14. Мұсылмандық философия және перипатетизм

VIII-IX ғасырларда Батыс Еуропаның мәдениеттік даму деңгейі төмен дәрежеде қалып қойған кезде, ортағасырлық Шығыста араб мәдениеті өркен жайды. VII ғасырда Арабстанда жаңа Ислам діні пайда болды. Мұсылманшылық («мүсілім»-Алланың құлы) арабтардың ұлттық сана-сезімінің оянып, жат елдік басқыншыларға қарсы көтерілген кезеңде қалыптасты. Ислам дінінің басқа діндерге қарағанда 3 ерекшелігі: 1)өндірісі дамымаған көшпелі мәдениет шеңберінде пайда болып, өндірісі дамыған, өркениеттің белгілі бір сатысындағы дамыған елдерге тарады 2)Ислам дінінің негізгі шарттары бойынша құран кітабы араб алфавитімен басылып, араб тілінде оқылды 3)Ислам діні әлеуметтік-мәдени дамуда және адамдардың күнделікті тұрмыс-тіршілігінде адамның және қоғамның табиғи дамуына өзгерістер енгізген жоқ.

Мұсылмандық философия христиандық схоластика сияқты философияны дінге бағындыруға ұмтылмады. Имандылық пен зерделілікті ақиқатты танудың екі жолы деп мойындады. Араб мұсылман философиясының негізін қалаушы - әл-Кинди. Араб елдерінде Аристотель ілімі үлкен беделге ие болды. Аристотель философиясын ұстанушылар - перипатетиктер.(гр. peripatetikos–серуен кезінде жасалатын)

15) Әл-Фараби «бақыт» туралы

Әл-Фараби – Шығыс философы, ғалым-энциклопедист, шығыс аристотелизмінің аса ірі өкілі. Фараби «Бақытқа жол сілтеу» трактатында бақытқа, оған жетуге бастайтын жолға айрықша назар аударады. Фараби өлгеннен кейінгі баянсыз бақыт емес, тірі адамның бақыты туралы айтады. Оған жету үшін адам өзін-өзі жетілдіріп отырып, қиын жолдан өтуі керек. Адамның табиғи қабілеті өздігінше жақсы қылықты да, жаман қылықты да істеуге бірдей мүмкіндік береді. Адамның жетілуі мінез-құлықтың жетілуімен үйлес келеді, осыдан келіп бақытқа жету мен мінез-құлықтың жетілуі арасында байланыс туады. Бір сөзбен айтқанда, Фараби адамдардың өз көздеген мақсатына жетуі оның өзіне ғана байланысты екенін айтады.

16.Эмпиризм және рационализм

Рационализм Р.Декарт, Б. Спиноза, Г. Лейбниц, негізгі өкілдері. Олар конституциялық монархияны жақтады. Т.Гоббс «Левиафан » мифологиялық кітабы. Гобс – адамдар практикалық қажеттілігіне философияны пайдаланып, дінге тәуелсіз өмір сүруі керек. Олар: « Адамдар құдайды өзі ойлап тапты», -дейді. Дж. Локк ақылда тұрған ештеңе жоқ, барлығы сезімде, адамның жады таза тақта, туғаннан бастап, оған өмір бойы тәжірибеде жинаған білім жазылады. Туа біткен ой жоқ, білім 2 түрлі: қарапайым және күрделі. Қарапайымға-жарық, жылу түстерді қабылдау жатады. Күрделі білім – салыстыру бақылау, қарапайым білімді біріктіру қалып. Осы эмпиризм синсуализмнің және солипсизмнің тууына себепкер болады. Солипсизм негізін қалаушы Дж. Берклий және Д. Юм. Солипсизм – философиялық көзқарас заттар мен құбылыстарды жеке адм сезідерінің жиынтығы дап санайды. Декарт екі субстанцияны мойындайды: 1) Материалды субст. – басты қасиеті кеңістікте орын алу. 2) Материалды емес субс. – басты қасиеті ойлау. Декраттың философиялық формасы: «Мен күмәнданамын, яғни ойлаймын, ойлаймын яғни өмір сүремін. Рационализм танымның бірден - бір көзі ақиқатты ашатын құрал-зерде немесе ақыл дейді. Ғылыми таным тәсілі- дедукция дейді. Ал таным процесі жалпыдан жекеге бағытталуы дейді.

17 Әл-Фараби философиясындағы адам мәселесі

Өзінің «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары», «Адамдық саясат» еңбектерінде Фараби саясат пен мораль мәселелелерін қарастырады, феодалдық қоғамның моральдық және саяси жағдайын, қоғам мен мемлекет арасындағы қатынастар мәселесін көтеріп, аббасидтер халифатындағы әлеуметтік қайшылықтарды пайымдай отырып, оған теориялық түсінік береді.Өзінің «Софистика» атты шығармасында Әл-Фараби адамның ақыл ойын ақиқат жолынан тайдыратын әдістерді сараптап берген. Оның ойынша, аталмыш мәселе сұрақтарды қамтиды: 1 Қоғамдық ғылымдардың пәні мен мақсаты2 Адамзат қоғамының дамуы, пайда болуы туралы жаңсақ пікірлерді сынау ісі және оларды ғылыми тұрғыдан зерттеу ісі 3 Қала, мемлекеттер туралы, мемлекеттік басқарудың түрлері туралы 4 Адамның қоғамдық орны, тәрбие жұмысының мәні 5 мемлекетке бірігудің тіпкі мақсаты, жалпы бақыттылыққа жетудің жолдары мен тәсілдері «Адам әр нәрсеге мұқтаж болғандықтан, өзіне керегін тек қоғамдасқан ортадан ғана таба алады, әрі адамдар бірлестігінің арқасында ңана жетіліп, өз қабілеттерін шыңдай түседі. Осыдан келіп,олардың әлеуметтік мәні қалыптасады»,-деп атап көрсетеді.