На сортировку / 2 / 1 курс / 6.3D модельирование / автокад теория

1)Сызбалар мен басқа да конструкторлық құжаттарды өлшемдерін мемлекеттік стандарт (ГОСТ 2.301-68) тағайындаған қағаздарға (ватманға) орындайды. Өлшемдері тағайындалған сызба қағазын пішім деп атайды. Пішімдер негізгі және қосымша болып екіге бөлінеді. Пішімнің сол жағындағы ені 20 мм болатын жолақ сызбаларды іске (альбом түрінде) тігу үшін қалдырылады. Сызбаны орындап болған соң, қағаздың артығын сыртқы жиектің бойымен қиып алып тастау қажет.

Негізгі пішімдер:

А0-841х1189, А1-594 х

841, А2-420 х594, А3-297 х

420, А4-210 х297

Ватманға сызбаны орындамас бұрын пішімнің сыртқы жиегін 1 жүргізіп алу керек .Одан кейін сызбаның өрісін шектейтін ішкі жиек 2 жүргізіледі. Ішкі жиек пішімнің үстіңгі, оң және төменгі жақ шеттерінен 5 мм қашықтықта, ал сол жақ шетінен 20 мм қашықтықта жүргізілуі тиіс.

Негізгі жазудың формасын, графаларының мазмұнын ГОСТ 2.104-68 тағайындаған

2) Сызықтық масштаб деп нәрсенің сызбадағы сызықтық өлшемдерінің

оның нақты сызықтық өлшемдеріне қатынасын көрсететін санды атайды.

Сызбада кескіндердің масштабы нәрсенің күрделілігіне, мөлшеріне байланысты ГОСТ 2.302-68 тағайындаған төмендегі реттен қабылданады:

кішірейту масштабтары 1:2; 1:2,5; 1:4; 1:5; 1:10;1:15; 1:20; 1:25; 1:40; 1:50; 1:75; 1:100;

нақты шама 1:1;

үлкейту масштабтары2:1; 2,5:1; 4:1; 5:1; 10:1; 20:1; 40:1; 50:1; 100:1.

Нәрсе кескінінің масштабына байланыссыз сызбада әр уақытта оның тек қана нақты өлшемін қояды.Масштабты негізгі жазудың осыған арналған графасында былайша белгілейді – 1:1, 1:2, 2:1, т.с.с.,алқалған жағдайларда А (4:1), Б-Б (1:2) үлгісінде.

3) Өндірістің кез-келген саласының сызбаларында қолданылатын сызықтар-

дың аталуын, тұрпатын (сызылуын) және негізгі қолданылатын орынын ГОСТ 2.303-68 тағайындаған

Тұтас негізгі сызықтың қалыңдығы S кескіннің мөлшері мен күрделілігіне және сызбаның пішіміне байланысты 0,5-тен 1,4 мм-ге дейінгі аралықта алынады. Сызбадағы бір түрлі сызықтардың қалыңдықтары бірдей болуы тиіс.

Үзілме және үзілме нүктелі сызықтар сызықшаларының ұзындығын кескіндердің мөлшеріне байланысты қабылдау керек. Сызықтар сызықшалары ұзындығы және олардың ара қашықтығы шамамен бірдей болуы керек.

Үзілме нүктелі сызықтар сызықшаларымен қиылысуы керек және аяқталуы керек.

Сызбада сызықтардың ең кіші қалыңдығы 0,3 мм, ал олардың ең кіші ара қашықтығы 0,8 мм болуы тиіс.

1. Тұтас қалың,

Негізгі \S\ Көрінетін нұсқа (контур) сызықтары;

көрінетін ұласу сызықтары!

2. Тұтас

Жіңішке\S:3,S:2\ Беттестірілген қималардың нұсқаларының сызықтары; шығару және өлшем сызықтары; тілік пен қиманы штрихтау сызықтары; көмекші тұрғызу сызықтары; жазулардың

Осы түзулердің kyilisu нүктесі центрі болады. О-нен Л₁ мен Л₂ перпендикуляр түсіріп, түйіндесу нүктелерңн табамыз. Табылған нүктелерді радиусы Р-ға тең шеңбер доғасымен қосамыз.

8.Түйіндесулер.Екі шеңбердің радиусы берілген доғамен түйіндесуін тұрғызу.

Радиустары Р₁ және Р₂ –ге тең шеңбер доғалары және түйіндестіру доғасының радиусы Р берілген. Берілген доғалардың центрлеріО₁ мен О₂ –ден радиустары (Р₁+Р)-ға және (Р₂+Р)-ға тең концентрлі көмекші шеңбер доғаларын жүргіземіз. Осы доғалардың kyilisuнүктесі т.йіндестіру доғасының центрін береді. Түйіндесу нүктелерін табу үшін О нүктесінен О₁ және О₂ нұктелерімен қосамыз.Табылған нүктелерді радиусы Р –ға шеңбер доғасымен қосамыз.

11.Тілік нәрсенің бір немесе бірнеше жазықтықпен ойша қиылған кескіні. Бұл жерде ойша қию нәрсенің басқа кескіндеріне өзгерістер енгізбейді. Тілікте қимада пайда болған пішін мен нәрсенің қиюшы жазықтықтың арғы жағындағы бөлігі кескінделеді (2.10 – сурет). Егер оның нәтижесінде нәрсе құрылымын түсіну қиынға түспесе, қиюшы жазықтықтың артындағының бәрін кескіндемеуге де болады.

Нәрсенің қиюшы жазықтыққа түскен бөлігін шартты түрде сызықтап көрсетеді (2.9, 2.10 – суреттер).Тіліктер қиюшы жазықтықтардың санына байланысты екіге бөлінеді: қарапайым – егер қиюшы жазықтық біреу болса; күрделі – егер бірнеше қиюшы жазықтық болса.Қарапайым тіліктер қиюшы жазықтықтың проекциялар жазықтығына қатысты орналасуына байланысты горизонталь, фронталь және профиль болып үшке бөлінеді.Егер қиюшы жазықтық горизонталь проекциялар жазықтығына параллель болса, онда тілік горизонталь тілік деп аталады (2.11,а – сурет). Жоғарыда көрсетілген мысалдарда қиюшы жазықтықтар берілген денелердің (нәрселердің) симметрия жазықтықтары арқылы өткен, сондықтан олардың орны көрсетілмеген және тіліктердің үстіне ешқандай әріптік белгі қойылмаған.

Егер қиюшы жазықтық симметрия жазықтығымен беттеспесе, онда оның орны сызбада үзік сызықпен көрсетіледі және сызық сызықшаларына перпендикуляр екі стрелка жүргізіледі. Стрелкалардың сырт жағына орыс алфавитінің бас әріпі екі рет, ал тіліктің үстіне бұл әріптер сызықша арқылы жазылады. Стрелкалар үзік сызықтың шетінен 2 ... 3 мм қашықтықта орналасулары тиіс

12.Қиюшы жазықтықтардың өзара орналасуына қарай күрделі тіліктер сынық және сатылы болып екіге бөлінеді.

Егер қиюшы жазықтықтар өзара қиылысса, онда мұндай тілік сынық тілік деп аталады (2.14 – сурет). Суретте көрсетілген мысалда қиюшы жазықтықтардың бірі фронталь проекциялар жазықтығына параллель, ал екіншісі оған көлбеу орналасқан. Қиюшы жазықтықтар стрелкалар қойылған үзік сызықтармен көрсетілген (А – А). Тілікті тұрғызу үшін көлбеу орналасқан қиюшы жазықтықты олардың қиылысу сызығынан айналдырып, фронталь проекциялар жазықтығына параллель жазықтықпен беттестіреміз. Сонда қима π₂ – ге параллель бір жазықтықта орналасады. Нәрсенің қиюшы жазықтықтарда орналасқан бөлігі сызықталады.

Егер қиюшы жазықтықтар өзара параллель болса, онда мұндай тілік сатылы тілік деп аталады

Жоғарыда аталған тіліктерден басқа, нәрсенің жеке шектелген бір бөлігінің ішкі құрылысын көрсету үшін жергілікті тілік қолданылады (2.16 – сурет). Сызбада жергілікті тілік жіңішке ирек сызықпен немесе тұтас жіңішке іркісінді сызықпен шектеліп көрсетіледі.Нәрселердің жұқа пластина тәрізді бөліктері мен беріктілік үшін қалдырылған қабырғалары және т. б., бойлық тіліктерде (ал шарларды ыңғай) қиылмаған түрінде көрсетіледі.

16. Бөлшектерді дәнекерлеп және желімдеп біріктіру.Бөлшектерді өзара жеңіл балқитын қортпалардың (припой) көмегімен біріктіру дәнекерлеу, ал желімнің көмегімен біріктіру желімдеу деп аталады.

Сызбаларда дәнекерленген және желімделген жерлер ГОСТ 2.313-82-ге сәйкес қалыңдығы 2S –қа тең тұтас сызықпен кескінделеді (4.3, 4.4 – суреттер).Дәнекерлік және желімдік қосылыстарды белгілегенде шығару сызығына тұтас негізгі сызықпен төмендегідей таңбалар қойылады:( - дәнекерлік қосылыста (4.3 – сурет);K - желімдік қосылыста (4.4 – сурет). Егер жоғарыда аталған қосылыстар тұйық сызық бойымен орындалса, онда шығару сызықтары диаметрлері 3...5 мм болатын жіңішке сызықпен сызылған шеңберлермен аяқталады (4.3, 4.4 – суреттер).

Дәнекерлік қосылыстың сызбада кескінделуі және белгіленуі

Қортпа (припой) немесе желімнің белгілі бір стандарт бойынша белгіленуі сызбаның техникалық талаптарында көрсетілуі тиіс. Мысалы ″ПОС 40 ГОСТ ...″, немесе ″Желім БФ-2 ГОСТ ...″, т.с.с.

Желімдік қосылыстың сызбада кескіленуі және белгіленуі

17. ) Ажырамайтын біктірулер.Ажырамайтын біріктірулердің түрлері.Тойтармалы біріктірулерді кескіндеу ережелері. Тойтармалар көмегімен жасалатын біріктірулер.1-басы да, тойтарылған басы да жартылай дөңгелек н/е жұмыр болып келетін тойтармалар көмегімен ;2-басы жасырын, тойтарылған басы жартылай дөңгелек, не жазық, не жұмыр болып келетін тойтармалар көмегімен ;3-басы да, тойтарылған басы да жасырын тойтармалар көмегімен.

23.Сырық үстіндегі бұранданың шартты кескінделуі мен белгіленуі? Стерженьдегі бұранданы былай кескіндейді: бұранданың сыртқы диаметрі мен қалың негізгі сызықпен және ішкі диаметрмен тұтас жіңішке сызықпен белгіленеді.

24. .Тесіктегі бұранданың шартты белгіленуі мен кескінделуі? Тесіктің бұрандасын бұранданың ішкі диаметрімен қалың негізгі сызықпен және сыртқы диаметрімен тұтас жіңішке сызықпен көрсетеді:

25.Бұрандалы біріктірулер. Бұрандамалы біріктіру. Бұрандамалы біріктіру құрамына кіретін тетікбөлшектер. Бұрандама, оның түрлері. Бұрандаманың стандарттық шаррты белгіленуі? Бұрандалы біріктірулер бұрандасы бар тетеін бөлшектерді тікелей біріктіру арқылы н/е бұрандасы бар арнайы тетінбөлшектер көмегімен жүзеге асады. Бұрандама 1 ұшында бұрандасы, 2 ұшында басы бар цилиндр пішініндегі сырық тәрізді болады. Ең жиі 6 жақты басы бұрандамалар қолданып, олар жоғары қалып және тұрпайы дәлдікпенен басы қалыпты н/е кішірейтілген болып, бір н/е бірнеше орындау түрінде жасалады. Бұрандама М12-6gх60.58 МЕСТ 1798-70-1 орындауда жасалған, ірі адымды, ұзындығы 60 мм тең, 5,8 беріктік класы бойынша қаптаусыз жасалған бұрандама. Бұл бұрандаманың бұрандасының қалыпты диаметрі 6-48 мм арлықта, ал ұзындығы 8-300 мм болады.

331 AutoCAD жөнінде бастапқы мағлұматтар1.1 Жүйені іске қосуАЭжБИ «Инженерлік графика және қолданбалы механика» кафедрасының компьютерлік графика залындағы компьютерлерде AutoCAD 2004 жүйесі Me­chanical Desktop 2004 программалар пакетінің құрамында орнатылған.AutoCAD жүйесі төмендегідей тәсілдермен іске қосылады:а) «мыш» манипуляторы көмегімен Start (Пуск) Programs (Программы) Autodesk Mechanical Desktop 2004 AutoCAD 2004 жолы арқылы; б) Windows жұмыс столында AutoCAD 2004 пиктограммасын «мыштың» көмегімен екі рет басу арқылы (егер ондай пиктограмма болса).AutoCAD-ты іске қосқанда жаңа аты жоқ сурет жасалады. Пайдаланушыға жаңа тұрғызуларды осы суретте немесе, дискіден бар суреттердің бірін ашып, сонда орындауға болады. AutoCAD-ты іске қосқаннан кейін Startup (Начало работы) диалогтық терезе шығарылуы мүмкін (1 сурет). Startup (Начало работы) диалогтық терезесінде тұтынушыға төрт кнопканың бірін таңдау ұсынылады:а) Open a Drawing (Открыть рисунок) бұрын салынған сызбаны ашу үшін. Тізімнен соңғы ашылған төрт суреттің (файлдың) бірін таңдап, оны AutoCAD-қа еңгізуге мүмкіндік береді. Тізімде жоқ файлды ашу үшін Browse… (Обзор...) кнопкасын басу қажет;б) Start from Scratch (Без шаблона) өлшем бірліктері тек қана Default Settings (Параметры по умолчанию) аумағында қойылатын сызбаларды жасау үшін:1) Imperial (feet and inches) (Британские (футы и дюймы)) - acad.dwt шаблоны бойынша, британдық өлшем бірліктер жүйесін пайдаланатын, жаңа суретті жасау. Бұл жерде сызу аумағы, кейде суреттің лимиттері (шектрі) деп аталатын, 12x9 дюймға тең етіп алынады;2) Metric (Метрический) – acadiso.dwt. шаблоны бойынша, метрлік өлшем бірліктер жүйесін пайдаланатын, жаңа суретті жасау. Бұл жерде сызу аумағы 420x297 мм-ге тең етіп алынады;в) Use a Template (Использование шаблона) сызбаны жаңа суреттің негізі болып табылатын шаблон суреттің көмегімен тұрғызу. Select a Template: (Выбери шаблон:) аумағынан сызуға қажетті параметрлері бар шаблон қабылданады. Тізімде Options (Настройка) диалогтық терезеде көрсетілген стандартты жолмен табылған, .dwt кеңейтілуімен, шаблон файлдардың аттары келтіріледі. Шаблондарда суреттердің әртүрлі параметрлері анықталады: арнайы жасалған қабаттардың жиынтықтары, сызықтардың түрлері және кескіндер;г) Use a Wizard (Вызов мастера) жаңа сызбаның параметрлерін қабылдау үшін. Select a Wizard: (Выберите Мастер:) аумағында AutoCAD-тың жұмыс ортасын автоматты түрде орнату үшін екі режим ұсынылады - Advanced Setup (Детальная подготовка) және Quick Setup (Быстрая подготовка/Advanced Setup (Детальная подготовка) диалогтық терезесі, 2 суретте келтірілген, AutoCAD жұмыс ортасының параметрлерін толықтай орнатуға мүмкіндік береді: ұзындықтың Units (Единицы) және бұрыштың Angle (Угол) өлшем бірліктерін қабылдау; бұрышты өлшеу басын белгілеу Angle Measure (Нулевой угол) және бұрышты өлшеу бағытын белгілеу Angle Direction (Отсчет углов), сурет аумағының шектерін анықтау Area (Область рисунка).uick Setup (Быстрая подготовка) диалогтық терезесі, 3 суретте көрсетілген, AutoCAD жұмыс ортасының параметрлерін тез орнатуға мүмкіндік береді: ұзындықтың өлшем бірліктерін қабылдауға Units (Единицы) және сызу аумағының шекараларын анықтауға Area (Область рисунка).Startup (Начало работы) диалогтық терезесі AutoCAD-ты әрбір іске қосқан кезде тек бір рет шақырылады. AutoCAD іске қосылып тұрған кезде суреттерді салу үшін Create New Drawing (Создание нового рисунка) диалогтық терезесі шақырылады.Төмен түсетін Help (Справка) AutoCAD Help (Справка по AutoCAD) менюінің көмегімен тұтынушы

