Алматы энергетика жёне байланыс институты

Іазає тiлi кафедрасы

М.М. Тјлеуп

Іазає тiлi

Практикалыє сабаєтар№а арнал№ан ёдiстемелiк кјрсеткiштер

/электр энергетика факультетiнi» студенттерi ѕшiн/

Алматы, 2000

ІµРАСТЫР±АН : М.М.Тјлеуп Іазає тiлi. Практикалыє сабаєтар№а арнал№ан ёдiстемелiк кјрсеткiштер. - Алматы : АЭжБИ, 2000 ж. 34 бет.

Іазає тiлiнi» мемлекеттiк тiл ретiнде єолданылу аясы ёлi тар, сондыєтан єазає тiлi мамандары осы жолда бiраз iзденiстер жасап, шама-шарєынша оєу ѕдерiсiнде техникалыє мётiндердi Ѕсыну№а талпынуда.

Электр энергетика факультетiнi» студенттерiне арнал№ан ёдiстемелiк кјрсеткiштi» маєсаты орыс мектебiн бiтiрген студенттерге јз кёсiбiнен тѕсiнiк беру, техникалыє мётiндердi оєытып, аудару нётижесiнде єазає тiлiнен техника тiлi бола алатынына кјздерiн жеткiзу.

Пiкiр жаз№ан : пед. №ыл. канд., доцент Р.К.Бјкейханова

Алматы энергетика жёне байланыс институты 2000 ж. жоспары бойынша басылады.

© Алматы энергетика жёне байланыс институты, 2000 ж.

Алматы энергетика жёне байланыс институты

Алматы энергетика жёне байланыс институты - Орта Азияда№ы энергетика жёне телекоммуникация бойынша мамандандырыл№ан жал№ыз жо№ары оєу орны. Мемлекеттiк емес оєу орны ретiнде АЭжБИ 1997 жылды» 3 мамырынан жЅмыс жасап келедi.

Институтта бес факультет бар. Олар :

1 Электр энергетика факультетi,

2 Жылу энергетика факультетi.

3 Радиотехника жёне байланыс факультетi,

4 Институтєа дейiнгi даярлыє факультетi,

5 Сырттай оєу жёне мамандарды єайта даярлау факультетi.

МЅнда 3000-нан астам студент энергетика жёне телекоммуникацияны» 23 маманды№ы бойынша /оны» бесеуi єазає тiлiнде/ бiлiм алуда. 1998 жылдан бастап магистратура Ѕйымдастырыл№ан, кѕндiзгi бјлiмнi» студенттерiне энергетика жёне байланыс кёсiпорындары ѕшiн екiншi жо№ары экономикалыє бiлiм алу мѕмкiндiгi жасал№ан .

Бѕгiнгi АЭжБИ дегенiмiз :

* кѕндiзгi жёне сырттай оєитын 3500 студент,

* 160 №ылым докторы жёне кандидаты,

* 25 кафедра жёне №ылыми лабораториялар,

* ґскемендегi филиал, Алматы єаласында№ы 3 мектеп-лицей,

* бiрегей №ылыми жёне оєу жабдыєтары,

* интернетке єосыл№ан дербес компьютерлер, оєу теледидары,

* шет тiлдердi тере»детiп оєыту,

* жайлы жатаєханалар мен асханалар, бай кiтапхана, оєу залдары.

Сјздiк

мётiн - текст

бойынша - по

мамандандырыл№ан - специализированный

даярлау - подготовить

сырттай оєу - заочное ебучение

мѕмкiндiк - возможность

кёсiпорын - предприятие

бiрегей - уникальный

жайлы - удобный, приятный

1-тапсырма а/ Сингормонизм за»ын еске тѕсiре отырып, мына сјздерге кјптiк жал№ауын /-лар,-лер,-дар,-дер, -тар,-тер/ жал№а»ыз

Жабдыє, мѕмкiндiк, студент, дёптер, єалам, жатаєхана, орындыє, таєта, стол, парта, оєу єЅралы, оєулыє, асхана, факультет, кёсiпорын

ё/ БЅларды єатыстырып сјйлем єЅра»ыз, орыс тiлiне аудары»ыз

2-жатты№у Мына сјздердi» антонимдерiн жазып, оларды єатыстырып сјйлем єЅра»ыз

жо№ары -

сирек -

тере» -

кѕндiз -

бай -

Электрэнергетика факультетi

Электрэнергетика факультетi электр энергиясын јндiру, бјлу, тарату, јндiрiстiк технологиялыє процестердi, электрэнергетика жѕйелерiн, электр станциялары мен єосалєы станцияларды» электр жабдыєтарын жобалау, пайдалану, энергия жѕйелерiн диспетчерлiк басєару, электр кјлiгiн пайдалану мёселелерiмен айналысатын мамандарды дайындайды. Кабелдердi, конденсаторларды, жо№ары кернеулi єЅрыл№ыларды, ауыл шаруашылы№ымен айналысатын аудандар ѕшiн, јнеркёсiп нысандары мен тЅр№ын ѕйлер ѕшiн ша№ын су электр станцияларын јндiретiн инженерлердi дайындайды.

БЅл факультетте “Электр станциялары”, “Электрэнергетика жѕйелерi мен желiлерi”, ”Су электр станциясы”, “Электр кјлiгi”, “Электроєшауламалыє, кабельдiк жёне конденсаторлыє техника”, “Электромеханика”, “Басєару жѕйелерiн автоматтандыру жёне аєпараттау”, “Прибор жасау”, мамандыєтары бойынша инженерлер дайындайды.

Бѕл мамандыєтар№а “Инженерлiк кибернетика”, “Электр станциялары, желiлерi жёне жѕйелерi” кафедралары дайындайды.

Кафедралар єазiргi заман№ы есептеу техникасымен, жеке компьютерлермен, “MUSTANG”, “RASTR”, ”DAKAR” програм-малыє кешендерiмен жабдыєтал№ан.

Сјздiк

јндiру - производить

бјлу - распределять

тарату - передача

јндiрiстiк - производственный

жобалау - проектировать

айналысатын - занимающийся

жо№ары кернеулi - с высоким напряжением

нысан - объект

ша№ын - мини, маленький

электроєшауламалыє - электроизоляционный

жѕйе - система

єосалєы станция - подстанция

желi - сеть

1-тапсырма Аудан, ѕй, кјлiк, мамандыє, ауыл сјздерiн тёуелде»iз

2-тапсырма Сјз тiркестерiн аудары»ыз

Прибор жасау, басєару жѕйелерi, єазiргi заман№ы есептеу техникасы, јндiрiстiк процестер, јнеркёсiп нысандары, жо№ары кернеулi єЅрыл№ы, ша№ын су электр станциялары, ауыл шаруашылы№ы

3 - тапсырма Тiркестердi аудары»ыз

Для районов, для жилых домов, для меня, для них, для факультета энергетики, для специальности, для подстанции, для сельского хозяйства, для себя

Электр станциялары

“Электр станциялары” маманды№ы єазiргi электрстанциялар-ды» релелiк єор№аныс жѕйелерiнi» электрлiк бјлiгiн жЅмысєа дайындайтын, пайдаланатын, жобалайтын жёне №ылыми-зерттеу жЅмыстарын орындайтын инженерлердi дайындайды.

