5. Платон,Аристотель фил.Дағы әлеумет мәселе

Платон – Сократтың шәкірті, ізін жалғастырушы, өзінің терең де мағыналы философиялық ойларымен жалпы философия ғылымының дамуына үлкен әсер еткен ғұлама ойшыл, объективтік идеализимнің көрнекті өкілі. Ол Афины демократиясын қатты сынға алды. Платонның еңбектері: «Мемлекет», «Театет», «Федон», т.б. Сезімнен тұратын шындықты Платон нақты шындық емес, ол тек өмірдің көлеңкесі, шын өмір идеяда деп түсіндірді. Идея – мәңгі, ол тумайды, өлмейді, өспейді, кемімейді деп оны алға тартты.. Платон шәкірттерін оқыту үшін Академия ашты. Мемлекетті философтар басқармайынша адам баласы зұлымдықтан арылмайды, деді және жастарды философиямен айналысуға шақырды. Аристотель – Платонның шәкірті, атақты Александр Македонскийдің ұзтазы. Ол материализм мен идеализмнің аралығында екіұдай бағыт ұстанғанымен, оның философиясында материалистік сарын басым болды. Негізгі еңбектері «Жан туралы», «Физика», «Категориялар», «Метафизика», т.б. Кезінде ол өзінің ұзтазы Платонды өмірден идеяны жоғары қойғаны, нақты өмір оның көлеңкесі дегені үшін қатты сынға алды. Аристотель түр мен мазмұн арақатынасын зерттеп, алғашқыны түрге берген. Мыс., кірпіш – түр, ал сол кірпіштің негізі болып, қалыпқа құйылған материал(батпақ) – мазмұн деп қарады. Ол формальді логиканының негізін салып, оның үш заңын ашты: 1)дәлме-дәлдік; 2)қайшылық; 3)жоққа шығару; Жалпы Аристотель философиясы, негізінен, 3 салаға бөлінеді: 1.Теориялық сала – болмыс туралы ілімі, дүниенің түпнегіздері туралы пайымдаулар. 2.Практикалық сала – адамдардың іс-әрекеті туралы тұжырымдар. 3.Ақындық сала – көркемөнер, поэзияға көзқарастары.

6.Жүсіп Баласағұн «бақыт» туралы.

Кезінде ата-бабаларымыз біз сияқты «Бақыт деген не?» т.б. деген мәңгілік сұрауларға жауап іздеген болатын. Солардың бірі «Құтты білік» поэмасының авторы Жүсіп Баласағұн.

Ж.Б. – XI ғасырдың аса көрнекті ақыны, философ, энциклопедист ғалым, қоғам кайраткері.

«Құтты білік» поэмасының басты идеясы төрт принципке негізделген. Біріншісі-мемлектті басқару үшін әділ заңның болуы, екіншісі- бақ-дәулет,үшіншісі- ақыл-парасат,төртіншісі- қанағат-ынсап мәселесі.

«Төрт тұғырық» өлшемдік қағида- «Құтты біліктің» құрылымдық арқауы. Күнтуды(әділет), Айтолды(дәулет),Өгдүлміш(ақыл),Оғдұрмыш(қанағат) бірін-бірі қисынмен толықтырып отыратын кейіпкерлер. Күнтуды-орталық, кіндік тұлға,себебі ізгілікті қоғамның арқауы-әділеттілік,ол ана сүтімен сүйекке сіңетін қасиет.Ал ақыл, дәулет,қанағатшылық сезім-жүре бітер қасиеттер.Олардың әрқайсысы жеке-дара қарағанда дүниеге тұтқа бола алмайды,адамды бақытқа жетектей алмайды.төртеуі біріккенде ғана халық бақытқа кенеледі.Бектің бақыты-халықтың бақыттылығында, бақыт жеке басқа тән ұғым емес,бақыт- халықтық сипаттағы ұғым.Өз халқын бақытқажеткізген билеуші ғана бақытты болмақ. «Құтты біліктің» мазмұны осы.

7.Философиялық козқарастар ерекшелігі.

Философия – дүниеге көзқарас.Кез келген адамның өмірдегі, қоғамдағы оқиғаларға белгілі бір көзқарасы болатынын айттық. Бірақ көз қарас алуан түрлі.Мәселен,жай,қарапайым,күнделікті өмірден,тұрмыстан туған “отбасы, ошақ қасы” дегендей көз қарас.Ол көзқарас – негізінен дұрыс,ақылға сыйымды, өмірден, күнделікті байқаудан туған,практикада анықталған көзқарас. Ондай, өмірден туған көзқарасты уағыздайтын адамдарды халық сыйлаған, дәріптеген, дана адамдар қатарына қосқан.Дегенмен, көзқарастың бәрі бірдей бола бермейді.Діни,идеалистік көзқарас та бар.Ал материалистік диалектикалық көзқарасты алсақ, ол белгілі объективті заңдылыққа негізделген. Ол заңдылықты біліп, өмірде қолданған адам дүниені саналы билей алады. Ол әр нәрсенің тегін, даму заңдылықтарын, бағдарын біледі, келешегін болжайды. Соған сәйкес әрекет жасайды.Халық санасына ғылыми сенімді қалыптастыруға себепкер,негіз болады.Иланудың да екі түрі бар – ғылыми және ғылыми емес жақтары да бар.Ғылыми илануға сенген адам әр нәрсенің объективтік негізіне, заңдылығына үңіледі, бос даурығудан өзін аулақ ұстайды. Ондай адамдар өз сенімін оп – оңай өзгере бермейді дедік. Мұндай адамдар құбылыстың негізіне әбден түсінген соң ғана бірте – бірте түсуі мүмкін.