қосылған болса, онда сызу кезінде нүктелерді екі бұрышпен көрсетуге болады: қадамдық байланыстың бұрылған бұрышымен және оған перпендикуляр бұрышпен.Қадамдық байланыстың бұрышының өзгеруі тордың бұрылу бұрышын өзгертеді. GRID (СЕТКА) режимін қосып, қадамдық байланыстың бұрылу бұрышын қадағалауға болады.Қадамдық байланысты бұру базалық нүкте төңірегінде орындалады. Қадамдық байланыстың бір түйіні әр уақытта осы нүктемен беттеседі. Оның координаттарын х және у өзгертуге болады (үнсіздік бойынша олар нөлге тең). Базалық нүктенің х және у бойынша жылжуын, торды күрделі модельдің бір бөлігімен беттестіруде қолдануға болады.1.5.5 Қадамдық байланыстыруды полярлық бақылаумен біріктіруПолярлық бақылауды пайдаланғанда қадамдық байланыс режимі өзгереді. Бұл жағдайда түйіндер, белгіленген интервалда, тек қана полярлық бақылау сызығының бойында орналасады. Қадамдық байланысты полярлық бақылаумен бірге жұмыс жасауға нақыштау үшін, төмен түсетін менюден Tools (Сервис) Drafting Settings... (Ре­жимы рисования...) таңдалады. Сонан соң ашылған Drafting Settings (Режимы рисования) терезесінен, Snap and Grid (Шаг и сетка) белгісі, Snap type & style (Тип и стиль привязки) аумағында Polar snap (Полярная привязка)-ды таңдау керек.1.5.6 Тор мен қадамдық байланыстың изометриялық стилін орнатуТор мен қадамдық байланыстың изометриялық стилі үш өлшемді объектлердің екі өлшемді сызбаларын орындауға көмектеседі (мысалы, куб).Аксонометрия (оның ішінде изометрия) үш өлшемді объектлерді жазықтықта кескіндеу тәсілі. Аксонометриялық сызба дененің үш өлшемді моделі болып саналмайды. Сондықтан, изометриялық проекцияларды перспективалық проекцияда немесе әртүрлі бұрышпен қарау мүмкін емес. Үшөлшемділікті елестету бұл жерде объектлерді үш изометриялық осьтердің бойымен орналастыру арқылы орындалған. Қадамдық байланыстың бұрылу бұрышы нөлге тең болғанда, изометриялық осьтердің бағыты 30°, 90° және 150°.Тор мен қадамдық байланыстың түйіндерін сол, оң немесе жоғарғы изометриялық жазықтықтардың бойымен бағыттауға болады. Оларды ауыстырып қосу F5 (немесе Ctrl+E) клавишасын басу арқылы орындалады: а) сол: тор және қадамдық байланыс 90° және 150° бұрыштармен орналасқан осьтердің бойымен бағытталады;б) оң: тор және қадамдық байланыс 90° және 30° бұрыштармен орналасқан осьтердің бойымен бағытталады;в) жоғарғы: тор және қадамдық байланыс 30° және 150° бұрыштармен орналасқан осьтердің бойымен бағытталады.Қадамдық байланыстың изометриялық стилін қабалдаған кезде қадамдық байланыс, тор және курсордың таңбасы осы осьтер бағытында бұрылады. Белгілі бір жағдайларда AutoCAD-та изометриялық жазықтықтардың бірінде ғана орналасқан нүктелерді көрсетуге болады. Мысалы, қосылған ORTHO (OPTO) режимінде сызу кезінде көрсетілетін нүктелер ағымдағы изометриялық жазықтықта орналасады. Сондықтан, алдымен модельдің жоғарғы жазықтықтағы кескінін, сонан соң сол жақтағы жазықтыққа ауысып, осындағы кескінін, соңында, оң жақтағы жазықтыққа ауысып, тұрғызуды аяқтауға болады. Изометрияны қосу үшін төмен түсетін менюден Tools (Cepвис) Drafting Settings... (Режимы рисования...) пунктін таңдаймыз. Сонан соң ашылған Drafting Settings (Режимы рисования) диалогтық терезесінен, Snap and Grid (Шаг и сетка) белгісі, Snap type & style (Тип и стиль привязки) аумағынан, Isometric snap (Изометрическая)-ны таңдау қажет.1.5.7 Өлшем бірліктер форматын анықтау AutoCAD-та жасалатын әрбір объекттің өлшемі шартты өлшем бірліктермен анықталады. AutoCAD-тың өлшем бірліктерінің нақты өлшем бірліктерімен қатынасы сызу алдында анықталады. Мысалы, бір суретте бір бірлік 1 миллиметрге сәйкес келсе, басқасында – 1 дюймға сәйкес болуы мүмкін, т.с.с.Өлшем бірліктердің типі мен дәл берілуі 17 суретте көрсетілген Drawing

қиюшы жақтауын қабылдағанға ұқсас болады;д) Crossing (Секрамка)  қиюшы жақтау (рамка) оның ішінде жататын немесе жақтаудың контурын қиятын барлық объектілерді таңдайды. Select objects: (Выберите объекты:) сұраныс жауабына жақтаудың бірінші бұрышын, сонан соң оңнан солға қарай бағытта екінші бұрышты көрсетуге болады. Мұнда командалар жолында сұраныс пайда болады:Select objects: [Выберите объекты:] – жақтаманың бірінші бұрышын көрсетіңіз.Specify opposite corner: [Укажите противоположный угол:] – жақтаманың қарама-қарсы бұрышын көрсетіңіз;е) Cpolygon (СМн-угол)  Crossing және Wpolygon тәртіптерін біріктіреді және тіктөртбұрыштың ішінде түгелімен орналасқан және оның жақтауларын қиятын объектілерді таңдауға мүмкіндік береді. Аймақ таңдауға жататын объектілердің айналасындағы нүктелерді көрсету жолымен беріледі. Көпбұрыш нүктелерді көрсету кезінде тұрғызылып жатады және ол кез келген пішінде, бірақ өзара қиылыспайтын болуы мүмкін. Ол әрбір жаңа төбелерін көрсеткенде тұйықталады. Соңғы көрсетілген нүктеден курсорға дейін «резеңке жібі» тартылып тұрады;ж) Fence (Линия)  қиып өтетін объектілерді ғана қабылдайтын сызық. Жақтаудан немесе қиюшы көпбұрыштан айырмашылығы - сызық өзін-өзі қиып өте алады. Нүктелерді көрсету кезінде таңдау сызығы генерацияланады және графикалық курсордың «резеңке жібі» тартылады;з) Group (Группа)  берілген топтың ішіндегі барлық объектілерді қабылдайды;и) Last (Последний)  экранда соңғы салынған көрінетін объектіні қабылдайды;к) Multiple (Несколько)  бір уақытта бірнеше объектіні қабылдайды. Процесс келесі объектіні қабылдау сұранысына Enter немесе Пробел кнопкасын баспайынша аяқталмайды;л) Point (Точка)  нысана қиятын объектіні таңдайды. Егер бірде бір объект табылмаса және PICKADD жүйелі айнымалы қосылып тұрса, онда көрсетілген нүкте Crossing қиюшы жақтауның немесе Window жақтауының бірінші бұрышы ретінде қабылданады;м) Previous (Предыдущий)  алдында алынған соңғы объектілер жиынтығын таңдайды;н) Remove (Исключить)  жиынтықтан көрсетілген объектілерді жою тәртібін тағайындайды;о) Single (Единственный)  жалғыз объектіні қабылдау режимін тағайындайды. Объект немесе объектілер тобы көрсетілгеннен соң таңдау аяқталған деп саналады және объектілерді таңдау сұранысы қайталанбайды;

п) Undo (Отменить)  жиынтыққа соңғы қосылған объектіні жояды;р) Window (Рамка)  жақтауға толығымен кіретін объектіні таңдайды;с) Wpolygon (РМн-угол)  Window-ға ұқсас, бірақ мұнда жақтары көпбұрышты құрайтын аймақтың ішінде болатын объектілерді таңдауға мүмкіндік жасайды.Өте қиыны - бірінің үстінде бірі жататын объектілерді таңдау. Бұл мақсатта Ctrl кнопкасын басып тұрып енгізу құралғысын пайдаланған тиімді. Сүзгіш-тізімдерді пайдалану жолымен таңдап алынатын объектілердің жиынтығын түс, қабат және объектінің типісияқты қасиеттері бойынша шектеуге мүмкіндік бар. Сүзгіш–тізімдер ары қарай пайдалану үшін сақталуы мүмкін. Сүзгіш–тізімдерді жасау және қолдану үшін Select objects: сұранысына жауап ретінде ‘filter-ді енгізу және Object Selection Filters диалогтық терезесінде сүзгіш-тізімді анықтау жеткілікті8.2 «Тұтқалар» көмегімен редакциялауТаңдап алынған объектілерді анықтаушы нүктелерінде жарық болып көрінетін кішкене квадраттар түріндегі «тұтқалар» көмегімен редакциялауға болады (75 сурет).«Тұтқалар» режимі қосылған кезде объектілерді таңдау графикалық курсордың немесе кілттік сөздер көмегімен орындалады. Сонымен, «тұтқаларды» пайдалану менюді қолдануды төмендетуге мүмкіндік береді.Графикалық курсор өзі өтетін «тұтқаға» байланады. Егер «тұтқалар» режимі қосылған болса, онда жиынтықтан объектілерді жойғанда олар түсін жоғалтады, олардағы «тұтқалар» қалады. Объектілер жиынтығынан «тұтқаларды» жою Esc кнопкасын басу арқылы орындалады. «Тұтқалары» бар қандай да бір объектіні жиынтықтан жою үшін, оны таңдап, Shift кнопкасын басуға жеткілікті.Тұтқа көмегімен редакциялау үшін орналасу нүктесі базалы редакциялау нүктесі

анықтау және шекарамен қиылыспайтын объектіні ұзартады;г) View (Вид) – берілген көрініс бағытында объектінің проекциясын анықтап, шекарасымен қиылыспайтын объекттерді ұзартады;д) Edge (Кромка) – бұл команда қиылысуды іздестіру режимін анықтайды;е) Extend (С продолжением) – бұл команда объектіні елестетілген шекараға дейін ұзартады;ж) No extend (Без продолжения) – бұл команда объектілерді тек шекраға дейін ұзартады.Бірнеше шекаралық жиек берілген жағдайда объект бірінші болып кездесетін шекаралық жиекке жеткенше ұзартылады. Осы объектіні қайта таңдап, келесі шекаралық жиекке дейін ұзартуға болады.Объектілерді бөліктерге бөлу

BREAK (РАЗОРВАТЬ) командасы объектілерді бөліктерге бөледі. Бұл команда Modify (Редакт) BREAK (РАЗОРВАТЬ) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құралдар панелінде орналасқан BREAK (РАЗОРВАТЬ) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.Қолданылатын кілттерге байланысты ажыратуды кесіндінің, шеңбердің, доғаның, екіөлшемдік полисызықтың, эллипстің, сплайнның, түзудің немесе сәуленің бөлігін өшіріп немесе өшірмей жүргізуге болады. Объектіні бөліктерге бөлу үшін объектінің бірінші ажырату нүктесін көрсетіп, одан кейін екінші нүктесін көрсету қажет немесе толық объектіні көрсетіп, одан кейін үзетін екі нүктені көрсетсе болады.Объектілерді кесу

TRIM (ОБРЕЗАТЬ) командасы объектілердің кесу жиегі бойынша қысқартыун атқарады. Бұл команда меню Modify (Редакт) TRIM (ОБРЕЗАТЬ) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құралдар панелінде орналасқан TRIM (ОБРЕЗАТЬ) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.Кесуші жиектер болып кесінділер, доғалар, шеңберлер, екіөлшемдік полисызықтар, эллипстер, сплайндар, түзулер, сәулелер табылады. Кесуші жиек екіөлшемдік полисызық болған жағдайда, оның еңі есепке алынбайды, ал оның кесілуі өстік сызық бойынша жүргізіледі. TRIM командасының кілттері:а) Project (Проекция) – бұл команда объектілер олардың проекциялары үшөлшемдік кеңістіктегі шекарасымен қиылысу бойынша кесу режимын анықтайды; б) None (Нет) –тек беілген шекарамен қиылысатын объектіледі кесу режимын анықтайды;в) Ucs (Пск) – объектінің ағымдағы UCS-тың ХУ жазықтығындағы проекциясын анықтау және шекарамен қиылыспайтын объектіні кеседі;г) View (Вид) – берілген көрініс бағытында объектінің проекциясын анықтап, шекарасымен қиылыспайтын объекттерді кеседі;д) Edge (Кромка) – қиылысуды іздестендіру режимін анықтайды;

ж) Extend (С продолжением) – объектіні елестетілген шекарамен кесуді атқарады;з) No extend (Без продолжения) – объектілерді олар қиылысатын шекарамен кесуды атқарадыОбъектілерді жіктеуEXPLODE (РАСЧЛЕНИТЬ) командасы блоктарды қарапайымдарға жіктеуін жүргізеді. Бұл команда меню Modify (Редакт) EXPLODE (РАСЧЛЕНИТЬ) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құралдар панелінде EXPLODE (РАСЧЛЕНИТЬ) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.Жіктеу кезінде блоктың экрандағы көрінісі бастапқы көрінісімен бірдей болып көрінеді, бірақ қарапайым бөліктерінің түсі және сызықтар түрлері өзгеруі мүмкін, себебі олар қалқыған қабаттар, түстер және сызықтар типтері режиміне түседі.Жіктеу екіөлшемдік полисызық үшін орындалатын жағдайда оның жуандығы немесе жанамасы туралы мәліметтер ескерілмейді, ал жіктелген сызықтар және доғалар өстік сызық бойында жатады. Полисызыққа қатысты EXPLODE (РАСЧЛЕНИТЬ) командасы аяқталғаннан кейін, бұл жұмыс атқарылу барысында сызықтың жуандығы туралы мәлімет жоғалтылды деген хабарландыру пайда болады.EXPLODE (РАСЧЛЕНИТЬ) командасы әрқашанда тек қана бір қамту деңгейін атқарады. Яғни, егер блоктың құрамында полисызық болса, онда оны жіктеу кезінде тұтас полисызық пайда болады. Ал егер жеке доғалық немесе сызықтық сегменттер қажет болса, онда полисызықты тағы жіктеу қажет.8.16 Фаскаларды алу

CHAMFER (ФАСКА) командасы көмегімен объекттерде фаскаларды

қоршалған қабаттағы қарапайымдар көрінетін болады, бірақ олар редакциялауға жатпайды. Қоршалған қабатты ағымдағы қабат деп тағайындауға болады, бұл қабатта сызуға және сызықтың типін өзгертуге болады, қабатта тұрғызылған қарапайымдарды тоңазытуға және осыларға қатысты анықтама командалары мен объектілік байланыстыруды қолдануға мүмкіндік бар;Color (Түсі) – берілген қабаттағы қарапайымдардың түсін анықтайды;Linetype (Сызықтың типі) – қабатта жататын барлық кесінділер, екі өлшемді полилиниялар, шеңберлер және доғалар сызылатын сызық типінің аты; Lineweight (Сызықтың салмағы) – қабатта жататын барлық қарапайымдардың сызылатын сызықтың салмағы (қалыңдығы).Жаңа суретті бастағанда жүйеде автоматты түрде аты 0 болатын қабат пайда болады, оған ақ түс және Continuous (Непрерывный - үздіксіз) сызық типі беріледі. Қабат 0 жоғала немесе атын өзгерте алмайды.Суретте қабаттардың бар болуы, сонымен қатар олардың қасиеттері шаблонмен берілуі мүмкін. Примитивтердің түсін және сызықтар типін қабатқа сәйкес BYLAYER (ПОСЛОЮ – қабаттағыдай) немесе басқаша қылып тағайындауға болады.

