29 Таным деңгейлері және формалары

Ақыл, парасат , сана сезім иесі ретінде Адам қоршаған орта туралы білгісі келеді, оны қарастырады.Таным дег. Сыртқы заттар мен құбылыстардың Адамның санасында түрлі образдар ретінде қайшылыққа толы қалыптасуы.Диалекетикалық матриализмнің таным теориясы метафизикалық материализмнің таным теориясынан айырмашылығы бар.Ғылыми танымның жалпы әдістері мен түрлерін қарастыру үшін танымның эмпирикалық теориялық деңгейлерін ажырата білу керек. Өйткені әр деңгейдің өзіне тән әртүрлі ерекшеліктері бар.Эмпирикалық деңгейде таным объектісінің қасиеттері сезімдік қабілет тұрғысынан қабылданады.Қазіргі ғылым мен техниканың дамуына байланысты адамның сезімдік танымын кеңейтетін аспаптар, құралдар, компьютерлер іске қоыслған.Ал теориялық деңгейде таным объектісінің негізгі байланыстары ен заңдылыұтары тәжірибе жүзінде алынған біліммен қоса абстрактілі ойлау нәтижесінде тұжырымдалады. Ғылыми танымның эмпирикалық деңгейінде әр түрлі әдістер қолданады: бақылау, эксперимент, модельдеу, анализ, синтез, индукция, дедукция, т.б.

30 Абайдың дінге көзқарасы

Қазақтың ағартушылығында, қазақ халқының бүкіл прогрессивті мәдениет тарихында үлкен орын алған ұлы ақын, ойшыл – демократ, сазгер Абай Құнанбайұлы болды(1845-1904). Оның шығармашылық мұрасы өлең, поэма, ф.ялық аудармалар, проза мен әндерден тұрады.Абай сыншыл болды. Ол дүниетанымдық мәселеде Алтынсарин секілді, деизмге жақын болды. Ол құдайды оз заңдары бойынша дамып жатады деп түсінеді.Ол дінбасылар мен діни надандықты, фатализмді атеизм тұрғысынан емес «нағыз»дін немесе рационалдандырылған дін позициясы тұрғысынан сынады.абай бір жағынан Құдй бар деп, екінші жағынан дүниенің әлемнің объективті заңдылығы бар деп түсінді.Діңбасылардың насихаттап жүрген соқыр сеніміне Абай ақылмен тануды қарсы қойды.

31 .Абай Құнанбаевтың адам туралы мәселесі

Абай Құнанбаев (1845-1904). Адам - өз тағдырының қожасы және құрушысы. Адам тіршілігінің бірегейлігі, жердегі тіршілігінің құндылығы, әр адам жанының қайталанбас сонылығы идеялары – АБАЙ тұжырымдамасындағы негізгі идеялары. өз шығармаларында ол адамға мейірмандық көрсету, сұлулыққа ұмтылу – жоғары имандылық қасиетінің белгісі, көрінісі деп айтудан жалықпайды.

Адамның әр түлілігі жайлы айта келіп, АБАЙ әр адамның өмірде өз табудың мағыздылығын атап көрсетеді. Адам өз орнын өзін табуына жол сілтеу, бағыт беру ағартушының бұқараны тәрбиелеушінің бірінші міндеті осы деп біледі. Осыдан кейін адам бол деген АБАЙ этикасының негігі принципінің маңынасы мен мәні ашыла түседі: әр адам өзінің шығармашылық мүмкіндігін іске асырып, өзін жетілдіре алады және жетілдіруі тиіс.

32.Француз ағартушылардың философиясы.

Дүниежүзілік ф/я тарихында француз ағартушылар/ң орны ерекше.Бұл фил/қ- саяси бағыттың негізін қалаған Вольтер мен Монтескье б/ды. Олардың еңбектері француз ағартушылар/ң екінші буынының қалыптасуына зор әсерін тигізді. Оларға Ламетри, Дидро, Кондильяк, Руссо, Гольбах, сияқты ойшылдар жатады. Француз ағартушылар ф/ң деңгейін өте биік дәрежеге көтерді. Адамзатты тебірендіретін барлық мәселелер ф/қ зерде тұрғысынан шешілуі қажет, бұл- олардың негізгі қағидасы. Ой еріктігі бұрын- соңды болмаған дәрежеге көтерілді: дін, табиғатты түсіну, қоғам, мемлекеттің құрылымы мен басқарылуы-бәрі де үзілді-кесілді сыннан өтті, бүкіл бұрынғы қалыптасқан көзқарастардың көпшілігі теріске шығарылып, Дүниеге деген жаңа таным қалыптаса бастады. Француз ағарт/ң еңбектерінде табиғат және ондағы адамның орнынан деген материалистік көзқарас қалыптаса бастады, әсіресе олардың әлеуметтік- саяси көзқарастары сол кездегі қоғамдағы ахуалға өзінің зор әсерін тигізді. Егер ағылшын ағартуш/ң көбі король билігін жақтап, я болмаса аристократияны қолдаса, француз ойшылдары феодалдық тәртіпке үзілді кесілді қарсы шығып, саяси- құқықтық мәселелерді күн тәртібіне ашықта айқын қоя білді.