БЅл мамандыє бойынша бiлiм ал№ан инженер-электрик автоматтандырыл№ан жобалау жѕйесiн єолданып практикалыє мёселелердi шеше алады. Схемаларды тиiмдiлендiру бойынша есептеу жѕргiзiп, ЭЕМ єолдана отырып, жѕйелердегi жЅмыс режимi мен јтпелi процестердi зерттей алуы керек .

Мамандыєтары :

- єазiргi жылу электр станциялары мен єосалєы станцияларды» электр жабдыєтары,

- энергияны» дёстѕрлi емес кјздерi,

- экологиялыє таза электрстанциялар,

- релелiк єор№аныс пен автоматика жѕйелерi.

Сјздiк

єосалєы станциялар - подстанции

релелiк єор№аныс - релейная защита

жЅмысєа дайындау - наладка

пайдалану - использовать

жобалау- проектировать

тиiмдiлендiру - оптимизация

есептеу жѕргiзу - проводить расчет

јтпелi - переходной

жабдыє - оборудование

1 - тапсырма Сјздердi аударып, єосымшаларын аныєта»ыз

Автоматтандырыл№ан, жѕйелерiндегi, жЅмыстарын, јтпелi процестердi, жобалайтын, дайындайды, мёселелердi, кјздерi

2 - тапсырма Жобалау, зерттеу, єолдану, пайдалану, шешу, есептеу сјздерiн септе»iз

3 -тапсырма Жоба, кјз, жабдыє, жѕйе сјздерiн тёуелдiлiктi» I,II,III жа№ына єойып, септе»iз

4 -тапсырма Мётiндегi етiстiктердi бЅрын№ы јткен шаєты» болымды, болымсыз формасына єойы»ыз

Электрэнергетика жѕйелерi мен тораптары

“Электрэнергетика жѕйелерi мен тораптары” кафедрасы 2102 маманды№ы бойынша электр энергиясын јндiру, жеткiзiп беру, тарату жёне тЅтынумен айналысатын электрэнергетика кёсiпорындарында, ёртѕрлi де»гейлiк энергетика жѕйелерiнде диспетчерлiк басєармаларда, аймаєтыє, аудандыє энергетика басєармалары мен электр тораптары кёсiпорындарында, электр станцияларында жЅмыс iстей алатын жёне энегетика саласында№ы Ѕйымдастыру-басєару єызметiмен айналысатын, жан-жаєты дайындыєтан јткен инженер-электриктердi дайындайды.

Кафедра мамандарды кѕндiзгi жёне сырттай оєу бјлiмдерiнде єазає жёне орыс тiлдерiнде дайындайды.

Кафедраны» материалдыє-техникалыє базасыны» єЅрамында осы заман№ы есептеу техникасы тѕрлерiмен жабдыєтал№ан компьютерлiк класс бар, олар Іазаєстанны» энергетика жѕйелерiнi» Бiрiккен диспетчерлiк басєармасында пайдаланылатын арнайы математикалыє єЅралдармен, программалармен жабдыєтал№ан (“MUSTANG”, ”RASTR” программалыє кешендерi “DAKAR” диалогтыє кешенi жёне де “РИТМ” электрэнергетика нысандарында№ы процестердi» математикалыє модельдерiн жасауды автоматтандыру№а арнал№ан бiрегей Ѕєсастандырушы есептеу кешенi т.б.).

2102 маманды№ы бойынша инженер - электриктердi дайындау№а арнал№ан арнал№ан жа»а оєу жоспары бiздi» тѕлектердi

- Электрэнергетика жѕйелерiн автоматтандыру ;

- Электрэнергетика жѕйелерiн диспетчерлiк басєару ;

- Аса жо№ары кернеулi (500 кВ жёне одан жо№ары) желiлер мен єосалєы стансалар ;

- Электрэнергетика жѕйелерiн тарату тораптары ба№ыт-тарында мамандандыру№а мѕмкiндiк бередi.

Кафедра Мёскеу энергетикалыє институтыны», Санкт-Петербург техникалыє университетiнi» аттас кафедраларымен, Іазаєстан энегетика жѕйелерiнi» Бiрiккен диспетчерлiк басєармасымен, Іазаєстанны» электр тораптарын басєару компаниясы “KEGOC” жёне т.б. ты№ыз №ылыми- ёдiстемелiк байланыстар орнатєан.

Сјздiк

жѕйе - система желi, торап - сеть

де»гей - уровень басєару - управление

аймає - регион, край жан-жаєты - всесторонний

аттас - одноименный бiрiккен - объединенный

єЅрал - средство кешен - комплекс

нысан - объект бiрегей - уникальный

тѕлек - выпусник єосалєы станция - подстанция

Ѕєсастандырушы -имита- №ылыми-ёдiстемелiк- научно-

ционный методический

1-тапсырма Мётiннен тЅйыє етiстiк формасында тЅр№ан етiстiктердi жазып алып, аудары»ыз, олармен ауыспалы осы шаєта сјйлемдер єЅра»ыз

2-тапсырма Маман, инженер, электрик, єазає, орыс, тѕлек сјздерiн жiкте»iз, сјйлемдер єЅра»ыз

3-тапсырма Автоматтандыру, техникалыє, есептеу, басєарма, бiрiккен, Ѕйымдастыру, де»гейлiк сјздерiнi» єандай жолмен жасалып тЅр№анын тѕсiндiрi»iз /сјз жасам, сјз тѕрлендiру/.

