Добавил:
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Скачиваний:
43
Добавлен:
21.02.2017
Размер:
463.87 Кб
Скачать

3 К¼мiр энергиясы

3.3.1 М¸тiндi жол аралатып жазып, с¼збе-с¼з ж¸не т½тас аудары»ыз.

ʼìið – е» арзан энергия к¼зi. Адамзат к¼мiрдi ½заº жылдар бойы тек отын есебiнде ¹ана пайдаланды, ал ºазiргi кезе»де к¼мiр энергетикада ж¸не технологиялыº ¸рi химиялыº шикiзат ретiнде ке» ºолданылады.

Физикалыº, химиялыº ж¸не биологиялыº ¼згерiстердi» н¸тижесiнде жер ºойнауында к¼мiрдi» бiрнеше т¾рi (лигниттер, ºо»ыр ж¸не тас к¼мiрлер) пайда бол¹ан. Оларды» энергетикалыº сапасы ¸рт¾рлi болады. Т¼менгi сапалы ºо»ыр к¼мiр негiзiнен отын, энергия к¼зi ретiнде пайдаланылса, жо¹ары сапалы тас к¼мiр металлургия ж¸не химия ¼ндiрiстерiнде шикiзат ретiнде ºолданылады. ²азiр д¾ние ж¾зiнде шойын мен болат ºорыту м¼лшерi ед¸уiр ¼стi, ал олар ¾шiн сапалы к¼мiр аса ºажет. ²азiр б½л сала ¾шiн барлыº к¼мiр ¼нiмiнi» 25% -i ж½мсалып отыр. Металлургия ¼ндiрiсiнде к¼мiрден жартылай кокс алу технологиясы игерiлген. К¼мiрдi ауасыз ортада 500-600 0С -ºа дейiн ºыздыру арºылы кокс, ºара май, та¹ы басºа шикiзаттар ¼ндiрiледi.

²азiргi уаºытта химия ¼ндiрiсiнде к¼мiрдi ¼»деу арºылы 350-ден астам зат алынады. Оларды» iшiнде синтетикалыº бензин, май т¾рлерi, ¸р т¾рлi бояулар, пластмассалар, д¸рi-д¸рмектер т.б. бар. Аспирин, сульфидин, новокаин, стрептоцит сияºты д¸рiлермен емделетiн адамдар, оларды» тас к¼мiрден алынатынын бiлмейтiн болар.

3.3.2 С¼з тiркестерiн ме»герi»iз.

е» арзан – самая дешевая

тек отын есебiнде - в виде топлива

химиялыº шикiзат – химическое сырье

жер ºойнауы – недра земли

сапасы ¸рт¾рлi болады – качество бывает разное

¼згерiстер н¸тижесi – результат изменений

шойын ºорыту – добыча чугуна

ауасыз ортада ºыздыру – нагревание в безвоздушной среде

¼»äåó àðºûëû – путем обработки

бiлмейтiн болар – наверное не знают

3.3.3 С½раулар¹а жауап бер.

  1. К¼мiр ºандай отын?

  2. К¼мiрдi» ºандай т¾рлерi бар

  3. ²азаºстанда к¼мiр ºайда шы¹ады?

  4. К¼мiр ºай ¼ндiрiсте пайдаланылады?

  5. К¼мiрден ºандай д¸рi-д¸рмектер жасалады?

3.3.4 Мына с¼здердi септе

Øèêiçàò, ê¼ìið, îòûí.

3.3.5 М¸тiндi ºазаºша¹а аудар.

Уголь- самый распространенный вид топлива. Казахстан богат залежами угля. Уголь добывают шахтеры. Их труд очень тяжелый.

Уголь используется также в химической промышленности. Химическая промышленность производит различные краски и синтетические материалы, лекарства.

2.4 ̽íàé ê¼çäåði

2.4.1 М¸тiндi жол аралатып жазып с¼збе-с¼з, со»ынан т½тастай аудары»ыз.

²азаº жерiнде ал¹ашºы м½най к¼здерi ¼ткен ¹асырды» ая¹ына ºарай белгiлi болды, бiраº ¼ндiрiстiк жолмен ал¹ашºы м½най 1911 жылы Доссор мен Ембiден, ал 1965 жылы Маºат кен орындарынан алын¹ан едi. Жан-жаºты ж¾ргiзiлген геологиялыº барлау ж½мыстарыны» н¸тижесiнде, Ма»¹ыстау т¾бегiнен Жетiбай, ´зен, ²аламºас, Бозашы, Те»ге, Тасболат сияºты iрi-iрi м½най кен орындары ашылып, ²азаºстан iрi м½найлы аймаººа айналды.

²азiргi белгiлi Орал-Ембi м½найлы алºабы Атырау, Батыс ²азаºстан ж¸не Аºт¼бе облыстарыны» жерлерiн ºамтиды, оны» жалпы аума¹ы 500 мы» шаршы км-ден асады. Аºт¼бе облысында тарал¹ан Жа»ажол, Ш½барº½мдыº, Жаºсымай м½най кендерiнi» болаша¹ы зор, Каспий ойпатына ашыл¹ан Ке»ºияº, Прорва кен к¼здерi ºазiрдi» ¼зiнде ед¸уiр к¼лемде м½най берiп отыр. Шу-Iле ж¸не Балºаш-Алак¼л аймаºтары да мол м½найлы аудандар ºатарына ºосылуда. М½най Тор¹ай мен Жезºаз¹ан облыстарыны» жерлерiнен де табылуда. Сондай-аº ²ызылорда облысында¹ы Сексеуiл ойпаты мен Солт¾стiк ²азаºстан облысыны» жазыºтары да, мамандарды» болжауынша, м½найлы аудандарды» ºатарына жатады.

2.4.2 Мына тiркестердi ме»герi»iз.

ì½íàé ê¼çäåði – источники нефти

белгiлi болды – был известен

¼ндiрiстiк жолмен алу –

получать производственным путем

барлау ж½мыстары – разведывательные работы

Ма»¹ыстау т¾бегi – полуостров Мангистау

iрi-iрi кен орындары – крупные рудные места

м½найлы алºап – нефтяные залежи

жазыº жерлер – низменности

мамандарды» болжауынша – по прогнозам

специалистов

2.4.3 Жалºы есiмдердi терiп жаз.

2.4.4 Етiстiктердi осы шаººа ж¸не ¼ткен шаººа ºойып жаз.

Зерттеу, тарту, барлау, алу.

2.4.5 Ìûíà ñ¼çäi æiêòå»äåð.

Жекеше

1-жаº Мен зерттеймiн

2-æàº . . .

3-æàº . . .

ʼïøå

1-жаº Бiз зерттеймiз

2-æàº . . .

3-æàº . . .

2.4.6 ̽íàé, êåí ñ¼çäåðií ñåòå»içäåð.

2.4.7 Казахстан богат нефтью. Особенно ее много в шельфе Каспийского моря.

По запасам нефти Казахстан входит в десятку в мире. Освоение и добыча нефти требует много силы и труда. Нефтепереработающих заводов у нас мало. Их всего несколько. Это Павлодарский, Чимкентский нефтезаводы.

Соседние файлы в папке 2102172