Ќорытынды

Диссертациялыќ жўмыстыѕ нјтижесі бойынша жасалєан ќорытындылар:

• Ќазаќстандыќ тарих єылымында алєаш рет ќытай жылнамаларыныѕ негізінде VII-XII єасырлардаєы Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ мјдени байланыстарыныѕ гїлденуі Ќытай мен Орталыќ Азия халыктарынын арасындаєы саяси байланыстыѕ тўраќтануына негіз болєандыєы дјлелденді;

• Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ ґзара мјдени байланыстарыныѕ дамуын Ўлы Жібек жолыныѕ дамуына тигізген јсерініѕ тереѕдігі ашылды;

• Ќытайдыѕ тарихында мјдени гїлдену кезеѕі болып саналатын Таѕ империясыныѕ мјдени дамуына Тїрік ќаєанатыныѕ мјдени јсерініѕ ґте тереѕ болєандыєы айќындалды;

• VII-XII єасырларда Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ мјдени байланыстары мен мјдени ґзара ыќпалдарын адамзаттыѕ мјдениет ќазынасына їлкен ґзгерістер мен жаѕалыќтар алып келгендігі айќындалды;

• VII-XII єасырларда Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ мјдени байланыстарыныѕ нјтижесінде Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ музыка мен поэзия ґнерініѕ ґзара јсерлері мен ыќпалдырыныѕ тереѕдігі ашылды;

• Орталыќ Азия кґшпелілерініѕ јскери ґнерініѕ Ќытайдыѕ јскери ґнерініѕ дамуына тигізген јсері мен ролі аныќталды;

• Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ мјдени байланыстары халыќтардыѕ рухани жјне материалдыќ мјдениетініѕ кґркеюіне тигізген јсері аныќталды

Алдыєа ќойылєан міндеттердіѕ толыќтылыєы:

• VII-XII єасырлардаєы Ќытайдыѕ Ўлы Жібек жолына ие болу маќсаты Ќытайдыѕ Орталыќ Азия халыќтарына байланысты саясатыныѕ ґзгеруіне тїрткі болып, Ќытайдыѕ Орталыќ Азия халыќтарымен мјдени, сауда-саттыќ байланыстарын ќарќынды жїргізуіне себепші болды;

• 751 жылы Талас маѕында болєан шайќастыѕ Орталыќ Азия халыќтарыныѕ мјдени ґміріне елеулі јсері болды;

• Ќытайдыѕ жылнамаларын зерттей келе, Ќытайдыѕ Таѕ, Сўѕ династияларыныѕ императорларыныѕ Орталыќ Азия халыќтарымен мјдени байланыстары кезінде, ќытай императорларына жіберілген ќўстар мен арєымаќтардыѕ, ґнер адамдарыныѕ Ќытайдыѕ мјдени ґмірін байытып ќана ќоймай, сонымен ќатар, дипломатиялыќ ќарым-ќатынастардыѕ орнатылуына їлкен кґмегін тигізгені аныќталды;

• 755 жылы Ќытайда болєан Ан-Лушань кґтерілісі кезінде ўйєыр јскерлерініѕ Ќытайєа кґрсеткен кґмегі Орталыќ Азия халыќтарыныѕ рухани мјдениетініѕ Ќытайєа аєылып келуіне септігін тигізді;

• Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ арасындаєы сауда-саттыќ жјне дипломатиялыќ байланыстарыныѕ дамуы Ўлы Жібек жолыныѕ гїлденуіне зор їлесін ќосты;

• Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ мјдени байланыстарыныѕ нјтижесінде Ќытай мен Орталыќ Азияныѕ рухани жјне материалдыќ мјдениеті байытылды;

• Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ мјдени байланысы Ўлы Жібек жолыныѕ гїлденуіне жјне јлем мјдениетініѕ дамуына тигізген јсері зор болды.

Алынєан нјтижелер бойынша ўсыныстар мен негізгі мјліметтерді даярлау: Зерттеу жўмысында ќытай єалымдарыныѕ еѕбектері кґбірек пайдаланылєандыќтан, Ќытай мен Орта Азия халыќтарыныѕ мјдени байланыстары мен ґзара мјдени ыќпалдарын зерттеген бірќатар ќытай єалымдарыныѕ еѕбектері зерттеу жўмысыныѕ мазмўнын ашуєа јсер етті. Бўл еѕбектер Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ мјдени байланыстарыныѕ басталуы жјне даму їрдісін жїйелі тїрде зерттеуге кґмекші болды. Ўлы жібек жолы арќылы халыќтардыѕ мјдени ќўндылыќтарыныѕ алмасуы мен ґзара байытылуын, Ќытай мен Орта Азия халыќтарыныѕ мјдени жетістіктерініѕ бір-біріне јсері мен ґзара мјдени ыќпалдарын зерттеген єалымдарєа: 王介南 «中外文化交流史», 刘迎胜 «丝路文化», 历声 «新疆历史与现状», 芮传明 «中国与中亚文化交流史», 泷福伟 «中西文化交流史», 朱杰勤 «中西交通史料汇编», 穆根来 «阿拉伯波斯突厥人东方文献辑注», 杨 铭 «唐代吐蕃与西域诸族关系研究», 克林凯 «丝路古道上的文化» еѕбектерін жатќызуєа болады. Єалымдардыѕ бўл еѕбектері Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ мјдени байланыстарыныѕ даму їрдісін баќылауєа мїмкіндік берді. Алынєан нјтижелер VII-XII єасырлардаєы Ќытай мјдениетін, ґркениетін жаѕаша кґзќараспен сараптауєа мїмкіндік береді. Сонымен бірге бўл нјтижелер келешек зерттеу жўмыстарына ќосар їлесі ґте зор болмаќ.

Осы салада еѕ їздік жетістіктермен салыстырєандаєы орындалєан жўмыстыѕ єылыми деѕгейін баєалау:

Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ VII-XII єасырлардаєы мјдени байланыстарыныѕ тарихы осыєан дейін жеке зерттеу нысаны болмаєандыќтан, таќырыбымызєа байланысты отандыќ жјне шет елдік єалымдардыѕ жеке таќырыптарєа жазылєан еѕбектеріне талдау жїргізе отырып, таѕдаєан таќырыбымыздыѕ мазмўнын ашуєа талпынып, кешенді зерттеу жїргіздік.

Осыєан орай, Ќытай мен Орта Азия халыќтарыныѕ мјдени байланысын, тїркілердіѕ шыєу тегі мен Ќытайдыѕ мјдени дамуы жјне олардыѕ мјдени байланыстарын ќарастырєан кґптеген кґрнекті єалымдардыѕ жеке таќырыптарєа жазылєан зерттеу еѕбектерін, ќоєам мен мемлекет ќайраткерлерініѕ ой-желістерін зерттей отырып, Ќытай мен Орталыќ Азия халыќтарыныѕ VII-XII єасырлардаєы мјдени байланыстарыныѕ тарихы кешенді тїрде зерттеліп, осы уаќыт аясында халыќтардыѕ мјдени даму деѕгейі, бір-бірімен жасаєан мјдени байланыстарыныѕ нјтижесінде халыќтардыѕ мјдени ґмірініѕ байытылуы жјне јлем мјдениетіне ќосќан їлесі айќындалды.