4-тапсырма Сјз тiркестерiн аудары»ыз

Электрэнегетическое предприятие, в энегетических системах различного уровня, прошедшие всестороннюю подготовку, в состав материально-технической базы, районное энергетическое управление, современная вычислительная техника, объединенное диспетчерское управление

Басєару жѕйелерiн автоматтандыру жёне аєпараттандыру

Басєару жѕйелерiн автоматтандыру жёне аєпараттандыру /арнайы мамандыє - ґндiрiстi жёне техноглогиялыє процестердi автоматтандыру/ јндiрiстi жёне технологиялыє процестердi автоматтандыру маманды№ы єазiргi заман№а сай микропроцессор жёне есептеу техникасы негiзiнде энергетика, мЅнай жёне газ јнеркёсiптерiнi» технологиялыє процестерi мен јндiрiсiн автоматтандыру объектiлерiн зерттеуге, басєару алгоритмдерiн жасау, басєару мёселелерiн єоя бiлуге да№дылануы тиiс. Сонымен єатар, олар техникалар мен автоматтандыру єЅралдарын єосу, жабдыєтау, сынау жёне жјндеу жЅмыстарын жѕргiзе бiлуi керек. ґндiрiстiк практика кезiнде студенттер жЅмыс ѕстiндегi /наєты/ єондыр№ыларда№ы технологиялыє процестердi реттеу жёне басєару ёдiстерiмен танысады. Осы мамандыє бойынша ал№ан бiлiмдер инженерлерге јндiрiстi» басєа салаларында да жЅмыс жасау№а мѕмкiндiк бередi.

Сјздiк

мЅнай - нефть

басєару алгоритмдерi - алгоритмы управления

да№ды - навык

сынау - испытание

єондыр№ы - установка

ёдiс - способ, метод

єЅрал - средство

аєпараттандыру - информатизация

јндiрiстiк - производственный

єосу - пуск

1-тапсырма Іондыр№ылар, процестер, ёдiстер, салалар, алгоритмдер, јнеркёсiптер, техникалар, єЅралдар, жЅмыстар сјздерiн септе»iз

2-тапсырма Мётiндегi тЅйыє етiстiк формасында тЅр№ан сјздердi болжалды келер шаєты» болымды, болымсыз формасына єойы»ыз

3-тапсырма Мен, сен, сiз, ол есiмдiктерiн септе»iз

4-тапсырма Сјз тiркестерiн аудары»ыз

Газовая промышленность, автоматизация производства, во время производственной практики, пуск средств автоматизации, регулировать технологические процессы, в других отраслях производства

Электрмеханика маманды№ы

Бiздi» институт “Электрмеханика” маманды№ы бойынша трансформаторларды, электр аппараттарын, электр машиналарын т.б. оны» iшiнде цехтыє, крандыє , дёнекерлеу жабдыєтарын, электр кјлiгi аппараттарын жасау, монтаждау, жЅмысєа дайындау, пайдалану, жјндеу салаларында басєару, Ѕйымдастыру жЅмыстарын атєаратын инженер кадрларын дайындайды.

1 Жалпы јнеркёсiптiк жёне арнайы электр машиналарын жобалау жёне жасау,

2 Электрмеханотронды машиналарды /электронды жёне компьютерлермен басєарылатын электр машиналары/ жасау жёне пайдалану ,

3 Электр машиналарын јндiру технологиясы,

4 Электр машиналарын, трансформаторларды, электр станциялары, єосалєы станциялар, желiлер мен жѕйелер аппараттарын пайдалану, монтаждау жёне жјндеу,

5 Жалпы јнеркёсiпте єолданылатын электр машиналарын, крандыє, мЅнайлыє, тау жёне металлургия жабдыєтарыны» электр машиналарын пайдалану жёне жјндеу,

6 ТЅрмыстыє электромеханикалыє техниканы жјндеу.

Студенттер оєу ѕдерiсiнде ёртѕрлi электр машиналарымен, оларды басєаруды» электронды микропроцессорлыє жѕйелерiмен жЅмыс да№дысын игередi, электр машиналарын, трансформаторларды, аппараттарды, арнайы электр машиналарын /крандыє, тартпа кѕш машиналары, арнайы трансформаторлар, микромашиналар/ кѕштiк тѕрлендiргiш техниканы јндiру жёне пайдалану технологиясын жёне єазiргi компьютерлiк техниканы пайдалануды, экономика, бизнес жёне єЅєыє негiздерiн ѕйренедi. Осыны» бёрi болашає маманны» ой-јрiсiн ке»ейтедi, бiлiмдарлы№ын жёне жо№ары дёрежелiгiн єамтамасыз етедi.

Электр станцияларында№ы электр машиналарынсыз жарыє болмайды, теледидар экрандары јшедi, Ѕшаєтар Ѕшпайды, трамвай. троллейбустар, электровоздар, конвейерлер мен станоктар тоєтайды. То»азытєыштар, ша» сор№ыштар, кiр машиналары, кондиционерлер, магнитофондар жёне басєа тЅрмыстыє техникалар жЅмыс iстемейдi.

Сјздiк

дёнекерлеу - сварочный жабдыє - оборудование

жЅмысєа дайындау - налаживать, наладка

жјндеу - ремонт басєару - управлять

арнайы - специальный тЅрмыстыє - бытовой

да№ды - навык игеру - освоить

тартпа кѕш - тяговый кѕштiк тѕрлендiргiш - си- ловой преобразовательный

јшу - гаснуть то»азытєыш-холодильник

ша» сор№ыш - пылесос кiр машинасы -стиральная машина

1-тапсырма Сјздерге кјптiк жал№ауын жал№а»ыз

Желi, жѕй е, техника, жабдыє, аппарат, цех, кран, кјлiк, сала, мамандыє, јнеркёсiп

2-тапсырма Бiрiншi, жЅмыста, жо№арыда, єуанышты, мёз, бар, жоє, керек, єажет сјздерiн жiкте»iз

3-тапсырма БЅл, сол, осы, мынау , ана, мына, сонау есiмдiктерiмен сјйлем єЅра»ыз

4-тапсырма Асты, ѕстi, сырты, iшi, айналасы, єарсысы, ортасы, жаны, єасы, ма»ы, алды, арты кјмекшi есiмдiктерiмен сјйлем єЅра»ыз

Электркјлiгi маманды№ы

БЅл электр кјлiгiнi» : жер ѕстi, жер асты, жолаушы жёне јнеркёсiптiк сияєты барлыє тѕрiне арнап мамандар дайындайтын Іазаєстанда№ы бiрден-бiр жо№ар№ы оєу орны.

Бiрде-бiр єала јзiнi» кјлiгiнен тез јсе алмайды.

Айналада№ы орта№ы зиян келтiрмейтiндiктен электр кјлiгi /трамвай, троллейбус, электромобиль, метрополитен/ е» жетiлген жёне болаша№ы бар кјлiк болып саналады.

БЅл мамандыє жылжымалы єЅрама, тартпа кѕш єосалєы станциялары жёне жер ѕстi, жер асты электр кјлiгiн электрмен єамтамасыз ету жѕйелерiн жасау, монтаждау, жЅмысєа дайындау, пайдалану жёне жјндеу салаларында технологиялыє жёне Ѕйымдастыру-басєару жЅмыстарын орындайтын инженерлердi дайындайды.