Қабаттардың қасиеттерін тағайындауды басқару ДИАЛСЛОЙ (DDLMODES) және СЛОЙ (LAYER) командалары орындайды. СЛОЙ (LAYER) командасын осы абзацтың басында келтірілген пиктограмма немесе құлайтын Format (Формат) менюінін Layer…(Слои…) пункті арқылы жіберуге болады, команда орындалғанда 44 суретте келтірілген Layer Properties Manager (Параметры слоев и типы линий) диалогтық терезе ашылады. Current (Текущий) кнопкасы таңдаған ағымдағы қабатт деп тағайындауға мүмкіндік береді. Ағымдағы қабатты өзгерту үшін CLAYER жүйелі айнымалысыны пайдалануға да болады.New (Новый) кнопкасы уақытша аттары Layer1 (Слой 1), Layer2 (Слой 2) және т.т. болатын жаңа қабаттарды жасауға көмектеседі. Қабатқа басқа ат беру үшін, оны клавиатура арқылы қабаттың уақытша аты бар аумаққа енгізу және Enter-ді басу қажет. Қабаттың атын өзгерту үшін аумаққа кіріп, мышты екі рет басу керек. Бар қабатты Delete (Удалить) кнопкасы көмегімен жойуға болады. Қабатты ағымдағы қабат жасау үшін, керекті қабатқа курсорды қойып, мышпен Current (Текущий) кнопкасын басу қажет, немесе оны объектінің қасиеттері жолынан ашылатын қабаттарды басқару тізімінен таңдап алу керек (45 сурет).6.2 Қабаттың көрінетінін/көрінбейтінін басқаруAutoCAD көрінбейтін қабатта орналасқан объектілерді көрсетпейді және олардыплоттерге шығармайды. Егер сурет бөлшегінің бір немесе бірнеше қабаттағы бейнесі өте күрделі болып көрінсе, онда пайдаланылмайтын қабаттарды тоңазытып немесе өшіріп тастауға болады. Сонымен қатар, қандай да бір қабатты басылымға шығармау үшін (мысалы, қосымша сызықтардың қабатын), осы қабатты көрінетін, бірақ басылымға шықпайтын етіп тағайындауға болады.Қабаттарды қоршау Қабаттарды қоршау, анықталған қабаттарда орналасқан объектілерді редакциялау кезінде басқа қабаттардағы объектілерді көруге мүмкіндік болатын жағдайда пайдалы. Қоршалған қабаттардағы объектілерді редакциялауға болмайды, бірақ егер қабат қосылған және тоңазытылмаған болса, онда объектілер көрінетін болып қалады. Қоршалған қабатты ағымдағы қабат деп тағайындап, соның ішінде объектілерді жасауға болады 6.4 Қабатқа түс тағайындауҚабаттарға түстерді беру Layer Properties Manager (Диспетчер свойств слоев) диалогтық терезесіндегі Color (Цвет) пиктограмма бойынша мышты шертуімен орындалады (44, 46 суреттер), ашылған Select Color (Выбор цвета) диалогтық терезесі қажетті түсті таңдауға мүмкіндік береді. Қабатқа сызық типін тағайындауӘртүрлі сызық типін қолдану – ақпаратты көзбен шолуға елестетудің тағы бір тәсілі. Қабатқа сызық типін тағайындау Layer Properties Manager (Диспетчер свойств слоев) диалогтық терезесінде іске асырылады. Ол үшін бар қабаттардың тізімінде мыштың курсорын қажетті

астын сызу сызықтары

3)Тұтас ирек\S:3,S:2\ Үзу сызықтары; көріністегі тіліктен шектеу сызықтары

4) Штрихты(Үзілме ) \S:3,S:2\ Көрінбейтін нұсқа сызықтары; көрінбейтін ұласу сызықтары

5)үзілме нүктелі \ S:3,S:2\осьтік сызық 6)Қалаңдатылған штрихпунктирлі\S:3,2S:3\ Температуралық өңдеуге немесе қапталуға тиісті беттерді көрсететін сызықтар; қиюшы жазықтықтың алдындағы элеметтерді кескіндеу сызықтары

7) Үзік\ S,1,5S\ Қиюшы жазықтықтардың орнын көрсететін сызықтар немесе қима сызықтары

8. Тұтас жіңішке сынықты

(іркісінді)\ S:3,S:2\ Ұзын үзу сызықтары

9. Штрихпунк-

тирлі жіңішке

қос нүктелі\ S:3,S:2\ Жазбалардағы бүгу сызықтары; нәрсенің бөлшектерін шеткі немесе аралық жағдайда кескіндейтін сызықтар; көрініспен бірге орындалған (беттестірілген) жазбаны көрсететін сызықтар.

4) Сызбалардағы барлық жазулар ГОСТ 2.304-81 тағайындаған стандартты шрифтілермен орындалады. Шрифтінің өлшемі оның бас әріптерінің миллиметрмен есептелген биіктігімен анықталады. Бас әріптің биіктігі (h) жазу жолының табанына перпендикуляр бағытта анықталады. Шрифт сызығының қалыңдығы (d) шрифтінің типіне және биіктігіне байланысты алынады. Кіші әріптердің биіктігі (с) келесі кіші шрифтінің өлшеміне тең (ең кіші шрифт үшін с=1,3).Мемлекеттік стандарт төмендегідей шрифт типтерін тағайындаған:

а) А типті көлбеусіз (d = 1/14 h);ә) А типті көлбеу (көлбеулік бұрышы шамамен 75⁰);б) Б типті көлбеусіз (d = 1/10 h);в) Б типті көлбеу (көлбеулік бұрышы шамамен 75⁰).Шрифтілерді орындаған кезде жіңішке сызықтармен ішіне әріптер сызылатын көмекші тор тұрғызу қажет. Тор сызықтарының ара қашықтығы шрифт сызығының қалыңдығына тең болады.

ГОСТ 2.304-81 төмендегідей шрифт өлшемдерін тағайындаған: (1,8); 2,5; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20; 28; 40. 1,8 өлшемді шрифт тек қана Б типі үшін қолдануға рұқсат етілген. Қарындашпен орындалған сызбаларда өлшемі 3,5-нан кем шрифтілерді қолдану тиімді болмайды.Өлшемдері 10-нан кем шрифтілермен орындалатын жазулар үшін тек қана әріптердің биіктігі мен енін көрсететін параллель түзулер жүргізсе жеткілікті.

Конструкторлық құжаттардағы жазуларды көбіне Б типті көлбеу шрифтілермен орындайды. 1.3 – кестеде және 1.2 – суретте осы шрифтінің әріптері мен цифрларының параметрлері мен орындалу үлгілері (тұрпаттары) берілген. ГОСТ 2.304-81-де орыс, латын, грек және басқа елдер алфавиттері әріптерінің араб пен рим цифрларының және белгілердің конструкциясы мен параметрлері берілген. Біз 1.2 – суретте тек қазақ алфавитінде қолданылатын әріптердің жазылу үлгісін келтіріп отырмыз (РСТ 851-87-ге сәйкес).

5) Сызбада өлшемдерді түсіру Сызбада өлшемдерді түсірудің негізгі ережелерін ГОСТ 2.307-68

тағайындаған.Сызбада өлшемдер өлшем сызықтары мен өлшем сандары көмегімен көрсетіледі. Өлшем сызықтарын өлшемі көрсетілетін кесіндіге параллель етіп, ал шығару сызықтарын - өлшем сызықтарына перпендикуляр етіп жүргізеді. Өлшем сызықтары бір немесе екі шетінен стрелкалармен аяқталады.

Өзара параллель өлшем сызықтарының ең кіші аралығы 7 мм, ал өлшем сызығы мен контурлық сызықтың ең кіші аралығы 10 мм болуы қажет (1.3 – сурет). Өлшем сызықтары мен шығару сызықтарының қиылысуын қамтамасыз ету керек. Шығару

(2.12 – сурет).Егер түрмен оның орнына сызылатын тілік симметриялы болса, онда

2.12 - сурет жарты түрді жарты тілікпен біріктіріп сызуға болады, ал бөлетін сызық ретінде симметрия өсі алынады (2.13 – сурет)

Қиюшы жазықтықтардың өзара орналасуына қарай күрделі тіліктер сынық және сатылы болып екіге бөлінеді.

Егер қиюшы жазықтықтар өзара қиылысса, онда мұндай тілік сынық тілік деп аталады (2.14 – сурет). Суретте көрсетілген мысалда қиюшы жазықтықтардың бірі фронталь проекциялар жазықтығына параллель, ал екіншісі оған көлбеу орналасқан. Қиюшы жазықтықтар стрелкалар қойылған үзік сызықтармен көрсетілген (А – А). Тілікті тұрғызу үшін көлбеу орналасқан қиюшы жазықтықты олардың қиылысу сызығынан айналдырып, фронталь проекциялар жазықтығына параллель жазықтықпен беттестіреміз. Сонда қима π₂ – ге параллель бір жазықтықта орналасады. Нәрсенің қиюшы жазықтықтарда орналасқан бөлігі сызықталады.

Егер қиюшы жазықтықтар өзара параллель болса, онда мұндай тілік сатылы тілік деп аталады

13.Қима - нәрсені бір немесе бірнеше жазықтықпен қиғанда пайда болған пішіннің кескіні (2.16 – сурет, Б–Б). Қимада нәрсенің қиюшы жазықтықта орналасқан бөлігі ғана көрсетіледі. Тіліктің құрамына енбейтін қималар екіге бөлінеді – шығарылған және беттестірілген.Беттестірілген қима нәрсе кескінінің үстіне орындалады да, оның контуры тұтас жіңішке сызықпен сызылады (2.17, 2.18 – суреттер). Симметриялы емес беттестірілген қималарда қию сызықтары жүргізіледі, бірақ олар әріптермен белгіленбейді.

Шығарылған қима сызба өрісінің кез келген бос орнына сызылады (2.16, 2.19 – суреттер), сондықтан оны қолдану тиімдірек болады. Шығарылған қиманың контуры негізгі сызықпен жүргізіледі. Қиюшы жазықтықтың орны тіліктегі сияқты көрсетіледі және белгіленеді. Жалпы жағдайда үзік сызықтың көмегімен қию сызығы жүргізіліп, оған бағытын көрсететін стрелкалар қойылады. Стрелкалардың жанына және қиманың үстіне орыс алфавитінің бірдей бас әріпі жазылады (2.16 – сурет, Б – Б). Егер беттестірілген немесе шығарылған қима симметриялы кескін болса, онда қиманы әріптер және стрелкалармен белгілемейді және қию сызығын көрсетпейді

14. Материалдардың қималарда графикалық белгіленулері

Жоғарыда айтып кеткеніміздей, сызбада тіліктер мен қималарды орындаған кезде нәрселердің «кесілген» бөліктері сызықталып көрсетіледі. Бұйымдар жасалған материалдарына байланысты сызбада түрлі сызықталады (ГОСТ 2.306-68). Егер нәрсенің немесе бұйымның материалы көрсетілмесе, онда олардың қималары 2.20 – суретте көрсетілгендей етіп сызықталады. Қалған жағдайларда материалдардың графикалық белгіленулері 2.1 – кестеде келтірілгендей болуы қажет.

Материалдардың қималарда графикалық белгіленулері Өзара параллель сызықтау сызықтары

кескіннің контур сызықтарына (2.21а – сурет) немесе оның өсіне (2.21ә - сурет), немесе сызба өрісі жиегінің сызықтарына 45⁰-тық бұрышпен көлбей жүргізіледі. 2.20 - сурет Егер сызықтау сызықтары контур сызықтарымен немесе өстік сызықтарымен беттесіп кететін болса, онда сызықтау сызықтарын 30⁰ немесе 60⁰-тық бұрыштармен көлбей жүргізуге

18. Ажырайтын қосылыстар Бұранда деп белгілі бір жазық контурдың цилиндрлік немесе конустық бетпен винтті қозғалысынан пайда болған бетті айтады. Бұрандалар бірнеше белгілері бойынша 3.1 – суретте көрсетілген схемаға сәйкес топтастырылады.Схемаға қосымша айтарымыз, барлық бұрандалар екі топқа бөлінеді: стандартталған және стандартталмаған.Бұрандаларды сызбаларда ГОСТ 2.311-68 – ге сәйкес шартты түрде кескіндейді.Стерженьдегі бұранданы былайша кескіндейді: бұранданың сыртқы диаметрімен қалың негізгі сызықпен және ішкі диаметрімен тұтас жіңішке сызықпен (3.2, 3.3 – суреттер).

Тесіктегі бұранданы бұранданың ішкі диаметрімен қалың негізгі сызықпен және сыртқы диаметрімен тұтас жіңішке сызықпен көрсетеді

Стерженнің немесе тесіктің осіне параллель жазықтыққа проекциялау арқылы алынған кескіндерде тұтас жіңішке сызық бұранданың ұзына бойына жүргізіледі. Стерженнің (тесіктің) өсіне перпендикуляр жазықтыққа проекциялау арқылы алынған кескіндерде ішкі (сыртқы) диаметрмен тұтас жіңішке сызықпен шамамен шеңбердің 3/4 бөлігіне тең доға жүргізіледі. Доға кез келген жерден үзілуі мүмкін.Бұранданың кескінінде жіңішке сызықты негізгі сызықтан кемінде0,8 мм – ден бұранданың қадамының өлшеміне тең аралықта жүргізеді.Профилі стандартталмаған бұранданы 3.6 – суреттегі әдістердің бірімен барлық қажетті өлшемдерін қойып көрсетеді. Өлшемдерінен басқа сызбада бұранданың кіріс саны, сол бағыты және т.б. қосымша мағлұматтар «бұранда» деген сөзді қоса көрсетіледі.Бұрандалы қосылыстардың айналу өсьтеріне параллель жазықтықтағы тіліктерінің кескіндерінде тесіктегі бұранданың тек қана стерженнің бұрандасымен жабылмаған бөлігі көрсетіледі

26. Бұрандамалы біріббіріктірулер.Бұрандамалар, сомындар, тығырықтар. Сомындар мен тығырықтардың стардарттық шартты белгіленуі? Бұрандалы біріктірулер бұрандасы бар тетеін бөлшектерді тікелей біріктіру арқылы н/е бұрандасы бар арнайы тетінбөлшектер көмегімен жүзеге асады. Бұрандама 1 ұшында бұрандасы, 2 ұшында басы бар цилиндр пішініндегі сырық тәрізді болады. Ең жиі 6 жақты басы бұрандамалар қолданып, олар жоғары қалып және тұрпайы дәлдікпенен басы қалыпты н/е кішірейтілген болып, бір н/е бірнеше орындау түрінде жасалады. Бұрандама М12-6gх60.58 МЕСТ 1798-70-1 орындауда жасалған, ірі адымды, ұзындығы 60 мм тең, 5,8 беріктік класы бойынша қаптаусыз жасалған бұрандама. Бұл бұрандаманың бұрандасының қалыпты диаметрі 6-48 мм арлықта, ал ұзындығы 8-300 мм болады.

Бұрандалы бөлшектер және олардың белгіленулері.Бұрандалы қосылыстарды бұрандалы бөлшектердің (детальдардың) көмегімен орындайды. Бұрандалы бөлшектерге мыналар жатады: болт, винт, шпилька және гайка. Бөлшектерді бір-бірімен жалғастырған кезде гайканың астына шайба (жұқа сақина темір) салынады, ал бұрандалы бөлшектер бір- бірінен өз бетімен ажырап кетпес үшін пружиналы шайбалар, шплинттер, штифттер және т.б. қолданылады.Бұрандалы бөлшектер белгілі бір мемлекеттік стандарт (ГОСТ) бойынша жасалады. Барлық бұрандалы бөлшектердің шартты белгіленулері бірдей.

