16.Эмпиризм және рационализм

Рационализм Р.Декарт, Б. Спиноза, Г. Лейбниц, негізгі өкілдері. Олар конституциялық монархияны жақтады. Т.Гоббс « Левиафан » мифологиялық кітабы. Гобс – адамдар практикалық қажеттілігіне философияны пайдаланып, дінге тәуелсіз өмір сүруі керек. Олар: « Адамдар құдайды өзі ойлап тапты», -дейді. Дж. Локк ақылда тұрған ештеңе жоқ, барлығы сезімде, адамның жады таза тақта, туғаннан бастап, оған өмір бойы тәжірибеде жинаған білім жазылады. Туа біткен ой жоқ, білім 2 түрлі: қарапайым және күрделі. Қарапайымға-жарық, жылу түстерді қабылдау жатады. Күрделі білім – салыстыру бақылау, қарапайым білімді біріктіру қалып. Осы эмпиризм синсуализмнің және солипсизмнің тууына себепкер болады. Солипсизм негізін қалаушы Дж. Берклий және Д. Юм. Солипсизм – философиялық көзқарас заттар мен құбылыстарды жеке адм сезідерінің жиынтығы дап санайды. Декарт екі субстанцияны мойындайды: 1) Материалды субст. – басты қасиеті кеңістікте орын алу. 2) Материалды емес субс. – басты қасиеті ойлау. Декраттың философиялық формасы: «Мен күмәнданамын, яғни ойлаймын, ойлаймын яғни өмір сүремін. Рационализм танымның бірден - бір көзі ақиқатты ашатын құрал-зерде немесе ақыл дейді. Ғылыми таным тәсілі- дедукция дейді. Ал таным процесі жалпыдан жекеге бағытталуы дейді.

17 Әл-Фараби философиясындағы адам мәселесі

Өзінің «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары», «Адамдық саясат» еңбектерінде Фараби саясат пен мораль мәселелелерін қарастырады, феодалдық қоғамның моральдық және саяси жағдайын, қоғам мен мемлекет арасындағы қатынастар мәселесін көтеріп, аббасидтер халифатындағы әлеуметтік қайшылықтарды пайымдай отырып, оған теориялық түсінік береді.Өзінің «Софистика» атты шығармасында Әл-Фараби адамның ақыл ойын ақиқат жолынан тайдыратын әдістерді сараптап берген. Оның ойынша, аталмыш мәселе сұрақтарды қамтиды: 1 Қоғамдық ғылымдардың пәні мен мақсаты2 Адамзат қоғамының дамуы, пайда болуы туралы жаңсақ пікірлерді сынау ісі және оларды ғылыми тұрғыдан зерттеу ісі 3 Қала, мемлекеттер туралы, мемлекеттік басқарудың түрлері туралы 4 Адамның қоғамдық орны, тәрбие жұмысының мәні 5 мемлекетке бірігудің тіпкі мақсаты, жалпы бақыттылыққа жетудің жолдары мен тәсілдері «Адам әр нәрсеге мұқтаж болғандықтан, өзіне керегін тек қоғамдасқан ортадан ғана таба алады, әрі адамдар бірлестігінің арқасында ңана жетіліп, өз қабілеттерін шыңдай түседі. Осыдан келіп,олардың әлеуметтік мәні қалыптасады»,-деп атап көрсетеді.

18.Қазақ философиясының даму ерекшеліктері.

Ежелгі заманнан омір сүріп келе жатқан түркі тайпалары негізінде қалыптасқан іргелі халықтардың бірі қазақтарға ғасырлар бойында жазба мәдениеті болмаса да, ауызша әдіспен өзіне тән бай рухани мұра жасай білді.Ал жазба әдебиет пайда болғаннан кейін бұл мұра өте улкен қарқынмен дами отырып, әр қилы ерекшеліктерге толы күрделі тарихи жолдардан өтті.Осы рухани мұра жуйесінде қазақтың ертедегі философиялық теориясын тугелдей қамтитын ұзақта жемісті философия тарихы мол орын алады.Оның негізгі бағыттары ретінде тұрпайы- диалектикалық ойларды, дуниеге шынайы турдегі көзқарасты, дінді тану және басқа да еркін ойлау процестерін, моральдық мәселелер мен адам туралы ілімдерді, күш көрсетпеу идеясы және оның күш көрсету саясатына қарсы бағыттырды насихаттауы т.б мәселелері б/ды.Ақындар мен жыраулар,саясаткер/р мен батырлар,хандар мен қолбасшылар,айтыскерлер мен ертекшілер,билер мен серілер-бәрі де өздері өмір сурген заманның обьективті құбылыстарын тілге тиек,ойға өрнек етіп,әр турлі деңгейде,бірақ жалпы алғанда жартылай даму тенденциясы шеберінде қазақ халқы/ң қоғамдық саяси,мәдени,сайып келгенде,философиялық ойлау жуйе/ң құрылымын жасады.Олар шынайы реализм, білімнің негізгі жақтары еркін ойлау,дейстік, ж/е пантейстік көзқарастар,адамгер/к, ізгілік, имандылық, зорлық-зомбылыққа қарсы куресу, құқықтың саяси ж/е фил/қ жақтары,мемлекет, қоғам, жеке адам мәні, тағы басқалар еді.Осы аталған козқарастар сыңаржаққа, консерватизмге, тоқыраушылыққа, қазақ халқының прогресивті дамуына кедергі болатын басқа да кемістіктерге қарсы бағытталады.Бұл да қазақ фил/ң қалыптасуы мен дамуының өзіндік ерекшелігі. Қазақ фил/ң ойының тағы бір ерекшелігі деп оның шынайы патриотизмін, халқына суйіспеншілігі, оның бақыты, муддесі және болашағы ушин куресуге дайын және оған жету жолдарын өз қадерінше анық,жан жақты көрсету білуі дер едік.