Бiздi» мамандыєтар :

1 Электр кјлiгiнi» жылжымалы єЅрамасын пайдалану, жјндеу,

2 Электр кјлiгiнi» тѕйiспелi желiлерiн жёне тартпа кѕш єосалєы станцияларын жобалау жёне пайдалану,

3 Есептеу техникасыны» єазiргi єЅралдары негiзiнде электр кјлiгiн автоматтандыру жёне жабдыєтау,

4 Іалалыє электр кјлiгiн пайдалану жёне оны» жѕруiн Ѕйымдастыру.

Электркјлiгi экономиканы реформалау жа№дайында жЅмыссыздыєты», бос тЅруды» не екенiн бiлмейтiн шаруашылыє саласыны» бiрi, єалаларды» ауа бассейнiнi» ластануыны» јсуiне байланысты кјлiктi» басєа тѕрiне єара№анда электр кјлiгiнi» басымды№ы зор.

Сјздiк

кјлiк-транспорт жер ѕстi - наземный

жер асты - подземный жолаушы-пассажирский

айналада№ы орта-окружающая среда жетiлген-совершенный

жылжымалы єЅрама-подвижной состав тартпа кѕш-тяговый

єосалєы станция- подстанция єамтамасыз ету -

обеспечивать

тѕйiспелi желi - контактный сеть жѕру - движение

электрлiк жабдыєтау-электрическое

оборудование

бос тЅру - простой жа№дай - условие

ластану - загрязнение басымдыє - приоритет

1-тапсырма Етiстiктердi маєсатты келер шаєты» бо-лымды,болымсыз тѕрiне єойып, жiкте»iз

ґсу, жасау, пайдалану, жјндеу, жобалау, Ѕйымдастыру

2-тапсырма Сјз тiркестерiн аудары»ыз

Кафе “Аєєу”, город Караганда, проспект Сейфуллина, площадь Республики, дворец спорта, специальная школа, электрические машины, городской транспорт, портрет писателя

Денелердi электрлендiру

Электр тогы дегенiмiз не деген сЅраєєа жауап беру ѕшiн электрлiк єЅбылыстар деп аталатын кјптеген єЅбылыстармен танысу керек.

°уелi “электр” терминiнi» єалай пайда бол№анын єа-растырайыє.

Егер шыны таяєшаны єа№аз№а ѕйкеп, сонан кейiн єолымыз№а жаєындатсає, сытырла№ан баяу дыбысты естимiз, ал єара»№ы жерде кiшiгiрiм Ѕшєындарды да кјруге болады. Сонымен єатар, шыны таяєшада єа№аз єиєымдарын , сыздыєтап аєєан суды јзiне тартатын єасиет пайда бол№анын байєау№а болады. Бѕл сияєты єЅбылыстар, мысалы, єЅр№ає шашты тара№анда да байєалады.

Пластмассадан жасал№ан тараєты /немесе єаламсапты/ электрлендiрiп алып, сонан кейiн оны сыздыєтап аєєан су№а таяп, бЅ№ан кјз жеткiзуге болады.

БЅл єЅбылыстар јте ерте заманны» јзiнде-ає байєал№ан-ды. Ертедегi грек №алымдары янтарьды /Жер бетiнде ёлденеше жѕздеген мы» жылдар бЅрын јсiп-јнген єылєан жапыраєты а№аштарды» єатып тасєа айнал№ан шайыры/ жѕнге ѕйкегенде оны» ёртѕрлi денелердi јзiне тартатынын байєа№ан. Грек тiлiнде янтарь - электрон, мiне осыдан “электр” атауы шыєєан.

¶йкегеннен кейiн јзiне басєа денелердi тартатын дененi электрленген немесе о№ан электр заряды берiлген деп атайды.

°ртѕрлi заттардан iстелген денелер электрленуi мѕмкiн. Резе»кеден, кѕкiрттен, эбониттен /єоспа кѕкiртi кјп каучук/, пластмассадан капроннан iстелген таяєшаларды жѕнге ѕйкеп электрлеу о»ай.

Электр зарядын бiр денеден екiншi денеге беруге болады. Ол ѕшiн электрленген дененi екiншi денеге тигiзу керек, сонда оны» зарядыны» бiр бјлiгi екiншi денеге кјшедi. Екiншi дененi» электрленгенiне кјз жеткiзу ѕшiн , бЅл денеге єа№аз єиєымдарын таяп Ѕстап, дене оларды јзiне тарта ма екен соны байєап кјруге болады.

Сјздiк

єЅбылыс- явление байєау - заметить

танысу керек-необходимо кјз жеткiзу-удостовериться

ознакомиться

шыны таяєша- стеклянная єылєан жапыраєты а№аш-

палочка хвойные деревья

ѕйкеу - потереть дене - тело

жаєындату - приблизить кѕкiрт - сера

єара»№ы жерде - в темноте тигiзу - прикоснуться

Ѕшєын - искра кјшедi - переходит

єасиет - свойство шайыр - смола

сытырлау - треск

єа№аз єиєымы - обрезки

бумаги

1-тапсырма Сјздерге септiк жал№ауларын жал№а»ыз

Электр тогы, єЅбылыс, таяєша, Ѕшєын, дыбыс, су, єасиет, заман, электрон, дене, заряд, кѕкiрт, а№аш, зат, капрон, сым

2-тапсырма Мына сЅраєтар№а жауап берi»iз

1 Денелердi єалай электрлендiруге болады ?

2 “Электр” деген сјз єайдан шыєєан ?

3 Бiр денеден екiншi денеге электр зарядын єалай беруге болады?

3-тапсырма Мётiннен кјсемшелердi жазып алы»ыз, оларды» єалай жасалып тЅр№анын тѕсiндiрi»iз

4-тапсырма Сјз тiркестерiн єазаєша№а аудары»ыз

Свойство вещества, век цивилизации, конец палки, сера спички, поток воды, лист дерева, заряд тела, янтарные бусы, шум воды, обрезки бумаги, электрический ток, явление природы

5-тапсырма Етiстiктердi ауыспалы осы шаєта болымды, болымсыз тѕрде жiкте»iз

Есту, кјру, єарастыру, жаєындату, байєау, алу, јсу, кјру, шы№у, беру, кјшу

Электр тогы

Электр тогы деп зарядтал№ан бјлшектердi» реттелген /ба№ыттал№ан/ єоз№алысын айтады.

ґткiзгiште электр тогы болуы ѕшiн оны» iшiнде электр јрiсiн тудыру керек. Осы јрiстi» ёсерiнен ол јткiзгiш iшiндегi еркiн єоз№ала алатын зарядтал№ан бјлшектер электр кѕштерiнi» ёсер ету ба№ытында єоз№алысєа тѕседi, электр тогы пайда болады.