Мысалы: Болт 3М12^х 1, 25-6д х60.109.40Х.016 ГОСТ 7798-70,

бұл жерде 3 – орындалу үлгісі, М12 – метрлік бұранданың символы және бұранданың диаметрі, 1,25 – бұранданың ұсақ қадамы, 6д – шектік өрісі, 60 – болттың ұзындығы, 109 – беріктік дәрежесі 10,9, 40Х – болттың материалының маркасы, 016 – сыртының қапталу (жабылу) түрі (цинкті, хромды), қалыңдығы 6 мкм.

27. Бұрандалы біріктірулер бұрандасы бар тетеін бөлшектерді тікелей біріктіру арқылы н/е бұрандасы бар арнайы тетінбөлшектер көмегімен жүзеге асады. Бұрандама 1 ұшында бұрандасы, 2 ұшында басы бар цилиндр пішініндегі сырық тәрізді болады. Ең жиі 6 жақты басы бұрандамалар қолданып, олар жоғары қалып және тұрпайы дәлдікпенен басы қалыпты н/е кішірейтілген болып, бір н/е бірнеше орындау түрінде жасалады. Бұрандама М12-6gх60.58 МЕСТ 1798-70-1 орындауда жасалған, ірі адымды, ұзындығы 60 мм тең, 5,8 беріктік класы бойынша қаптаусыз жасалған бұрандама. Бұл бұрандаманың бұрандасының қалыпты диаметрі 6-48 мм арлықта, ал ұзындығы 8-300 мм болады.Ықшамдалған кескіндеу тетікбөлшектерінің өлшемдерін бұранда диаметріне байланысты шартты қатынастар бойынша анықталады.

28. Бұрандалы біріктірулер бұрандасы бар тетеін бөлшектерді тікелей біріктіру арқылы н/е бұрандасы бар арнайы тетінбөлшектер көмегімен жүзеге асады. Бұрандама 1 ұшында бұрандасы, 2 ұшында басы бар цилиндр пішініндегі сырық тәрізді болады. Ең жиі 6 жақты басы бұрандамалар қолданып, олар жоғары қалып және тұрпайы дәлдікпенен басы қалыпты н/е кішірейтілген болып, бір н/е бірнеше орындау түрінде жасалады. Бұрандама М12-6gх60.58 МЕСТ 1798-70-1 орындауда жасалған, ірі адымды, ұзындығы 60 мм тең, 5,8 беріктік класы бойынша қаптаусыз жасалған бұрандама. Бұл бұрандаманың бұрандасының қалыпты диаметрі 6-48 мм арлықта, ал ұзындығы 8-300 мм болады Бұрама деп, 1 ұшына бұранда ойылған, 2 ұшында басы бар цилиндрлік стерженді айтады. Бұрамалар 2 түрі бар: бекіту және қондыру. Бекіту бұрамалары саңылауларды реттеуге және құрастыру кезінде тетікбөлшектер жылжып кетпеуі үшін қызмет атқарады. Ең көп қолданыстары: цилиндрлік басы бар, жартылай дөңгелек басы бар, жартылай жасырын бастары бар бұрамалар. Бұрама АМ-8-6gх50,48 МЕСТ 1491-80-цилиндрлік басы бар, А дәлдігінде орындалған бұрама.

AutoCAD-та жұмыс жасап отырып, электрондық құжаттарға кіруіне мүмкіндік ала алады. Басқа варианттары: функционалдық клавиатурада F1 клавишасын басу немесе командалық жолда ? символын енгізу.1.2 Пайдаланушы интерфейсіAutoCAD жүйесінің Жұмыс столы төмендегілерден тұрады (4 сурет):а) төмен түсетін менюлер – экранның ең жоғарғы жолы;б) міндетті емес құралдар тақталары:1) стандарт құралдар тақтасы – екінші жол;2) объектілер қасиеттері тақтасы – үшінші жол;3) әртүрлі құралдар тақталары (4 суретте үш тақта көрсетілген);4) қалып жолы –төменгі жол;5) командалар жолының терезесі – қалып жолының алдында;6) міндетті емес экрандық меню – суретте көрсетілмеген ;7) жұмыс столының барлық қалған бөлігін қамтитын сызба өрісі. Бірінші рет іске қосылғанда AutoCAD-тың Жұмыс столы үнсіздік бойынша нақышталған.1.2.1 Төмен түсетін менюлер Төмен түсетін менюлер жо лы үнсіздік бойынша төмендегідей пункттерден тұрады:а) File (Файл) – файлдармен жұмыс істеу менюі: ашу, сақтау, басу, файлдарды басқа форматтарға экспорттау және т.с.с.;б) Edit (Правка) – Windowsтың Жұмыс столы сызба өрісінің бөліктерін редакциялау менюі;в) View (Вид) – экранды басқару, панорамалау, қарау нүктесін орнату, көрінбейтін сызықтарды өшіру, бояу, дисплейдің параметрлерін басқару командалары; қажетті құралдар тақтасын орнатуға мүмкіндік береді;г) Insert (Вставка) – блоктарды, сыртқы объектлерді, басқа қосымшалардың объектілерін енгізу қызметін атқарады;д) Format (Формат) – қабаттармен, сызықтардың түрлерімен, түстерімен жұмыстарды қамтамасыз етеді; тексттің, өлшемдердің стилін, нүкте маркерінің түрін, мультисызықтардың стилдерін басқару;е) Tools (Сервис) – жүйені, тұтынушының экранын басқару құралдарын қосады; диалогтық терезелердің көмегімен сызу және байланыстыру параметрлерін тағайындайды; пайдаланушы координаталар жүйесімен жұмыс істеуді қамтамасыз етеді;ж) Draw (Рисование) – сызу командаларын қосады; з) Dimension (Размеры) - өлшемдерді түсіру және өлшемдердің параметрлерін қадағалау командаларын қосады;и) Modify (Редакт) – сызба элементтерін редакциялау (өзгерту) командаларын қосады;к) Window (Окно) – сызбалармен көп терезелер режимінде жұмыс жасауды қамтамасыз етеді;л) Help (Справка) – көлемді гипертексттік түсініктемелер жүйесінен тұрады.Осымен стандартты AutoCAD-тың құрамына кіретін төмен түсетін менюдің пункттері аяқталады. «Инженерлік графика және қолданбалы механика» кафедрасының компьютерлік графика залындағы компьютерлерде орнатылған AutoCAD 14 жүйесінде төмен түсетін меню тағы да 3 пункттен тұрады - Схема, Чертеж және Электроника. Олар ENERGO және ELECTRO деп аталатын программалық қауашақтармен жұмыс жасауға мүмкіндік береді.1.2.2 Құралдар тақталары Құралдар тақталарында AutoCAD командалары пиктограммалар түрінде келтірілген. Курсорды пиктограмманың бойымен жылжыту барысында, курсордың астында кішкентай төртбұрыштың ішінде команданың аты пайда болады.Егер пиктограмманың оңжақ төменгі бұрышында кішкентай қара үшбұрыш кескінделсе, онда пиктограммада ұқсас командалар жиынтығынан тұратын қосымша менюі бар. Қосымша менюді шақыру үшін «мыштың» сол жақ кнопкасын басып, курсорды пиктограммада біраз уақыт ұстау қажет. Құралдар тақталары жылжымалы (float) немесе белгілі бір орынға бекітілген (dock) болуы мүмкін. Бекітілгендермен салыстырғанда, жылжымалы тақталарды сызба өрісінде

Units (Единицы рисунка) өлшем бірліктер форматын анықтау диалогтық терезесінде анықталады. Ол Format (Формат) Units... (Единицы...) төмен түсетін менюінен шақырылады. Length (Линейные) аумағында қашықтықтар өлшем бірліктерінің типі Туре: (Формат:) және дәлдігі Precision: (Точность:) белгіленеді, ал Angle (Угловые) аумағында – бұрыштық өлшем бірліктерінің типтері мен дәлдігі.Қашықтықтарды өлшеу үшін төмендегі өлшем бірліктер форматтары ұсынылады: Architectural (архитектурный), Decimal (десятичный), Engineering (технический), Fractional (с дробной частью), Scientific (научный).Сәулеттік және техникалық форматтарда сандардың мәні фут дюйммен жазылады, бұл жерде шартты бірлік бір дюйм деп есептеледі. Бұрыштық өлшемдер үшін мынадай өлшем бірліктер ұсынылады: Decimal (ондық түріндегі градус), Degrees/minutes/seconds (градустар/минуттар/секундтар), Grads (градтар), Radians (радиандар), Surveyor's units (топографиялық бірліктер). Нольдік бұрышты беру үшін

«мышьтың» көмегімен Direction... (На­правление...) кнопкасын басу қажет. Сол кезде бағытты таңдау диалогтық терезесі Direction Control (Выбор направления) шақырылады (18 сурет).Нольдік бағыттан бастап AutoCAD бұрыштарды өлшейді. Үнсіздік бойынша нольдік бағыт бастапқы нүктеден оңға қарайғы бағыт деп есептеледі. Есептеу бағыты East (Восток), North (Север), West (Запад), South (Юг) немесе Other (Другое) кнопкаларының көмегімен беріледі. Other (Другое) кнопкасын таңдаған кезде Angle: (Угол:) кнопкасы қолданылады: бұрышты экранның графикалық аумағында екі нүктесі арқылы беруге немесе тексттік алаңда бұрыштың сандық мәнін еңгізу үшін. 1.6 Суреттерді сақтау Суретті сақтау командасы QSAVE (БСОХРАНИТЬ) төмен түсетін File (Файл) Save (Сохранить) менюінен шақырылады немесе «мыштың» көмегімен стандарт құралдар тақтасынан Save (Сохранить) пиктограммасын басу арқылы.QSAVE (БСОХРАНИТЬ) командасы сурет өзінің атын өзгерітпей сақталған кезде қолданылады. Егер суреттің аты анықталмаса, онда команда SAVEAS (СОХРАНИТЬКАК) командасы тәрізді орындалады.SAVE (СОХРАНИТЬ) және SAVEAS (СОХРАНИТЬКАК) суреттерді аттарын өзгертіп сақтауға арналған.SAVE (COXPAНИТЬ) командасы тек қана командалық жолдан, ал SAVEAS (СОХРАНИТЬКАК) – төмен түсетін File (Файл) Save As... (Сохранить как...) менюінен шақырылады. Екі жағдайда да суреттің аты Save Drawing As (Сохранение рисунка) диалогтық терезесінің Имя файла: жолында беріледі (19 суреСуреттің дискдегі алдыңғы көшірмесіне .dwg-ның орнына .bak типі беріледі (кез-келген алдыңғы осы есімді .bak файлы өшіріледі). Жаңартылған сурет .dwg файлының жаңа нұсқасы болып есептеледі.Егер файлға ат берілген кезде, осылай аталатын сурет бар болса, онда ескерту беріліп, аталған файлды қайта жазуға немесе басқа ат берілуіне мүмкіндік беріледі. 1.7 Суреттің қатты көшірмесін алу Суретті плоттерге шығарар алдында оның сызба парағында қалай орналасатынын қарау мүмкіншілігі бар. Ол үшін алдын-ала қарау командасы PREVIEW (ПРЕДВАР) пайдаланылады. Ол File (Файл) Plot Preview (Предварительный просмотр) төмен түсетін менюінен шақырылады немесе стандарт құралдар тақтасынан Print Preview (Предварительный просмотр) пиктограммасы арқылы. Сол кезде автоматты түрде нақты уақыт режимінде, сызбаның ұсақ бөлшектерін көру үшін, кескіннің масштабын өзгерту қосылады. Кескіннің масштабтын өзгерту, плоттерге шығару, панорамалауды қолдану немесе алдын-ала қараудан шығу үшін контексттік меню қолданылады. Ол «мыштың» оң жақ кнопкасын басу арқылы шақырылады.Суретті плоттерге шығару параметрлері Plot (Печать) диалогтық терезесінде тағайындалады (20 сурет). Ол төмен түсетін File (Файл) Plot... (Пе­чать...) менюінен PLOT (ПЕЧАТЬ)

болатын тұтқаны қабылдау қажет. Бұдан соң тұтқа режимдерінің біреуі қабылданады: созу - Stretch (Растянуть), жылжыту - Move (Перенести), бұру - Rotate (Повернуть), Scale (Масштаб) немесе айнадағыдай бейнелеу - Mirror (Зеркало). Бұл режимдерді ауыстыру бастапқы әрпіні енгізу немесе циклды Пробел немесе Enter кнопкасын басу арқылы орындалады. Мысалы, режимді орналастыру үшін S-ты немесе командалар жолында Stretch пайда болғанша Enter-ді басу керек. «Тұтқамен» жұмыс істеу режимінен шығу және Command: (Команда:) ескертуіне қайта айналып келу үшін Х-ті енгізу немесе Esc–ті басу қажет.Егер, редакциялау командасында объекттің бірінші жаңа орнын көрсету барысында Shift кнопкасы басылып тұрса, онда қайталап көшіру режимі орнатылады. Мысалы, Stretch режимінде қайталап көшіру функция көмегімен кесінді сияқты объект созылады және графикалық ауданның кез келген көрсетілген нүктесіне көшірілуі мүмкін. Қайталап көшіру режимін жұмысқа келтірудің басқа әдісі, ол Сору (Копировать) опциясын командалар жолынан таңдап алып, одан кейін объектінің әрбір көшірмесінің орнын көрсету немесе координаттарын енгізу. Қайталап көшіру режимі ағымдағы «тұтқалар» режимінің басқа опциясы тағайындалмағанша немесе Enter кнопкасы басылмағанша орындалады.Объекттерді жою және қалпына келтіруERASE (СТЕРЕТЬ) командасы бойынша объектілерді жоюға (өшіруге) болады. Бұл команда Modify (Редакт) Erase (Стереть) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құрал-сайман панелінде Erase (Стереть) пиктограммасы бойынша мышпен шерту арқылы шақырылады.Соңғы ERASE (СТЕРЕТЬ) командасымен жойылған объектіні қайта қалпына келтіру үшін OOPS (ОЙ) командасы қолданылады. Бұл команданы қазақшаға «қап» деп аударуға болады.Объектілерді жылжытуMOVE (ПЕРЕНЕСТИ) командасының көмегімен объектілерді жылжыту жүргізіледі. Ол Modify (Редакт) Move (Перенести) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құрал-сайман панелінде Move (Перенести) пиктограммасы бойынша мышпен шерту арқылы іске қосылады.Объектілерді айналдырып бұруRotate (Повернуть) командасы көмегімен объектілерді айналдырып бұруға болады. Бұл команда Modify (Редакт) Rotate (Повернуть) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құрал-сайман панелінде Rotate (Повернуть) пиктограммасы бойынша мышпен шерту арқылы іске қосылады.

Reference (Опорный угол) кілті объектіні бар бұрышқа қатысты бұру үшін қолданылады.Объектілерді көшіріп санын көбейтуСOPY (КОПИРОВАТЬ) командасының көмегімен объектілердің санын көшіріп көбейтуі атқарылады. Бұл команда Modify (Редакт) Сору (Копировать) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құрал-сайман панелінде Сору (Копировать) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.Multiple (Несколько) кілті объектілер көшірмесінің бірнешеуін алу үшін қолданылады. Бұл жұмысты атқару барысында, енгізу нүктесін көрсетіңіз деген сұраныс қайталанып шыға береді. Әр бір орын аустыру негізгі бастапқы нүктеге қатысты анықталады. Қажетті көшірмелер саны пайда болғаннан кейін Enter кнопкасын басу керек.Объектілердің санын массивпен көбейту

ARRAY (МАССИВ) командасының көмегімен объектілер санын массив болып көбейтуі атқарылады. Бұл команда Modify (Редакт) Array (Массив) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құрал-сайман панелінде Array (Массив) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.

Polar (Круговой) кілті объектілер санын шеңбер бойынша орналастырып көбейту үшін қолданылады, Rectangular (Прямоугольный) кілті объектілер санын тік төтрбұрышты массив түрінде көбейту үшін қолданылады .Объектілерді айнадағыдай бейнелеуMIRRIR (ЗЕРКАЛО) командасының

көмегімен объектілерді айнадағыдай бейнелеп көрсетуге болады. Бұл команда Modify (Редакт) Mirror (Зеркало) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құралдар панелінде

алу атқарылады. Бұл команда Modify (Редакт) CHAMFER (ФАСКА) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құралдар панелінде CHAMFER (ФАСКА) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.

Фасканы алу процессінің мағынасы - екі бір-біріне параллель емес объектіні бір-бірімен немесе фасканың сызығымен қилысуына дейін ұзарту немесе кесу. Фасканы алу кесінділер, полисызықтар, түзулер және сәулелер үшін жүргізілуі мүмкін. Фаскаларды ұзындықтар тәсілі бойынша орындау кезінде әр объектідегі ұзартылатын немесе қысқартылатын арақашықтық мәні көрсетіледі. Фаскаларды бұрыш тәсілі бойынша атқару кезінде фаска сызығының ұзындығын және және бірінші сызықпен жасайтын бұрышын көрсету қажет. Фасканың көмегімен қосылатын объектілерді бұрыңғы түрінде қалдыруға немесе, фасканы жиек ретінде пайдаланып, ұзартуға (кесуге) болады. Егер қосылатын екі объект бір қабатта жататын болса, онда фаска сызығы да осы қабатта орналасады, әйтпесе, ағымдағы қабатта жатады. Бұл ескертпе фаска сызығының түрін және түсін орнату кезіндеде қолданылуы тиісті. Егер объектілердің қиылысуы нүктесі суреттің лимиттерінен тыс орналасса және лимиттерді бақылау қосылып тұрса, онда фасқаны алу орындалмайды.

CHAMFER (ФАСКА) командасының кілттері:

а) Polyline (Полилиния) –полисызықтардан фасканы алу мүмкіндігін туғызады;б) Distance (Длина)- фаска сызғының ұзындығын орнатуын жүргізеді. Үндеместік бойынша фасканың бірінші ұзындығының мәні болып, фасканың соңғы орындалған ұзындығы орнатылады. Екінші ұзындығының мәні болып үндеместік бойынша бірінші ұзындық мәні орнатылады, сондықтан симметриялы қиықжиектер стандартты болып табылады. Бірінші және екінші ұзындықтар мәндері сурет файлында сақталынып қалады. Жаңадан орындалатын суреттің фаскалары ұзындықтарының бастапқы мәндері шаблон бойынша анықталады;в) Angle (Угол) – бірінші сызыққа ұзындықты және екінші сызықты өткізу үшін оның бірінші сызықпен жасайтын бұрышын орнатуға мүмкіндік береді;г) Trim (Обрезка) – фаскаларды алудан бұрын сызықтарды кесу керек не керек емесін анықтауға мүмкіндік береді. Егер кесу жүргізілсе, онда бірінші сызық бірінші арақашықтық мәніне, ал екіншісі екінші арақашықтық мәніне кесіледі. Егер арақашықтық 0 тең болса, онда олар бір нүктеге шоғырланады;д) Method (Метод) – арақашықтық немесе арақашықтық және бұрыш тәсілдерінің біреуін таңдауға мүмкіндігін береді.Түйіндестіруді орындау

FILLET (СОПРЯЖЕНИЕ) командасы объектілерді түйіндестіру үшін қолдандырылады. Бұл команда меню Modify (Редакт)FILLET (СОПРЯЖЕНИЕ) құлайтын менюінен немесе құралдар панелінде Modify (Редактирование) FILLET (СОПРЯЖЕНИЕ) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.Түйіндестіру болып екі объектіні радиусы берілген доғаның көмегімен бір қалыпты қосылуы есептеледі. AutoCAD сыртқы және ішкі түйіндестіруді бөліп ажыратпайды. Егер екі түйіндестірілетін объект бір қабатта жатса, онда түйіндестіру сызығы да сол қабатта орналасады. Басқа жағдайларда ол ағымдағы қабатта орналасады. Бұл шарт сызықтардың типтеріне және түстеріне де қатысты. Түйіндестіруді қос кесіндіге, полисызықтардың сызықтық (доғалық емес) сегменттеріне, түзулерге, сәулелерге, шеңберлерге, доғаларға және нақты (тек көпбұрышты емес) эллипстерге жүргізуге болады. Түйіндестіруді өзара параллель объектілер кесінділеріне, түзулерге және сәулелерге жүргізуге болады. Полисызықтар төбелеріндегі түйіндестірулер бірінен соң бірі орындалады. Кесінді мен шеңберді, кесінді мен доғаны немесе шеңбер мен доғаны түйіндестіруге болады. Бұл жағдайлардағы түйіндестіру тәртібі кесінділерді түйіндестіру тәртібімен бірдей. Бірақ доғалар мен шеңберлерді түйіндестіру кезінде бірнеше түйіндестіру доғалары пайда болуы мүмкін. AutoCAD олардың ішінен шеткі нүктелері объектідегі таңдалған нүктелерге ең жақын орналасқан түйіндестіру орындайды. Шеңберлер ешқашан кесілмейді де, түйіндестіру доғасы шеңбермен бірқалыпты қосылады.FILLET (СОПРЯЖЕНИЕ) командасының кілттері:

. қабатқа қойып, Linetype (Тип линии) пиктограммасына мышпен шерту қажет. Ашылған Select Linetype (Выбор типа линии) диалог терезесінде сәйкес келетін сызық типін таңдау керек (48 сурет). Егер ұсынылатын тізімде қажетті сызық типі болмаса, онда оны тиеу қажет. Ол үшін Load… (Загрузить...) кнопкасы бойынша мышмен шерту қажет және ашылған Load or Reload Linetypes (Загрузка или перезагрузка типов линий) диалогтық терезесінде лайықты сызықтың үлгісін таңдау керек (49 сурет). Соңан кейін Select Linetype (Выбор типа линии) диалог терезесіне қайтып келіп, талап етілетін сызық типіне мыштың курсорын орнатып шерту керек. Қабатқа сызық салмағын (қалыңдығын) тағайындауСызық салмағы объектілердің кескіндеу жуандығын анықтайды; ол объектілерді экранға енгізгенде және де баспаға шығарғанда қолданылады. Қабаттарға және объектілге әр түрлі салмақ тағайындауы суреттің көрнектілігін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Сызық салмағын айқын мағына қатарынан таңдауға болады, осының арасында Default (Обычный) аты болатын арнайы салмақ бар. Қабаттарды сүзуКейбір кезде Layer Properties Manager диалогтық терезесіндегі қабаттар тізімінде тек белгілі қабаттар көрсетілу керек. Осы үшін сүзу функциясы қолданылады. Сүзілуді бірнеше критерий бойынша орындауға болады: а) қабатқа тағайындалған аты, түсі және сызық типі;б) қабаттың күйі: қосылған/ажыратылған;в) қабаттың күйі: тоңазытылған/тоңазытылмаған;г) қабаттың күйі: қоршалған/қоршалмаған;д) сызбада қабаттардың бар немесе жоқ болуы;е) қабаттардың сыртқы сілтемеге тәуелдігінің бар немесе жоқ болуы.Қабаттарды сүзу үшін Layer Properties Manager (Диспетчер свойств слоев) диалогтық терезесінде көп нүктелі кнопканы шерту керек және ашылған Named layer filters (Именованные фильтры слоев) диалогтық терезесіне қажетті сүзгілерді беру керек.

сызықтары стрелкалардың ұштарынан 1 ... 5 мм шығып тұруы қажет.Стрелкалар элементтерінің өлшемдерін негізгі сызықтың қалыңдығына байланысты қабылдайды және сызбада оларды шамамен бірдей қылып сақтайды. Стрелкалардың формалары мен олардың элементттері өлшемдерінің қатынастары 1.4 – суретте көрсетілген.

Өлшем сандары өлшем сызықтарының ортасына жазылады. Сызбада, оның масштабына байланыссыз, кескінделетін нәрсенің нақты өлшемдері көрсетіледі. Өлшемдердің жалпы саны мүмкіндігінше аз да, бірақ сызбада көрсетілген затты жасау және өлшемдерін бақылау үшін жеткілікті болуы қажет.Аралары бір-біріне жақын бірнеше параллель немесе концентрлі өлшем сызықтарын жүргізген кезде өлшем сандарын шахмат тәртібімен орналастыру керек.Өлшемдерді сызықтық және бұрыштық деп екіге бөледі. Сызбада сызықтық өлшемдерді миллиметрмен өлшем бірлігін қоймай көрсетеді, ал бұрыштық өлшемдерді градус, минут және секундпен көрсетеді (мысалы: 5⁰; 0⁰40^/; 3⁰20^/10^//).Сызықтық өлшемдердің өлшем сандарын өлшем сызықтарының әртүрлі көлбеулігіне байланысты 1.5а – суреттегідей орналастырады. Сызықталған секторда өлшем саны шығару сызығының сәкісіне жазылады. Өлшемдері кіші бұрыштар үшін өлшем сандарын шығару сызығының сәкісіне жазады.

Контур сызықтарын, өстік, центрлік және шығару сызықтарын өлшем сызықтары ретінде қолдануға рұқсат етілмейді.Егер тізбектей орналасқан өлшем сызықтарында стрелкаларды қоятын орын тар болса, онда оларды өлшем сызықтарына 45⁰ бұрышпен көлбейтін сызықшалармен немесе нүктелермен алмастырады (1.6а – сурет). Егер стрелка қоятын орын контур сызықтарының өзара жақын орналасуына байланысты тар болатын болса, онда контур сызықтарын үзуге рұқсат етіледі.

Радиустың өлшемін қойғанда өлшем санының алдына бас R әріпі жазылады. Радиустың өлшемі үлкен болған жағдайда центрді доғаға жақындатуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда радиустың өлшем сызығын бөліктері бір-бірімен 90⁰ жасайтын сынық сызықпен көрсетеді.Егер шеңбер доғасының центрін анықтайтын өлшемдерді көрсету қажет болмаса, онда радиустың өлшем сызығын центрге жеткізбеуге және оны центрге қатысты ығыстыруға болады

Бір центрден бірнеше радиустың өлшемдерін қойғанда кез келген екі радиустың өлшем сызықтарын бір түзудің бойына орналастырмайды (1.7б – сурет). Диаметрдің өлшемін түсірген кезде (барлық жағдайларда) өлшем санының алдынаØ белгісі қойылады.Нәрсенің бірнеше бірдей элементтерінің өлшемдерін, әдетте, шығару сызығының сәкісіне элементтердің санын көрсетіп бір рет қояды (1.8а – сурет). Нәрседе шеңбердің бойымен бір қалыпты орналасқан элементтердің (мысалы, тесіктердің) өлшемдерін қойған кезде олардың өзара орналасуын анықтайтын бұрыштық өлшемдердің орнына тек олардың санын көрсетеді (1.8ә Қима - нәрсені бір немесе бірнеше жазықтықпен қиғанда пайда болған пішіннің кескіні (2.16 – сурет, Б–Б). Қимада нәрсенің қиюшы жазықтықта орналасқан бөлігі ғана көрсетіледі.

Тіліктің құрамына енбейтін қималар екіге бөлінеді – шығарылған және беттестірілген.

Беттестірілген қима нәрсе кескінінің үстіне орындалады да, оның контуры тұтас жіңішке сызықпен сызылады (2.17, 2.18 – суреттер). Симметриялы емес беттестірілген қималарда қию сызықтары жүргізіледі, бірақ олар әріптермен белгіленбейді.Шығарылған қима сызба өрісінің кез келген бос орнына сызылады (2.16, 2.19 – суреттер), сондықтан оны қолдану тиімдірек болады. Шығарылған қиманың контуры негізгі сызықпен жүргізіледі. Қиюшы жазықтықтың орны тіліктегі сияқты көрсетіледі және белгіленеді. Жалпы жағдайда үзік сызықтың көмегімен қию сызығы жүргізіліп, оған бағытын көрсететін стрелкалар қойылады. Стрелкалардың жанына және қиманың үстіне орыс алфавитінің бірдей бас әріпі жазылады (2.16 – сурет, Б – Б).

Егер беттестірілген немесе шығарылған қима симметриялы кескін болса, онда қиманы әріптер және стрелкалармен белгілемейді және қию сызығын көрсетпейді

10.Көріністер:Түр – нәрсе бетінің бақылаушыға бұрылған бөлігінің кескіні (2.2 – сурет). Стрелкалар бақылаушының қарау бағытын көрсетеді. Түрлер негізгі, жергілікті және қосымша болып бөлінеді.

Негізгі түрлердің атаулары бақылаушының қарау бағытымен (2.3 – сурет) сәйкес белгіленеді (2.4 – сурет):1 – алдынан қарағандағы түр (бас түр), 2 – үстінен қарағандағы түр, 3 – сол жақтан қарағандағы түр , 4 – оң жақтан қарағандағы түр, 5 – астынан қарағандағы түр, 6 – артынан қарағандағы түр.Түрлерде нәрсе беттерінің көрінбейтін бөліктерінің контурларын үзілме сызықтардың көмегімен көрсетуге болады (2.5 – сурет

болады (2.22 – сурет).Сызықтау сызықтарын оң немесе сол жаққа көлбей жүргізуге болады. Бір нәрсенің барлық қималары бірдей сызықталуы тиіс. Сызықтау сызықтарының ара қашықтығы сызбаның өлшеміне байланысты 1 ... 10 мм аралығында болуы тиіс.

15. Ажырамайтын қосылыстар:Бөлшектерді пісіріп (балқытып) біріктіруҚазіргі уақытта ажырамайтын қосылыстардың ішіндегі негізгісі бөлшектерді өзара пісіріп (балқытып) біріктіру болып табылады. Пісіріп біріктірудің көптеген түрлері мен оларды орындау әдістері бар. Олардың ішіндегі кең тарағандары электрдоғалы және газбен пісірулер.Электрдоғалы және газбен пісіріп біріктірулерді жалғастырылатын бөлшектердің өзара орналасуына байланысты төмендегідей түрлерге бөледі: түйістірілген (С), бұрыштық (У), тавролық немесе «Т» әріпі тәрізді (Т), беттестірілген (Н).Өзара біріктірілетін бөлшектердің дайындалған жиектерінің сыртқы пішініне және пісірілген жерінің өзгешілігіне байланысты, пісіріп біріктірулерге әріп пен саннан тұратын тиісті белгілеулер ұсынылған, мысалы, С1, С2, У3, Т2, Н4 және т.с.с. Пісірілген жерлердің типтері мен олардың конструкциялық элементтері стандартталған. Мемлекеттік стандарт ГОСТ 2.312-72 –ге сәйкес сызбаларда көрінетін пісірілген жер негізгі сызықпен кескінделеді (4.1 – сурет).

Пісірілген жерлердің типтері

Көрінетін пісірілген жердің шартты белгілеуі шығару сызығының сатысының үстіне, ал көрінбейтін пісірілген жердің – астына жазылады (4.1 – сурет). Шығару сызығы бір жақты стрелкамен басталып пісірілген жердің кескінінен жүргізіледі (4.1, 4.2 – суреттер).Пісірілген жердің шартты белгіленуінде сызбада төмендегідей мағлұматтар көрсетіледі (4.2 – сурет): 1 – пісірілген жерлердің типтері мен конструкциялық элементтерінің мемлекеттік стандарты; 2 – мемлекеттік стандарт бой

19. Бұрандалардың негізгі өлшемдері, профильдері және белгіленулері.Стандартты бұрандалардың барлық түрлері сызбада бірдей кескінделеді, сондықтан кескіні бойынша олардың түрін ажырату мүмкін емес. Бұранданың түрі, оның негізгі өлшемдері және оны жасауға қажетті басқа да мағлұматтар бұранданың белгіленуі аталатын ерекше жазумен көрсетіледі.