ґткiзгiште электр тогы Ѕзає уаєыт болып тЅру ѕшiн, јткiзгiште электр јрiсiнi» болып тЅруын єамтамасыз ететiн электр тогыны» кјздерi болады.

Ток кјздерi ёр тѕрлi болады, бiрає єай-єайсысында болса да, о» жёне терiс зарядтал№ан бјлшектердi ажыратып, бјлу жЅмысы орындалып отырады. Ажыратылып бјлiнген бјлшектер ток кјзiнi» полюстерiнде жинаєталады, ал полюстер деп јткiзгiштердi клеммалар не єысєыштар арєылы ток кјзiне тiркейтiн жерлердi айтады. Ток кјзiнi» бiр полюсi - о», екiншi полюсi - терiс зарядталады. Егер полюстердi јткiзгiш арєылы єосатын болсає. онда јрiс ёсерiнен јткiзгiш iшiндегi зарядтал№ан еркiн бјлшектер єоз№алатын болады, электр тогы туады.

Зарядтал№ан бјлшектердi ажыратып-бјлу ѕрдiсiнде ток кјздерiнде механикалыє энергия, iшкi энергия немесе энергияны» басєа бiр тѕрi электр энергиясына айналады. Егер ёр тѕрлi екi металдан жасал№ан сымдарды дёнекерлеп то№ыстырып, сонан кейiн то№ысєан жерiн єыздырсає, јткiзгiштерде электр тогы пайда болады. Мѕндай ток кјзi термоэлемент деп аталады. Термоэлементте єыздыр№ышты» iшкi энергиясы электр энергиясына айналады. Ал, электр машинасында механикалыє энергия электр энергиясына айналады.

Сјздiк

бјлшек-частица єамтамасыз ету-обеспечить

реттелген-упорядоченный єысєыш-зажим

єоз№алыс-движение айналады-превращается,

преобразовывается

ба№ыт-направление сым-провод

јткiзгiш-проводник то№ыстыру-соединить

электр јрiсi-электрическое поле єыздыру - нагревать

еркiн - свободный ёсер ету-воздействовать,

влиять

ѕрдiс - процесс

1-тапсырма Сјз тiркестерiн аударып, єосымшаларын аныє-та»ыз

¶лгi : зарядтал№ан бјлшектердi» - заряженныз частиц /заряд - негiз, тал - етiстiк жасайтын жЅрнає, - №ан- јткен шає есiмшесi, бјлшек-негiз, - тер - кјптiк жал№ауы, - дi» - iлiк септ. жал№ауы/

ґрiс ёсерiнен, тiркейтiн жерлердi, ток кјзiнi», электр кЅштерiнi», єоз№алатын болады, электр энергиясына айналады, то№ысєан жерiн єыздырсає, электр машинасында, екi металдан жасал№ан

2-тапсырма Сјйлемдерге єандай сЅраєтар єою№а болады ?

1 ґткiзгiште электр тогы болуы ѕшiн оны» iшiнде электр тогын тудыру керек.

2 Ток кјздерi ёр тѕрлi болады.

3 Полюстер деп јткiзгiштердi єысєыш арєылы ток кјзiне тiркейтiн жерлердi айтады.

4 Электр машинасында механикалыє энергия электр энергиясына айналады.

3-тапсырма Есiмдiктердi єазаєша№а аударып, оларды єатыс-тырып сјйлемдер єЅра»ыз

У меня, у тебя, от тебя, у него, мне, меня, ему, с ней, этот, те, вот, с вами, у вас, от нас, нас его

4-тапсырма Септеулiктердi жаттап алы»ыз, олармен сјйлем єЅрап жатты№ы»ыз

туралы, жјнiнде, жайында, - о, про ;

сияєты - как, такие как, подобно ;

сайын - каждый ;

арєылы - через, с помощью ;

бойы - весь, всю ;

шамалы, шаєты, єаралы - приблизительно, около ;

єарай, таман, таяу, салым - ближе, к, в сторону, близко ;

кейiн, со» -после ;

бЅрын - раньше ;

дейiн, шейiн - до ;

бiрге - вместе.

Электр тiзбегi жёне оны» єЅрамды бјлiктерi

Электр тогыны» энергиясын пайдалану ѕшiн е» алдымен ток кјзi болуы керек, оны» энергиясын тЅтынушылар пайдаланады.

Электр єоз№алтєыштары, шамдар, плиткалар жёне басєа алуан тѕрлi приборлар электр энергиясын єабылда№ыштар немесе тЅтынушылар деп аталады.

Электр энергиясын єабылда№ыштар№а жеткiзiп берiп тЅру керек. Ол ѕшiн єабылда№ышты электр энергиясыны» кјзiмен јткiзгiш сымдар арєылы єосу керек.

Электр энергиясын єабылда№ышты керек уаєытында єосу жёне ажырату ѕшiн кiлттер, рубильниктер, кнопкалар, ажыратєыштар, я№ни, тЅйыєтауыш жёне айыр№ыш єЅрыл№ылар єолданылады.

Ток кјзiн, єабылда№ышты жёне тЅйыєтауыш єЅрыл№ыларды јткiзгiш сымдар арєылы јзара єосєанда, е» єарапайым электр тiзбегi жасалады.

Тiзбекте ток болу ѕшiн ол тЅйыєтал№ан, я№ни тек электр јткiзгiштерден №ана єЅрал№ан болуы керек. ґткiзгiш сым бiр жерiнен ѕзiлсе, тiзбектегi ток тоєталады. Ажыратєыштарды» єызметi осы№ан негiзделген.

1- тапсырма Сјздер мен сјз тiркестерiн аудары»ыз

пайдалану - ажырату-

тЅтынушы - кiлт -

шам - ажыратєыш -

алуан тѕрлi - тЅйыєтауыш -

єосу - айыр№ыш єЅрыл№ы -

жеткiзiп берiп тЅру - е» алдымен -

болу керек - керек уаєытында -

јткiзгiш сымдар - јзара єосєанда -

2-тапсырма Сјздер мен сјз тiркестерiн септе»iз

Ток кјзi, тЅтынушы, шам, плитка, алуан тѕрлi приборлар, электр энергиясы, єабылда№ыш, кiлт, ажыратєыш, электр тiзбегi, єызмет, єоз№алтєыш

3-тапсырма Сјйлемдердi аудары»ыз

Я о нем много слышал. После сессии будут каникулы. Он раньше отца приехал. Жанна весь вечер рисовала. Ближе к осени созревает пщеница. По радио ежечасно передают новости. Ты ко мне до обеда приходи. У нас проводятся соревнования по таким видам спорта, как волейбол, футбол, легкая атлетика. После уроков пойду в библиотеку.