Бұранданың негізгі өлшемдері мыналар:d – сыртқы бұранданың сыртқы диаметрі (болттың); D – ішкі бұранданың сыртқы диаметрі (гайканың):d₂ – болттың орта диаметрі; D₂ – гайканың орта диаметрі; d₁ – болттың ішкі диаметрі; D₁ – гайканың ішкі диаметрі;

P – бұранданың қадамы;n – кіріс саны;nP – бұранданың жүрісі, гайканың бір айналғандағы өстің бойымен жылжуы.

Енді қысқаша бұрандалардың профилдері мен белгіленулеріне тоқтала кетелік.Техникада ең көп қолданылатын метрлік бұрандалар. Метрлік бұранданың профилі (3.9 – сурет) төбесіндегі бұрышы 60⁰ болатын теңбүйірлі үшбұрыш (ГОСТ 9150-81). Бұранданың сыртқы, орта және ішкі диаметрлерінің негізгі өлшемдері ГОСТ 24705-81, диаметрлері мен қадамдары ГОСТ 8724-81, жасалынуының дәлдік дәрежесі ГОСТ 16093-81 мемлекеттік стандарттарында белгіленген. Белгілі бір диаметрдегі метрлік бұранда бір ірі және бірнеше ұсақ қадамды болып жасалуы мүмкін. Мысалы, диаметрі d = 20 мм бұранданың ірі қадамы әруақытта да 2,5 мм, ал ұсақ қадамы 2; 1,5; 0,75 немесе 0,5 мм болуы мүмкін. Сондықтан метрлік бұранданың белгіленуінде ірі қадамы көрсетілмейді, ал ұсақ қадамы міндетті түрде көрсетіледі. Сонымен

29. Сулба деп буйымнын курылымдык болимдери,олардын озара орналасуы жане байланысы шартты графикалык кескиндер туринде корсетилген кон-к кужат. Турлери:Э-электирлик, Г-гидравликалык,П-пневматикалык,К-кинематикалык,Л-оптикалык,В-вакумдык,Х-газдык,Е-болу,Р-энергетикалык,А-автоматикалык,С-киыстырылган. Типтери:1-курылымдык,2-функционалдык,3-принц-к,4-монтаж,5-косылыс,6-жалпы,7-орн-к,0-бириктиру.Схема эллементи – схеманын курама болиги болып табылады жане белгили бир функция аткарылады:Элементтердин графикалык белгиленулери жане олардын байланыс сызыктарын cулбада буйымнын структуралык Курылымы мен онын курамды боликтеринин озара байланысы жонинде толык малимет болу керек. Шартты графикалык беошиленудин сызыктарынын аракашыктыгы кеминде 1мм жане шартты граф.белгиленулердин кеминде 2мм ,параллель байланыс сызыктарынын кеминде 3мм болуы кажет. Байланыс сызыктары мен элементтердин граф-к белгилену сызыктарынын калындыгы 0,3-1,4мм аралыгында бирдей калындыкта орындалады. Байланыс сызыгы сулбаны окуды киындатса ,онда оларды узуге болады. Узилген сызык Нускамамен аякталып,онын белгиси мен атауы корсетиледи.

30.

жылжытуға және өлшемдерін өзгертуге болады (5 сурет). Жылжымалы тақтаны сызба өрісінен тысқары шығару арқылы, бекітілген түрге айналдыруға болады. Бекітілген тақта сызба өрісіне сүйреп әкелінсе, онда ол жылжымалы тақтаға айналады. AutoCAD-ты бірінші рет қосқанда экранда тек төрт қана құралдар тақтасы болады: Standard Toolbar (Стандартная), Object Properties (Свойства объектов), Draw (Рисование) және Modify (Редак­тирование). Жұмыс столына қажетті құралдар тақтасын шығару үшін, 6 суретте көрсетілген Toolbars (Пане­ли) диалогтық терезеден қажетті тақтаның атын көрсетсе жеткілікті.Бұл диалогтық терезе View (Вид) Toolbars... (Панели...) төмен түсетін менюінен немесе экранда «мыштың» оңжақ кнопкасын құралдар тақтасының фондық аймағында басу арқылы шығарылатын контексті менюдің Customize... (Адаптация...) пунктінен шығарылады (7 сурет).Қажетті құралдар тақтасын 8 суретте көрсетілген тізімнен таңдаған ыңғайлы. Бұл тізімді шығару үшін құралдар тақтасының кез-келген пиктограммасында тұрған «мыштың» оң жақ кнопкасын басса жеткілікті. Тақтаны алып тастау үшін оны «қалқымалы» ету қажет, егер ол бекітілген болса. Сонан соң тақтаның жоғарғы оңжақ бұрышындағы кнопканы басса жеткілікті.1.2.3 Стандарт құралдар тақтасыStandard Toolbar (Стандарт) құралдар тақтасы 9 суретте келтірілген.Ол төмендегідей құралдардан тұрады:1.QNew (QНовый) – суреттің жаңа файлын жасау;2.Open (Открыть) – бар файлды ашу;3.Save (Сохранить) – файлды сақтау;4.Plot (Печать) – суретті плоттерге, прин­терге немесе файлға шығару;5.Plot Preview (Предварительный про­смотр) - сызбаны бастырып шығарар алдында, оның қағазда қалай орналасқанын алдын-ала қарау;6.Publish (Публикация) - сызба парақтарын .dwf-форматпен жариялау;7.Cut to Clipboard (Вырезать) – объектлерді суреттен өшіріп, е болады. Егер терезе төменде бекітілсе, онда жолақ терезенің үстіңгі жағында орналасады немесе, егер терезе жоғарыда бекітілсе, онда жолақ төменгі жағында орналасады. Өлшемді өзгерту бөлуші жолақты көрсету құралының көмегімен ұстап, терезені қажетті биіктікке дейін созу арқылы орындалады.1.2.7 Тексттік терезеКомандалар протоколының көпшілік бөлігін (командалар тарихын, command history) F2 клавишасының немесе View (Вид) Display (Отображение) төмен түсетін менюінен шақырылатын TEXTSCR (ТЕКСТЭКР) командасының көмегімен тексттік терезеге көшіп, қарап шығуға болады. Тексттік терезе командалар терезесіне ұқсас. Бұл жерде де командаларды еңгізуге және AutoCAD жүйесі беретін көмектер мен ақпараттарды көруге болады. Тереземен жылжу үшін айналдыру жолағы немесе ↑, ↓, ←, →, Page Up және т.б. клавишалар қолданылады. Тексттік терезедегі мағлұматтар тек қана оқуға арналған және өзгертілуі мүмкін емес. Бірақ, оларды командалық жолға немесе тексттік редакторға қою үшін көшіруге болады. 1.2.8 Функционалдық клавишаларЖүйемен жұмыс істеуді жеңілдету үшін функционалдық клавишаларды пайдалану мүмкіншілігі бар:F1 - AutoCAD-тың анықтамалық жүйесін шақыру;F2 – тексттік және графикалық терезелерді алмастырып қосу;F3 немесе Ctrl+F – OSNAP (ПРИВЯЗКА) объектілік байланыстың ағымдағы режимін қосу/өшіру;F5 немесе Ctrl+E – изометриялық жазықтықтарды ауыстырып қосу; F6 немесе Ctrl+D – жағдай жолында курсордың ағымдағы кескінін қосу/өшіру;F7 немесе Ctrl+G – GRID (СЕТКА) торды қосу/өшіруF8 немесе Ctrl+L - ORTHO (ОРТО) режимін қосу/өшіру;F9 немесе Ctrl+B –

командасының көмегімен шақырылады немесе стандатты құралдар тақтасындағы Plot пиктограммасынан «мыштың» кнопкасын басу арқылы шақырылады.1.8 Жүйеден шығу AutoCAD-тан шығу үшін File (Файл) Exit (Выход) төмен түсетін менюінен шақырылатын QUIT (ПОКИНУТЬ) командасы қолданылады. Команда AutoCAD-тан суретте жасалған өзгерістерді сақтап немесе сақтамай шығуға мүмкіндік береді. Егер барлық өзгерістер сақталған болса, онда AutoCAD-тан шыққан кезде экранда қосымша ешқандай мағлұмат болмайды. Басқа жағдайда экранда AutoCAD диалогтық терезесі пайда болады (21 сурет). Ол тұтынушыға таңдауға мүмкіншілік береді: өзгерістерді сақтау , сақтамау немесе AutoCAD-та жұмысты жалғастыру. Егер суретке ат берілмесе және сіз оны сақтағыңыз келсе, онда экранға 19 суретте көрсетілген Save Drawing As (Coхранение рисунка) терезесі шығарылады.

34.Объектілік байланыстыру – координаттарын білмей тұрып, объектідегі нүктені дәл және тез табудың, сонымен қатар көмекші сызықтарды тұрғызудың тиімді жолы. Мысалы, объектілік байланыстыру шеңбердің центрінен, полилиния сегментінің ортасынан, объектілердің қиылысу нүктесінен кесінділер тұрғызуға мүмкіндік береді. Объектілік байланыстыруды AutoCAD нүктенің координаттарын енгізуді күтіп тұрған кез-келген уақытта енгізуге болады. Бұл жағдайда ұсынылған режим келесі қабылданатын объектіге қолданылады. Сонымен қатар, объектілік байланыстың бір немесе бірнеше ағымдағы режимдерін орнатуға болады. Мұндай режимдер оларды өшіргенше активті болып тұрады. Объектілік байланыстыру режимі стандартты құралдар тақтасынан, немесе Object Snap (Объектная привязка) қалқымалы құралдар тақтасынан, 23-суретте көрсетілген, қабылданады. Объектілік байланыстырудың кілттерін таңдау үшін контексттік менюді пайдалануға болады. Ол Shift клавишасын басып, «мыштың» оң жақ клавишасын басу арқылы шақырылады. Объектілік байланыс режимінде нүкте маркермен таңбаланады; оның формасы қолданылатын режимге байланысты болады, аты нүктенің қасында көрінеді.Төменде объектілік байланыструрежимдері қарастырылған. Snap to Endpoint (Конточка) – сызықтың немесе доғаның, аумақ шекарасының және үшөлшемді дененің ең жақын нүктесіне байланыстыру.

Snap to Midpoint (Середина) – сызық немесе доға тәрізді объекттердің орта нүктесіне байланыстыру. Шексіздікке созылатын түзулер мен сәулелерге байланыстыру оларды анықтайтын бірінші нүктеге жасалады. Snap to Midpoint режимінде сплайндар мен эллипстерге байланыстыру, олардың бастапқы және соңғы нүктелерінен бірдей қашықтықта орналасқан нүктесіне жасалады.Temporary Tracking Point (Точка отслеживания) – барлау. Барлау суреттің басқа нүктелерімен байланысты нүктелерді көрнекі көрсету үшін қолданылады. Ол AutoCAD нүктенің координаталарын сұраған кез-келген уақытта қолданылы мүмкін. Теmporary Tracking Point режимі қосылып және бірінші нүкте көрсетілгеннен кейін AutoCAD ORTHO режимін қосады. Сонан соң бірінші нүктеден жүргізілген вертикаль немесе горизонталь тракторияның төбесінің орынына байланысты, келесі нүктені таңдауды ұсынады. Траекторияның бағытын өзгерту үшін курсорды бірінші нүктеге қайтарып, сонан соң оны қажетті бағытта жылжыту керек (вертикаль немесе горизонталь). Траекторияның бағыты бірінші нүктенің қандай координатасы (x немесе y) өзгермейтінін анықтайды. Онда екіншісі жаңа мәнге ие болады. Егер траекторияның резеңке жібі горизонталь бойымен бағытталса, онда х өзгереді, егер вертикаль бойымен бағытталса – у. Екінші нүктені таңдағаннан кейін және барлауды аяқтау үшін Enter кнопкасын басқасын, AutoCAD таңдалған екі нүкте арқылы өтетін ортогональ сызықтардың қиылысу нүктесін анықтайды. Теmporary Tracking Point режимін пайдалану тік төртбұрыштың центрлік нүктесін ең оңай жолмен табуға мүмкіндік береді. Режимді қосқаннан кейін, тік төртбұрыштың горизонталь және вертикаль жақтарының

Mirror (Зеркало) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.Әртүрлі тексттер, атрибуттар және олардың анықтамалары да бұл команда орындалғанда айнадағыдай бейнелінеді. Айнадағыдай бейнеленген текст өзімізге үйренішті түрде болу үшін MIRRТЕХТ жүйелік айнымалысының мәнін 0 деп тағайындау керек. Үндеместік бойынша бұл айнымалы қосылып тұруда. Егер оны өшірсе, онда текст қайтадан түзетіліп бастапқы текстке сәйкес орнатылады. MIRRТЕХТ айнымалысы тексттің тек қана қарапайым блоктардың ішіне кірмейтін объектілеріне әсер етеді.Ұқсас объектілерді тұрғызу

OFFSET (ПОДОБИЕ) командасы берілген жылжытумен орналасқан ұқсас объектілерді тұрғызу үшін қолданылады. Бұл команда Modify (Редакт) Offset (Подобие) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құралдар панелінде орналасқан Offset (Подобие) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.Бұл команда көмегімен ұқсас кесінділерді, доғаларды, шеңберлерді, екіөлшемдікк полисызықтарды, эллипстерді, эллипстік доғаларды, түзулерді, сәулелерді және екіөлшемдікк сплайндарды тұрғызуға болады.Through кілті нүкте арқылы қажетті жылжытуды беруге мүмкіндік жасайды.Объектілерді масштабтау

SCALE (МАСШТАБ) командасының көмегімен объектілерді масштабтау атқарылады. Бұл команда Modify (Редакт) Scale (Масштаб) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құралдар панелінде Scale (Масштаб) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.

Объекттерді масштабтау кезінде Х пен У өстері бойынша коэффициенттер бірдей. Сонымен объектілерді кішірейтуге немесе үлкейтуге болады, бірақ өстерге қатысты өлшемдер қатынасын өзгертуге болмайды. Масштабтау базалық нүктені және объектінің жаңа ұзындығын көрсету арқылы орындалуы мүмкін, бұл жағдайда ағымдағы бірліктер үшін масштабтау коэффициенті есептелініп шығады. Масштабтауды тікелей масштабтау коэффициентін енгізу арқылы орындауға да болады. Басқаша, масштабтау коэффициенті объектінің ұзындығының ағымдағы мәні және жаңа мәнінің қатынасы арқылы анықталуы мүмкін.Масштабтау коэффициенті көрсетілген жағдайда объектінің барлық бағыттағы өлшемдері өзгереді. Егер масштабтау коэффициенті бірден кем болса, объект кішірейеді, ал астам болса үлкейеді.