Электр тiзбегiндегi тЅраєты ток

Іарапайым электр тiзбегi электр энергиясыны» кјзi-нен, энергия тЅтынушыдан жёне энергия кјзi мен тЅтынушыны байланыстыратын екi јткiзгiштен тЅрады. Жал№астырушы јткiзгiш сымдар электр энергиясыны» кјзiне о» (+) жёне терiс (-)полюстер деп аталатын екi єысєыш арєылы єосылады.

Электр энергиясыны» кјзi механикалыє, химиялыє, жылулыє та№ы басєа энергия тѕрлерiн электр энергиясына тѕрлендiредi. Тѕтынушыда электр энергиясы басєа энергия тѕрлерiне - механикалыє, жылулыє, химиялыє, жарыє т.б. айналады. Электр энергиясыны» кјзiне генераторлар, электр машиналары, аккумуляторлар жёне гальваникалыє элементтер жатады. Электр тЅтынушылары ретiнде жарыєтандыр№ыш шамдар, электр єоз№алтєыштары, электрєыздыр№ыш аспаптар т.б. пайдаланылады.

Электр энегиясыны» кјзi, о№ан јткiзгiш арєылы єосыл№ан энергия тЅтынушыда тЅйыєтал№ан электр тiзбегiн єЅрайды. Тѕйыєтал№ан электр тiзбегiнде ѕздiксiз зарядтар єоз№алысы пайда болады, оны электр тогы деп атайды.

1-тапсырма Сјз тiркестерiн аудары»ыз

Іарапайым электр тiзбегi, екi јткiзгiштен тЅрады, жал№астырушы јткiзгiш сымдар, єысєыш арєылы єосылады, электр єоз№алтєыштары, жарыєтандыр№ыш шамдар, тЅйыєтал№ан электр тiзбегi, ѕздiксiз зарядтар єоз№алысы, јткiзгiш арєылы єосыл№ан

2-тапсырма Мётiндегi етiстiктердi жедел јткен шаєты» болымды, болымсыз формасына єойып, жiкте»iз

3-тапсырма Мына сјздердi тёуелде»iз

Пайда, кјз, жарыє, жылу, аспап, шам, сым

4-тапсырма Сјз тiркестерiн аудары»ыз

Переменный ток, частота колебания, скорость движения, заряженные частицы, колебание напряжения, упорядоченное движение, сила тока, магнитное поле, с помощью эксперимента, противоположно направленный ток, закон Кулона, измерение напряжения, часть цепи

5-тапсырма Белгiсiздiк, болымсыздыє, жалпылау есiмдiктерiн жаттап алы»ыз, олармен сјйлем єЅра»ыз

Бiреу, бiрнешеу, бiрдеме, бiрнеше, ёркiм, ёлдекiм, ёлденеше, ешкiм, ешнёрсе, ештеме, ешєашан, ешєандай, бёрi, барлыє, бѕкiл, тѕгел

Электр єоз№аушы кѕш

ТЅйыєтал№ан тiзбектегi электр тогы энергия кјзiнi» электр єоз№аушы кѕшi ёсерiнен а№ады. Тiзбекте ток жоє бол№ан жа№дайда, тiзбек ажыратыл№ан кезде, энергия кјзiнде электр єоз№аушы кѕшi пайда болады. Тiзбекте ток бол№ан жа№дайда ЭІК энергия кјзiнi» єысєыштарында№ы потенциалдар айырымына те». Потенциалдар айырымы сияєты, ЭІК вольтпен /В/ кјрсетiледi.

Тѕйыєтал№ан тiзбекте ток ѕздiксiз а№уы ѕшiн энергия кјзi iшiндегi зарядтар єоз№алысы электр јрiсi кѕшiнi» ёсерiне єарама-єарсы ба№ыттал№ан болуы керек. Зарядтарды» мЅндай єоз№алысы сыртєы кѕштердi» ёсерiнен болады.

ЭІК бар екендiгiне кјз жеткiзу ѕшiн энергия кјзiнi» полюстерiне жал№астырушы јткiзгiш сымдар орнына вольтметр деп аталатын аспапты єосса бол№аны, сол кезде вольтметрдi» тiлi /стрелкасы/ белгiлi бiр бЅрышєа ауытєиды.

Энергия кјзiнi» ЭІК кјп бол№ан сайын вольтметр тiлiнi» ауытєуы да со№Ѕрлым кјп болады. Бiрає вольтметр ЭІК кјрсетпейдi, ол єысєыштарда№ы токты» кернеуiн кјрсетедi. Кернеу ЭІК сияєты вольтпен /В/, киловольтпен /кВ/, милливольтпен /мВ/ јлшенедi.

Сјздiк

єоз№аушы кѕш - движующая сила єарама-єарсы - противо-

положный

ёсер - влияние,воздействие тiл - стрелка

а№у - течь, протекать, проходить кјрсету - показывать

ѕздiксiз - непрырывный сыртєы кѕш-внешняя сила

жал№астырушы сым-соединяющий провод

аспап - инструмент кернеу - напряжение

1-тапсырма Мётiндегi етiстiктердi болжалды келер шаєты» болымды, болымсыз формасына єойып, жiкте»iз

2-тапсырма “ґз” сјзiн тёуелде»iз, септе»iз

3-тапсырма Кiм, не, єашан, єалай, неше, єанша, єайда, єайдан сЅрау есiмдiктерiн пайдаланып, сЅраулы сјйлемдер єЅра»ыз

Электр жеткiзу желiлерi

Басєа энергия тѕрлерiнен электр энергиясыны» тиiмдiлiгi - оны мы»да№ан километр жерге асєан жылдамдыєпен жеткiзу мѕмкiндiгiнi» болуы.

БЅл жЅмысты энергия жѕйесiнi» негiзгi єЅрамды бјлiгi - электр жеткiзу желiлерi /ЭЖЖ/ атєарады.

Іазiргi уаєытта электр энергиясын тасымалдайтын јткiзгiштер екi тѕрде : жердi» ѕстiне орнатыл№ан электр тогын јткiзетiн желiлер жёне жерде єойылатын ток јткiзетiн кабельдер болып жасалады.

Электр жеткiзу желiлерiнi» бетоннан немесе металдардан жасал№ан тiректерi болады. Оларды» иiндерiне фарфордан немесе шыныдан жасал№ан ток јткiзбейтiн зат тiзбегi орнатылады. Тiректердi» арасына мыстан, алюминий, болатты алюминийден жасалып тартыл№ан сымдар тiректердi» иiндерiне iлiнген ток јткiзбейтiн заттар тiзбектерiнi» Ѕштарына бекiтiледi. Ал јткiзгiштердi» арасында№ы ауа ток јткiзбейтiн зат жЅмысын атєарады. Сондыєтан, кернеу шамасы не№Ѕрлым кјп болса, јткiзгiштердi» ара єашыєты№ы да со№Ѕрлым кјп болады.