Reference (Опорный отрезок) кілті бар объектілерді пайдаланып масштабтау коэффициентін анықтау үшін қолданылады. Бұл кілттін қолдануының тиімді қасиеті, ол бүкіл суреттің масштабын өзгерту мүмкіндігі. Егер суреттің бір бөлігінде масштабтау коэффициенті қойылған талаптарға сәйкес болмай қалса, онда суреттегі бүкіл объектілерді белгілеу үшін (мысалы жақтамамен) Scale (Масштаб) командасын қосып және Reference (Опорный отрезок) кілтін қолданып, ұзындығы белгілі бір объектінің екі шетін көрсетсе және қажетті ұзындықты енгізсе, онда суреттегі бүкіл объектілердің масштабы орнатылған масштабқа сәйкес өзгереді.Объектілерді созу

STRETCH (РАСТЯНУТЬ) командасы объектілерді созу үшін қолданылады. Бұл команда атқарылуы барысында қарастырылып отырған объектінің суретте қалған бөлігімен байланысы жоғалмайды. Бұл команда Modify (Редакт) Stretch (Растяни) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құралдар панелінде Stretch (Растяни) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.Бұл команда үшін объектілерді таңдау қиюшы жақтаманың Crossing (Секрамка) немесе Cpolygon (СМн-угол) кілтімен жүргізіледі. Жақтаманың немесе көпбұрыштың ішінде толығымен орналасқан кез келген объект Stretch (Растяни) командасының көмегімен Move (Перенести) командасымен сияқты орынынан жылжиды. Жақтаманы кесіп өтетін сызықтар, доғалар және полисызықтардың сегменттері тек қана жақтаманың ішінде орналасқан шеткі нүктелерді жылжыту арқылы созылады, ал

а) Polyline (Полилиния) – бүкіл полисызыққа орындалатынын білдіреді;б) Radius (Радиус) – дөңгелету радиусын орнату мүмкіндігін береді.Объектілердің қасиеттерінің диспетчері

Object Property Manager объектілер қасиеттерінің диспетчері суреттегі бүкіл объектілерді толығымен басқаратын құрал. Оның ішінде 40-қа жуық диалогтық терезе мен команда шоғырланған. Object Property Manager (90 сурет) диалог терезесінде суреттің бүкіл қасиеттерін қарап шығуға және өзгертуге болады. Бұл терезе Modify (Редакт) Properties (Свойства) құлайтын менюінен немесе стандартты құралдар панелінде Properties (Свойства) пиктограммасын мышпен шерту арқылы іске қосылады.

Object Property Manager таңдап алынған объектілердің типтеріне байланысты топтастырып әрқайсысының қасиеттерін редакциялауға мүмкіндік туғызады. Ағымдағы объектілер жиінтығы жасалмаған жағдайда мұнда суреттің басылуға жіберу стилі, USC, гиперсілтемелер және көріністік экрандар туралы мәліметтер сияқты сурет қасиеттерінің ағымдағы қалпы көрсетіледі. Object Property Manager диалогтық терезесінің беттерінде объектінің қасиеттері категорияларға бөлініп (геометрия, жалпы қасиеттері және т.б.) немесе алфавит тәртібімен орналастырылған мәліметтер көрсетіледі. Объектілердің қасиеттерін редакциялау кезінде экранда олардың өзгертілуі динамикалық түрінде атқарылады.

36. . AutoCAD жүйесінде өлшемдерді түсіру. Өлшемдік стильді орнату. Өлшемдер объектілердің геометриялық шамаларын, олардың арасындағы арақашықтықтарды және бұрышттарды, жеке нүктелердің координаттарын көрсетеді. AutoCAD-та өлшемдер негізгі үш типке жатады: сызықтық, радиалдық және бұрыштық. Сызықтық өлшемдер горизонталь, вертикаль және параллель, бұрылған, ординаталық, базалы өлшемдер және өлшем тізбегі болып бөлінеді.Өлшемдерді түсіру командасын Dimension (Размеры) құлайтын менюінен және бір атаулы құрал-саймандар панелінен жіберуге боладыӨлшемдер кескіндері келесі элементтерден тұрады:а) өлшем сызығы – сәйкес өлшемге параллель ұштарында стрелка (жебе) болатын сызық. Бұрыштық өлшем үшін мұндай сызық доға болады;б) стрелка (жебе) – өлшем сызығының соңын көрсету үшін блок ретінде анықталатын жебе, керткен таңба немесе кез келген саркер;

в) шығару сызығы – сызықтық және бұрыштық өлшем үшін (өлшем сызығы өлшенетін объектәнің сыртында ғана болғандақолданылады);г) өлшем тесті - өлшемді көрсететін текст жолы. Оны AutoCAD жүйесінде автоматты түрде есептелген қылып немесе оны өзіңіздің текстпен ауыстырып қабылдауға болады. Егер өлшем саны үнсіздік бойынша қабылданса, онда оған автоматты түрде дәлдік шегін қосуға және өзіндік префикс пен суффиксті енгізуге болады;д) шығару - өлшем текстін объектінің жанына ораластыруға болмаған жағдайда қолданылады;е) орталық маркері – шеңбердің немесе доғаның орталығын белгілейтін шағын крест;ж) өстік сызықта– шеңбердің немесе доғаның орталығында қиылысып ширектерге бөлетін үзік сызықтар.Өлшем тұрғызу режимы ассоциативтік болып тағайындалған жағдайда өлшемді құрайтын барлық элементтер (сызықтар, стрелкалар, доғалар және тексттің элементтері) бір өлшем қарапайымы болып қарастырылады. Сонда өлшемі тұрғызылатын элементтердің өзгеруіне сәйкес ассоциативтік өлшемдер де өзгеріп жатады.

Сызықтық өлшемдерDIMLINEAR (РЗМЛИНЕЙНЫЙ) командасы горизонталь, вертикаль немесе бұрылған өлшемдерді жасауда қолданылады. Ол Dimension (Размеры) Linear (Линейный) құлайтын менюінен немесе Dimension (Размеры) құрал-сайман панелінде Linear Dimension (Линейный размер) пиктограммасын мышпен шерту арқылы шақырылады.Базалы өлшемдер және өлшем тізбектері

DIMBASELINE (РЗМБАЗОВЫЙ) командасы Dimension (Размеры) Baseline (Базовый) құлайтын менюінен немесе Dimension (Размеры) құрал-сайман панелінде Baseline Dimension (Базовый размер) пиктограммасын мышпен шерту арқылы шақырылады. Осыдан кейін стандартты сұраныстар шығады.Радиалдық өлшемдер

Егер фаска 45⁰ бұрышпен орындалатын болса, онда оның өлшемдерін 1.9 – суреттегідей қылып қояды. Басқа бұрыштармен орындалған фасканың өлшемдері жалпы ережелер бойынша көрсетіледі – сызықтық және бұрыштық өлшемдермен немесе екі сызықтық өлшемдермен (1.10 – сурет). Фаска бұрышы конус беті жасаушысы мен бөлшек өсі арасындағы бұрыш деп есептеледі. Сызбада берілген нәрсені үзіп көрсеткенде өлшем сызығын үзуге болмайды (1.9ә - сурет).

6.Түйіндесулер.Шеңберге жанама тұрғызу.

Бір сызықтың екінші бір сызыққа біртіндеп жатық орналасуы түйіндесу деп аталады.

Радиусы Р шеңбер доғаасы, л түзуі, түйіндестіру доғасының радиусы Р берілген. Түйіндестіру доғасының центрін табу үшін л түзуіне паралелль Р қашықтықта түзу, шеңбер доғасының центрі О₁-ден радиус (Р₁+Р)-ге тең көмекші доға жүргіземіз.Көмекші сызықтардың kyilisu нүктесі О-центрді береді. О-нен л-ге перпендикуляр тұрғызамыз түйіндесу нүктесі М-ді табамыз.2-ші түйіндесу нүктесі ОО₁ кесіндіснің берілген шеңбер доғанын қиылысатын Н нүктесін табамыз. Табылған М және Н нүктелерінің радиусы Р доғамен қосамыз.

7.Түйіндесулер. екі түзудің радиусы берілген доғамен түйіндесуін тұрғызу.

Түйіндестіру доғаның центрін табу үшін Л₁,Л₂ түзулеріне паралелль Р қашықтықта түзу жүргіземіз.

Сызбада түрлердің саны неғұрлым аз, бірақ нәрсенің формасы мен өлшемдері туралы толық мағлұмат беретіндей болуы қажет. Мысалы, 2.6 және 2.7 – суреттерде нәрселердің ең болмаса бір түрі болмаса, сызбаны дұрыс оқу қиындық туғызады. Сонымен қатар, шар, цилиндр, конус, табаны квадрат призма сияқты бөлшектерді бір-ақ түрмен көрсетуге болады, ол үшін өлшем сандарын төмендегідей белгілермен толықтыру керек – R, Ø,□.Егер сызбада көріністердің бірі бас кескінмен проекциялық байланыссыз орналасса, онда проекциялау бағыты бағытпен көрсетілуі қажет. Бағыттың және пайда болған көріністің үстіне орыс алфавитінің бас әріптерінің бірін қою қажет. Мысалы, 2.9 – суреттегі астынан қарағандағы В түрі.

Егер нәрсенің кез келген бір бөлігі негізгі түрлердің ешқайсына да формасы мен өлшемдері өзгертілмей проекцияланбайтын болса, онда қосымша

түрлер қолданылады. Қосымша түрлер негізгі проекциялар жазықтықтарына параллель емес жазықтықтарда пайда болады. Қосымша түр де жоғарыда көрсетілгендей стрелкамен және әріппен белгіленеді (2.9 – сурет, А түрі).

пісірілген жердің әріп пен саннан тұратын белгіленуі; 3 – мемлекеттік стандарт бойынша пісіріп біріктірудің орындалу тәсілінің шартты белгіленуі; 4 – “” таңбасы және пісірілген жердің катетінің өлшемі; 5 – үзік-үзік пісірілген жердің пісірілетін бөлігінің ұзындығы, “/ ” немесе “ Z ” таңбалары және қадамы; 6 - ″″, ″″ немесе ″ ″ көмекші таңбалары; 7 - ″ ○ ″ немесе ″ ″ көмекші таңбалары. Пісірілген жердің шартты белгіленуінде қолданылатын кейбір көмекші таңбалар төмендегідей мағынаны білдіреді:

• - пісірілген жер бұйымды жинау кезінде орындалады;

/ - тізбек орналасқан үзік-үзік пісірілген жер;

Z – шахмат тәрізді орналасқан үзік-үзік пісірілген жер;

• - тұйық сызық бойымен пісірілген жер.

Егер сызбада бірнеше бірдей пісірілген жерлер кескінделсе, онда олардың белгіленулері бірақ рет көрсетіледі де, пісірілген жерлердің қалған кескіндерінен шығару сызықтары жүргізіліп, сатыларына пісірілген жердің реттік нөмірі жазылады. Ал бірдей пісірілген жерлердің жалпы саны белгіленуі көрсетілген шығару сызығында көрсетіледі (4.1 – сурет).

қатар бұранданың белгіленуінде шектік өріс (ГОСТ 16098-81) және LH әріптері көрсетіледі, егер бұранда сол болса.Бұранданың белгілену мысалдары:а) диаметрі 20 мм сыртқы бұранда (стерженьдегі) – М20-6д; М20 LH-6д; М21^х,5-6д; М20^х 1,5LH-6д. ә) диаметрі 20 мм ішкі бұранда (тесіктегі) – М20-6H; М20 LH-6H; M20^х1,5-6H; M20^х1,5 LH-6H. б) көп кірісті бұранда – М24^х 10(Р1)-6д, бұл жерде 10 – бұранданың жүрісі, 1 – қадамы, 6д – сыртқы бұранданың шектік өрісі (дәлдік дәрежесі).

20.Стандарттық метрикалық бұранда, оның профилі ж/е шартты белгіленуі. Метрикалық бұранданың профилі төбесіндегі бұрышы 60градус болатын тең бүйірлі үшбұрыш. Бұранданың ішкі, орта, сыртқы диаметрінің негізгі өлшемі ГОСТ24705-81 диаметрлерімен қадамдары ГОСТ8724-81 метрлік стандарттарында белгіленген. Профилдің шығыңқы жерлері мен ойылған жерлерінің төбелері түзу н/е шеңбер доғасы бой/ша қиылған, бұл бұранда жасауды жеңілдетеді. Метрикалық бұранданы ірі ж/е ұсақ қадамды деп орындайды.Белгіленуде ұсақ қадам көрсетіледі. Белгілеу мысалы: сыртқы бұранда (сырықтағы) М20-6g; ішкі бұранда (тесіктегі )М20-6h; Көпкірмелі метрикалық бұранданы белгілеу; М20х10(Р1)-6g; 10-жүріс шамасы, Р-кадам белгісі; 1-қадам шамасы; 6g-сыртқы бұранданың дәлдік өрісі.Дәлдік өрісін міндетті түрде көрсету керек.

21. Құбырлық цилиндр бұрандалар (ГОСТ 6387-81) су, газ құбырларында, оларды өзара қосатын бөлшектерде (муфта, фитинглерде), шүмектерде және т.б. жерлерде қолданылады.

Сыртқы және ішкі құбырлық бұрандалардың профилдері ортақ, ұштары дөңгелек келеді (3.10 – сурет). Сол себепті де мұндай бұрандалы қосылыстар неғұрлым саңылаусыз (ауа кірмейтіндей) болып келеді. Бұранданың белгіленуіне G - әріпі, бұранданың дюйммен берілген өлшемі, бұранданың орта диаметрінің дәлдік дәрежесі – А немесе В және бұралатын бөлігінің ұзындығы (егер ол стандартта белгіленгеннен артық болса) енеді.

Мысалы:

G ¼ - A; G ½ LH – A;

G ⅜ LH – B – 40; G ⅜ - A – 20,

бұл жерде 20 және 40 сандары 3.10 – сурет бұралатын бөлігінің ұзындықтары, мм. Құбырлық бұранданың белгіленуіндегі оның дюйммен берілген өлшемі шамамен құбырдың өткізушілік қабілетін есептейтін ішкі диаметрінің дюймға айналдырылған өлшеміне тең.

22. Трапециялық бұранда ерсілі – қарсылы қозғалысты беретін винттерде қолданылады. Трапециялық бұранданың профилі бүйір қабырғаларының арасындағы бұрышы 30⁰ болатын тең бүйірлі трапеция (ГОСТ 9484-81). Трапециялық бұрандалар бір немесе бірнеше кірісті болады. Белгілену мысалдары:а) бір кірісті – Тr 40^х 6 - 8e;ә) бір кірісті, сол – Tr 40 ^х 6LH - 8e;б) көп кірісті (үш кірісті) – Tr 40 ^х 9(P3) - 6e.бұл жерде 40 – диаметрі, 9 – бұранданың жүрісі, 3 – қадамы, мм.

қадамды SNAP (ШАГ) қосу/өшіру;F10 - POLAR (ОТС-ПОЛЯР) режимін қосу/өшіру;F11 - OTRACK (ОТС-ПРИВ) объектілік бақылау режимін қосу/өшіру;Esc немесе Ctrl+[, Ctrl+\ - ағымдағы команданы үзу;Enter немесе Ctrl+J – соңғы команданы қайталау; Ctrl+C – объекттері Windowsтың алмастыру буферіне көшіру;Ctrl+N - Create New Drawing (Создание нового рисунка) диалогтық терезесін ашу;Ctrl+O – бұрын орындалған сызбаны таңдау Select File (Выбор файла) диалогтық терезесін ашу;Ctrl+P – сызбаны басуға шығару үшін Plot (Печать) диалогтық терезесін ашу;Ctrl+R – түрлер журналын ауыстыру;Ctrl+S – файлды сақтау; Ctrl+V – объекттерді ақпараттарды алмастыру буферінен ағымдағы сызбаға қою;Ctrl+Y – соңғы жойылған қимылды кейін қайтару; Ctrl+Z – соңғы командадан бас тарту (соңғы команданы жою). 1.2.9 Контексттік менюКөбіне менюден және құралдар тақтасынан таңдау үшін «мыштың» сол жақ кнопкасы қолданылады. Сонымен қатар бүл кнопка экранда нүктені таңдау және белгілеу үшін де қолданылады. «Мыштың» оң жақ кнопкасын бассақ контексттік меню пайда болады (7-, 8 суреттер). Курсордың орынына және қойылған мақсатқа байланысты, меню түрлі құрамды және формалы болады, мысалы, ағымдағы командаға қажетті опцияларға тез кіруді қамтамасыз етеді. 1.5.3 Байланыстыру қадамын анықтаSNAP (ШАГ) қадамдық байланыс режимінде, қадамның мәніне сәйкес, курсор тек белгілі бір нүктелерде ғана орналаса алады. Және де курсор тордың бір түйінінен екіншісіне «секіріп» қозғалады. Қадамдық байланыстыру нүктелерді «мышьтың» көмегімен дәл көрсету үшін пайдаланылады. Байланыстыру интервалы X және Y осьтері бойынша жеке-жеке тағайындалады.Байланыстыру қадамы тордың интервалымен сәйкес келмеуі мүмкін. Көбіне тордың интервалын үлкен қылып алады да, торды көрнекілік үшін пайдаланады. Ал байланыстыру қадамын кішірек қылып белгілейді. Кейде керісінше болуы мүмкін: байланыстыру қадамы тордан үлкен.SNAP (ШАГ) қадамдық байланысты қосу және олардың параметрлерін анықтау Drafting Settings (Режимы рисования) диалогтық терезесінде орындалады, Snap and Grid (Шаг и сетка) белгісі. Ол Tools (Сервис) Drafting Settings... (Режимы рисования...) төмен түсетін менюінен еңгізіледі немесе жағдай жолындағы SNAP (ШАГ) кнопкасын «мышьтың» оң жақ кнопкасын басу арқылы шақырылатын контекстті менюдің Settings... (Настройка...) пунктін таңдау арқылы (15 сурет). Қадамдық байланыс Snap On (Шаг Вкл) жалаушасын көтеру арқылы қосылады. Snap (Шаговая привязка) аумағында Snap X spacing: (Шаг привязки по X:) тексттік алаңында горизонталь бойынша қадамдық байланыс орналастырылады.Егер вертикаль бойынша қадам горизонталь бойынша қадамға тең болатын болса, онда Enter кнопкасын басу керек немесе Snap Y spacing: (Шаг привязки по Y:).тексттік алаңда «мышьтың» кнопкасын басса жеткілікті. Басқа жағдайда вертикаль бойынша қадамды тиісті алаңда еңгізу керек. Қадамдық байланысты қосу және өшіру жағдай жолындағы SNAP (ШАГ) кнопкасының көмегімен орындалады немесе F9 функционалдық клавишасымен.1.5.4 Қадамдық байланыстың бұру бұрышын өзгертуОбъектлерді белгілі бір бағытта тұрғызуды жеңілдету үшін қадамдық байланысты қажетті бұрышқа бұруға болады. Бұл жағдайда тордың бағыты да өзгереді. Сонымен қатар, егер ORTHO (ОРТО) режимі

орталарын көрсетсе жеткілікті (осы жаттығуды орындаңдар). Snap From (Смещение) – жылжу. Snap From (Смещение) режимінің басқа режимдерден өзгешелігі, ол қалған нүктелерді тұрғызу үшін уақытша базалық нүктені қабылдауға мүмкіндік береді. Негізі бұл режим объектілік байланыстырудың басқа режимдерімен бірге пайдаланылады және салыстырмалы координаттармен. Себебі, көбіне координаттары сызылған объекттің бір нүктесіне қатысты белгілі басқа бір нүктені табу қажет болады.Snap to Intersection (Пересечение) – екі сызықтың, сызықтың доға немесе шеңбермен, екі шеңбердің, доғалардың, сплайндардың, аумақ шекараларының қиылысуы. Объекттің екуі де нысананы қиюы қажет. Екі объекттің жалғастарының қиылысу нүктесіне кеңейтілген байланыстыру режимін орындайды. Маркердің көмегімен бір объект таңдалады, сонан – соң екінші объектті таңдауға мүмкіндік беріледі.Snap to Apparent Intersection (Кажущееся пересечение) – болжамдалған қиылысу нүктесіне байланыстыру. Кеңістікте қиылыспайтын , тек қана экранда көрінетін қиылысу нүктесі бар, екі объекттің «қиылысу» нүктесін іздейді. Аумақтардың шекараларымен және қисық сызықтармен жұмыс істейді, бірақ үшөлшемді денелердің шекараларымен және бұрыштарымен жұмыс жасамайды. Егер объектілер бір жазықтықта жатса, онда жоғарыдағы Snap to Intersection (Пересечение) байланыстыруының мүмкіндіктерін қайталайды. Екі режимді атқарады: объекттердің немесе олардың жалғастарының экранда көрінетін қиылысу нүктелерін іздеу – болжамдалған қиылысу нүктесіне байланыстыру.Қарастырудағы режим екі бөлек режимнен тұрады: Snap to Apparent Intersection (Кажущееся пересечение) және Snap to Extended Apparent Intersection (Расширенное кажущееся пересечение). Екінші режим Snap to Apparent Intersection режимін таңдаған кезде автоматты түрде қосылады. Snap to Extended Apparent Intersection байланыстыру режимі мынадай жағдайда ғана активті: егер нысанаға бірғана объект іліксе және басқа активтелген режимдер болмаса.

36. AutoCAD жүйесінде редакциялау командаларыОбъектілерді таңдауРедакциялау командасының көбі пайдаланушыға олармен жұмыс жасау үшін объектілерді көрсетуді ұсынады. Таңдап алынған объектілер тобы жиынтық (набор) деп аталады. Оны редакциялау командасын шақырғанға дейін де, шақырғаннан кейін де жасауға болады. Бір жиынтықпен бірнеше редакциялау операциясын орындауға рұқсат беріледі. Егер HIGHLIGHT жүйелі айнымалысы қосылып тұрса, онда таңдап алынған объектілер жарықтаныды. Қандай да бір редакциялау командасы шақырылғанда, AutoCAD объектілерді таңдауды ұсынады. Командалар жолында сұраныс пайда болады:Select objects: [объекттілерді таңдаңыз:]Бұл жағдайда курсордың кресті таңдау нысанасымен ауыстырылады. Жеке объектілер енгізу құралғысының көмегімен немесе осы бөлімде жазылған тәсілдердің бірімен таңдап алынады.Жиынтықты құрастыру кезінде соңғы жасалған объектіні, соңғы объектілер жиынтығын, сонымен қатар суреттің барлық объектілерін таңдап алуға болады. Жиынтыққа объектілерді қосуға және оларды одан алып тастауға мүмкіндіктер бар. Әр түрлі объектілер жиынтыққа әр түрлі тәсілмен енгізілуі мүмкін. Мысалы, сурет аймағындағы объектілерді таңдап алу үшін бірінші барлық объектілерді белгілеп, сонан соң жиынтықтан редакциялауға қажеті жоқтарын жоюға болады.Объектілерді қабылдаудың тәсілдері және кілттері:а) Add (Добавить)  бар жиынтыққа қосу үшін қосу тәртібін тағайындайды. Объектілерді таңдау үшін бастапқы тәртіп болып табылады;б) All (Все)  барлық примитивтерді (сөндірілген, қоршалған және тоңазытылған қабаттарда орналасқандарды да қоса) таңдауға мүмкіндік береді;в) Auto (Авто)  курсор көрсетіп тұрған объектіні таңдайды. Егер бірде бір объект қабылданбаса, онда көрсетілген нүкте жақтаудың (рамканың) бірінші бұрышы болып келеді;г) Box (Бокс)  екі нүкте арқылы тік төртбұрышты береді. Егер екінші нүкте бірінші нүктенің оң жағында орналасса, онда қабылдау Window (Рамка) жақтауын қабылдағанға ұқсас болады, егер сол жағында орналасса, онда Crossing (Секрамка)

жақтамадан тыс орналасқан шеткі нүктелер өзгерусіз қалады. Доғалардағы орталық нүктесі және оның бастапқы және соңғы бұрыштары арасындағы байланыс реттелініп, доға хордасының орталық нүктесінен доға сызығына дейінгі арақашықтық тұрақты болып сақталынады. Stretch (Растяни) командасы полисызықтар жуандығына және түйістендірулерге қатысты мәліметтерге әсер етпейді.

Жақтама ішінде орналасқан фигуралардың төбелері де жылжиды, ал одан тыс қалғандары жылжымайды. Басқа примитивтер оларды анықтайтын нүктелері жақтама ішінде орналасуына немесе орналаспауына қатысты жылжиды немесе орнында қалады. Анықтаушы нүктелер болып шеңбер орталығы, форманы

немесе блокты енгізу нүктесі (егер блоктың енгізу нүктесі Stretch командасы бойынша жылжыса, онда оның барлық атрибуттары да жылжиды), жазба ұшін базалық сызықтың сол жағындағы шеткі нүктесі есептелінеді.

Егер Stretch (Растяни) командасы алдын-ала даярланылған жиінтық үшін шақырылатын болса, онда анықтаушы нүктелерді қарастыру үшін жақтама немесе кесуші жақтама көмегімен анықталатын примитивтер ғана қолданылады.Объектілерді ұзарту

EXTEND (УДЛИНИТЬ) командасы объектілерді шеткі жиекке дейін ұзарту үшін қолданылады.

Бұл команда Modify (Редакт) Extend (Удлинить) құлайтын менюінен немесе Modify (Редактирование) құралдар панелінде орналасқан Extend (Удлинить) пиктограммасын мыштың көмегімен басу арқылы іске қосылады.Полисызықтарды олар тек тұйық емес жағдайда ғана ұзартуға болады. Полисызықты ұзарту кезінде, оның бастапқы немесе соңғы сегменты жеке тұрған сызық немесе доға болғандағыдай ұзартылады.Қалыңдығы үлкен полисызықты ұзарту кезінде оның шеткі иегі өстік сызықпен жанасады. Мұндай полисызықтың шетжағы 90° бұрышымен кесіледі. Сондықтан, егер шеткі жиек ұзартылатын сегментке перпендикулярлы болмаса, онда полисызықтың шеті жиектен шығып тұрады. Конустық сегментті ұзарту кезінде оның шеткі ені ағымдығы конустілік тұрақты болып қалатындай коррекцияланады. Егер ұзарту барысында еннің шеткі мәні теріс таңбалы болып жатса, онда оның мәні 0 деп орнатылады.Сәулелерді ұзартуға болады, ал түзулерді ұзартуға болмайды. Түзулерде шеңберлерде сияқты шеткі жиектер және шеткі нүкте болмайды. Ал сәуле жартылай шектелген объект болып табылады, сондықтан оны жаңадан орналасқан бастапқы нүктеге дейін ұзартуға болады.Доғалардың орталық бұрыштарын және кейбір объектілердің ұзындықтарын өзгертуге болады. Осылардың ішінде – тұйық емес кесінділердің, доғалардың, полисызықтардың, эллипстік доғалардың және сплайндардың тізбектері.Жағдайға байланысты ұзындықты өзгерту операциясы немесе ұзарту немесе қысқарту болып орындалады.Ұзындықты өзгерту әртүрлі әдістерімен жүргізіледі:

а) объектінің шеткі нүктесін сүйреумен (динамикалық);

б) ағымдағы ұзындыққа немесе бұрышқа қатысты жаңа мәнді пайызбен көрсету арқылы;

в) объектінің ұзындығының немесе орталық бұрышының толық абсолют мәнін беру арқылы.

Шеткі жиектер есебінде кесінділер, доғалар, екіөлшемдік полисызықтар болуы мүмкін. Екіөлшемдік полисызықты қолдану кезінде, оның ені есепке алынбайды, ал объектілер оның өстік сызығына дейін ұзартылады.

Ұзартуға жататын объект оның ұзартылатын шетін көрсету арқылы таңдап алынады. Объектілерді жақтаманың және кесуші жақтаманың көмегімен таңдап алуға немесе оларды соңғы жиынтық деп корсетуге болмайды. Объектілерді тек қана тікелей көрсетіп, координаттарын енгізіп немесе сызықтарды таңдап белгілейді.Extend командасының кілттері:а) Project (Проекция) – бұл режим бойыша объектілер олардың проекциялары үшөлшемдік кеңістіктегі шекарасымен қиылысқанша ұзартылады;б) None (Нет) – бұл режим бойыша тек қана берілген шекарамен қиылысатын объектілер ұзартылады;в) Ucs (Пск) –объектінің ағымдағы UCS-тың ХУ жазықтығындағы проекциясын

DIMDIAMETER (РЗМДИАМЕТР) командасырың көмегімен шеңбердің немесе доғаның диаметрі тұрғызылады. Команда Dimension (Размеры) Dia­meter (Диаметр) құлайтын менюінен немесе Dimension (Размеры) құрал-сайман панелінде Diameter Dimension (Диаметр) пиктограммасын мышпен шерту арқылы шақырылады. Бұрыштық өлшемдер

DIMANGULAR (РЗМУГЛОВОЙ) командасы бұрыштық өлшемді тұрғызуға мүмкіндік береді. Ол Dimension (Размеры) Angular (Угловой) құлайтын менюінен немесе Dimension (Размеры) құрал-сайман панелінде Angular Dimension (Угловой размер) пиктограммасын мышпен шерту арқылы шақырылады. Ординаталық өлшемдер

QLEADER командасы шығаруды тұрғызуға мүмкіндік береді. Бұл команда Dimension (Размеры) Leader (Выноска) құлайтын менюінен немесе Dimension (Размеры) құрал-сайман панелінде Quick Leader (Быстрая выноска) пиктограммасын мышпен шерту арқылы шақырылады.

Өлшемдерді тез енгізу

QDIM (БРАЗМЕР) командасы көмегімен өлшемдерді тез енгізу орындалады. Команда Dimension (Размеры) QDIM (Быстрый) құлайтын менюінен немесе Dimension (Размеры) құрал-сайман панелінде Quick Dimension (Быстрый размер) пиктограммасын мышпен шерту арқылы шақырылады.

Өлшемдік стильдерін басқару

Өлшемдік стиль – бұл суреттегі өлшем түрін анықтайтын барлық өлшем айнымалылары шамаларының жиынтығы.

DIMSTYLE (РЗМСТИЛЬ) командасы Dimension Style Manager (Диспетчер размерных стилей) диалогтық терезесінде (72 сурет) өлшемдердің стилімен жұмыс істеу үшін қолданылады. Бұл команда Dimension (Размеры) Style… (Стиль...) құлайтын менюінен немесе Dimension (Размеры) құрал-сайман панелінде Dimension Style (Управление размерными стилями) пиктограммасы бойынша мышпен шерту арқылы шақырылады.Autocad жүйесіндегі үш өлшемді модельдеу элементтері Үш өлшемді объектілерді тұрғызу үшін Autocad жүйелерінде олардың модельдеу әдісі қолданылады: каркасты, беттік, қатты денелі. Олардың әр қайсысы объектілерді әр түрлі дәрежедегі шынайы кескінін береді. Каркасты модельдеу. Бұл модельдеу объектінің тек қабырғалары көрінеді, ал жақтары көрінбейді, сондықтан модель мөлдір болады.Беттік модельдеу. Бұл модельде объектінің қабырғалары мен жақтары

37. 37.AutoCAD-та графикалық қарапайымдардың (примитивтердің) қабат, түс, сызықтардың типі сияқты қасиеттері болады. Тұрғызылған объектілер әрқашан анықталған қабатта орналасады. Қабаттар бірінің үстінде бірі жататын калька қабаттарына ұқсас. Түсті пайдалану суреттің ұқсас элементтерін ажыратуға көмектеседі. Кескіннің әр түрлі элементтерін тұрғызу үшін әр түрлі сызық типтері қолданылды.

Сызбаны қабаттары бойынша жіктеуОбъектілерді жасау ағымдағы қабатта орындалады. Әрбір қабаттың келесі қасиеттері бар:

Name (Аты) – құрамында әріптер, цифрлар, қабылданған символдар және аралықтар болатын алфавит-цифрлы ақпарат; Turn a layer on or off (Видимость) – қабат көрінетін Вкл немесе көрінбейтін Откл болуы мүмкін. Экранда тек көрінетін қабатта жататын қарапайымдар кескінделеді және параққа осылар ғана сызылады, бірақ көрінбейтін қабаттардағы қарапайымдар суреттің бір бөлігі болады және регенерацияға қатысады;Freeze or thaw in ALL VP (Барлық көрініс экрандарда тоңазытылған/тоңазытылмаған) – тоңазыту дегеніміз қабатты көрінбейтін болғызу және тоңазытылған қабаттағы қарапайымдарды регенерация кезінде генерацияға бағындырмау;Lock or Unlock a layer (Қабатты қоршау/қоршамау) –