Электр энергиясын баламалап тiрi дене есебiнде алып єарастыру№а болады. Дене тiршiлiгiнi» кјзi жѕрек болса, электр энергетикасыны» жѕрегi - электр энергиясын јндiретiн электр станциялары. Іоз№алыста болатын дене мѕшелерi - электр энергиясын тЅтынып, жЅмыс жасайтын јндiрiстiк єондыр№ылар. Ал жѕректен шыєєан єанды барлыє дене мѕшелерiне жеткiзiп жатєан єан тамырлары жЅмысын электр энергиясын миллионда№ан iрiлi-уаєты ёрбiр тЅтынушылар№а єажетiнше жеткiзiп жатєан электр энергиясын жеткiзетiн желiлер. Демек, желiлер электр энергетикасында єан тамырларыны» денеде атєаратын жЅмысын iстейдi. Оларды» сенiмдi жЅмыс жасауы бѕкiл электр энергетикасыны» сенiмдi жЅмыс атєаруына ёсер етедi, соны» єайнар бЅла№ы болып табылады. Электр энергетикасыны» картасын алып єарастыратын болсає, электр энергиясын тасымалдайтын јткiзгiштер расында да єан тамырлары сияєты тарамдалып, жер бетiн тЅтас єамтып жатады. Кернеу шамасы 1150,750,500,330 жёне 220 кВ айнымалы ток тасымалдайтын јткiзгiштер жёне кернеуi 1500 кВ тЅраєты ток јткiзгiштерi кѕре тамырлар сияєты электр энергиясыны» кјлемдi бјлiгiн тасымалдайды.

ЭЖЖ адамдар№а єауiпсiз биiктiкте болуы керек. ЭЖЖ-iн салушылар жел кѕшiн, жаз№ы жёне єысєы температуралар айырымын жёне кјптеген жа№дайларды ескерулерi керек.

Сјздiк

тиiмдiлiк-эффективность жылдамдыє-скорость

єЅрамды бјлiгi-составная часть єЅрамды бјлiгi-составная часть

тасымалдау-траспортировка кернеу шамасы - мощность

напряжения

тiрек-подпорка, опора мыс - медь

ара єашыєтыє-расстояние баламалап - образно

єан тамырлары-кровяные сосуды єайнар бЅлає - источник

єауiпсiз - безопасный

1-тапсырма СЅраєтар№а жауап берi»iз

1 Электр энергиясыны» тиiмдiлiгi неде ?

2 Электр энергиясын тасымалдайтын јткiзгiштер єалай жасалады ?

3 Электр энергиясын неге баламалап єарастыру№а болады ?

4 Электр жеткiзу желiлерi єандай болулары керек ?

2-тапсырма Мына сјздердi тёуелдi септеу формасына єойы»ыз

Жѕрегiм, заты», тамыры, бЅла№ымыз, мѕше»iз

3-тапсырма Мётiндегi етiстiктердi тЅйыє етiстiк формасына єойы»ыз

4-тапсырма ¶стеулердi жаттап алы»ыз, олармен сјйлем єЅра»ыз

Іолма-єол - сразу, бостан-босєа - зря, зор№а - еле-еле, лезде - быстро, ѕнемi - постоянно, бекер-зря, ойша - мысленно, сјйтiп - таким образом, мѕлдем - насовсем, ёдейi, жорта, єасаєана - нарочно умышленно, жо№ары - высоко, жол-жјнекей - по дороге, керi - обратно, ал№а - вперед

Тёуелсiз мемлекеттер достасты№ы энергетикасыны» дамуыны» негiзгi ба№ыттары

Тёуелсiз мемлекеттер достасты№ы /ТМД/ энергетикасыны» дамуыны» негiзгi ба№ыттарын /ГОЭЛРО жоспарына сёйкес/ тјмендегiдей єысєаша тЅжырымдау№а болады :

1 Жеке та»далынып алын№ан аудандарды емсе, бѕкiл елдi электрлендiру, ТМД экономикасы мен мёдениетiн барынша дамыту жёне Ѕл№айту, шал№айда№ы аудандарды» бай шикiзаттыє жёне энергетикалыє ресурстарын пайдалану ;

2 Халыє шаруашылы№ыны» барлыє салаларын, оны» iшiнде, ауыл шаруашылы№ы, мёдениет жёне тЅрмыс салаларын жоспарлы тѕрде электрлендiру ;

3 Электрлендiру iсiн алдын-ала дамыту, электр єуаттарыны» резервiн беру ;

4 Жылу электр станцияларын отын шы№аратын жерлерге жаєын салып, жергiлiктi отынды барынша толыє пайдалану ;

5 Су электр станцияларыны» кѕрделi єЅрылыстарын Ѕйымдастыру ;

6 Жылумен єамтамасыз ету iсiн барынша дамыту ;

7 Е» жа»а техниканы жоспарлы тѕрде енгiзу : жо№ары параметiрлi бу, барынша жетiлген ёрi єуатты агрегаттар, јндiрiс процестерiнi» автоматикасы жёне т.б.

8 Электр станцияларын салуда халыє шаруашылы№ы мёселелерiн комплекстi тѕрде шешу, мысалы : су электр станцияларында - электр энергиясын јндiру, кеме єатынасын жаєсарту, бiрєатар жа№дайларда, жер суару жёне шјлейт жерлердi суландыру; жылу станцияларында - отынды энергетикалыє тЅр№ыдан пайдалану, я№ни отыннан жан№ыш газ бен шайыр алу жёне электр энергиясын јндiруде отын єалдыєтарын пайдалану.

9 Электр станцияларын энергетикалыє жѕйелердi єЅру арєылы бiрiктiру жёне ТМД-ны» бiры»№ай энергетикалыє жѕйесiн єЅру ;

10 Іорша№ан ортаны ластамау iсiн барынша игере тѕсу.

Сјздiк

тёуелсiз-независимый достастыє - содружество

даму-развиваться,развитие ба№ыт-направление

сёйкес-согласно,соответственно тЅжырымдау-сформулировать

та»дау - выбирать, выбрать Ѕл№айту - увеличить

шал№айда№ы аудандар-отдаленные

районы

шикiзат - сырье єуат - мощность

отын - топливо жергiлiктi - местный

барынша жетiлген-усовершенство-

ванный

кеме єатынасы - судоходство суландыру-оросить,орошение

шјлейт жерлер - пустыня жан№ыш газ-горючий газ

шайыр - смола бiры»№ай - единый

Ѕйымдастыру - организация,

организовать

1-тапсырма Сјздер мен сјз тiркестерiнi» єосымшаларын аныєта»ыз

Энергетикасыны», ба№ыттарын, электрлендiру, отын шы№аратын, єуатты, єалдыєтарын, салуда, отынды, жетiлген, жѕйелердi

2-тапсырма Тiркестердi єазає тiлiне аудары»ыз

Местное топливо, запланированное внедрение современной техники, использование остатков топлива, комплексное решение народнохозяйственных задач, окружающая среда

3-тапсырм аСјздердi» єай сјз таптарына жататынын аныє-та»ыз, олармен мётiндегiден јзгеше сјйлемдер єЅра»ыз

Е» жа»а, єысєаша, алу, шайыр, кеме, шешу, жетiлген, єуатты, тЅрмыс, мёдениет, пайдалану, су, халыє, јндiру

4-тапсырма Отын, су, жер, халыє, аудан, кеме сјздерiн тёуелде»iз

5-тапсырма Бiз, сендер, сiздер, олар есiмдiктерiн тёуелде»iз

ТМД-ны» энергетикалыє ба№дарламасыны» негiзгi ба№ыттары

БЅл ба№дарлама болашаєта ТМД экономикасыны» јсуi мен отын энергетикалыє кешен салаларыны» даму де»гейiн жёне негiзгi ба№ыттарын белгiлейдi.

ТМД-ны» энергетикалыє ба№дарламасыны» негiзгi ба№ыттары мыналар :

- халыє шаруашылы№ы мен тЅрмысты» барлыє салаларында №ылыми-техникалыє прогресс негiзiнде энергия ѕнемдеу саясатын белсендi тѕрде жѕргiзу; отын мен энергияны ѕнемдей отырып, осы негiзде Ѕлттыє табысты» ѕлестi энергия сыйымдылы№ын елеулi тѕрде тјмендету ;

- отын -энергетикалыє кешен салаларында№ы техникалыє прогрестi жеделдету, осы кешенге жабдыєтар, машиналар, материалдар жеткiзiп тЅратын машина жасау жёне басєа да јнеркёсiптi» кѕрделi салаларында техникалыє прогрестi жеделдету ;

- бастапєы энергетикалыє ресурстарды шы№ару жёне оларды јндiру єарєындарымен салыстыр№анда№ы энергия јсiмi єарєындарын єамтамасыз ету ;

- елiмiздi» iшкi мЅєтаждары мен экспорт мЅєтаждарын јтейтiн газ јнеркёсiбiнi» дамуын жеделдету ;

- мЅнай јнiмiнi» тЅраєты жо№ары де»гейiн , оны» iшiнде , мЅнай єабатыны» пайдалы ёсер коэффициентiн єамтамасыз ету ;

- отынны», оны» iшiнде, мЅнайды» јндiрiстiк єорларын јз уаєытында дайындау, мЅнай кендерiнi» жо№ары нётижелiлiгiн арттыру ;

- мЅнай кендерiн тере»дету жёне оны» кјлемiн арттыру есебiнен моторлы отынны» ресурстарын єамтамасыз ету, электр станцияларыны» мазутты жЅмсауын бiршама єысєарту, сол сияєты сы№ыл№ан жёне сЅйытыл№ан моторлы отынды єысєарту, газ, кјмiр, жан№ыш таєта тастан алын№ан синтетикалыє моторлы отын јнеркёсiбiнi» №ылыми-техникалыє мёселелерiн шешу ;

- электр жёне жылу энергиясы јндiрiсiндегi ядролыє энергетиканы жедел дамыту, бос єал№ан органикалыє отынны» мјлшерiн кјбету ;

- кјмiр јнеркёсiбiн дамыту, кјмiрдi ашыє жолмен алу есебiнен арттыру жёне осы кјмiрдi пайдаланатын жылу электр станцияларыны» єЅрылысын жеделдету ;

ТМД-ны» болашаєєа арнал№ан энергетикалыє ба№дарламасыны» негiзгi ба№ыттары, осы елдердi энергетика саласында№ы єарым-єатынасты онан ёрi дамыту№а ба№ыттайды.

1-тапсырма Сјз тiркестерiн аудары»ыз, єосымшаларын ажы-раты»ыз

¶лгi : iшкi мЅєтаждары - внутренние потребности, - iшкi - внутренний, мЅєтаж - дар /кјпт. жал№./ - ы /тёу. ж. III жа№ы/

ТЅрмысты» барлыє салаларында, энергия ѕнемдеу саясатын, отын энергиясын ѕнемдей отырып, јнеркёсiптi» кѕрделi салаларында, мЅнай јнiмiнi» тЅраєты жо№ары де»гейiн, пайдалы ёсер коэффициентiн єамтамасыз ету, кјмiр јнеркёсiбiнi» дамуы, отын јнеркёсiбiнi» №ылыми-техникалыє мёселелерiн шешу

2-тапсырма Терминдердi жаттап алы»ыз

ѕнемдеу - экономия

жеделдету - ускорение

сыйымдылыє - вместимость

отын-энергетикалыєкешен-топливно энерге-

тический комплекс

пайдалы ёсер коэффициентi - коэффициент

полезного действия

јндiрiстiк єор - производственный запас

жо№ары нётижелiк - высокая результативность

сы№ыл№ан - сжатый

сЅйытыл№ан - сжиженный

3-тапсырма ґсу, белгiлеу, ѕнемдеу, арттыру, шы№ару, јн-дiру,шешу етiстiктерiн ауыспалы осы шаєта жiкте»iз

¶лгi : Мен јсемiн. Сен јсесi». Сiз јсесiз. Ол јседi. Бiз јсемiз. Сендер јсесi»дер. Сiздер јсесiздер. Олар јседi.

4-тапсырма ґндiру, дайындау, даму, єамтамасыз ету, єыс-єарту, шешу, жЅмсау, жеделдету сјздерiн септе»iз

5-тапсырма ТМД-ны» энергетикалыє ба№дарламасыны» не-гiзгi ба№ыттарын єысєаша айтып берi»iз

6-тапсырма Кјп нѕктенi» орнына керектi сјздердi єойы»ыз

±ылыми-техникалыє прогресс негiзiнде энергия ... саясатын белсендi жѕргiзу. МЅнай ... тере»дету. Электр станцияларыны» мазутты ... бiршама єысєарту. Газ јнеркёсiбiнi» дамуын ... . ґнеркёсiптi» кѕрделi салаларында техникалыє ... жеделдету.