²Ûç ²óó

²ыз ºуу (д¸ст¾р, ойын) Тойда ат шабу, балуан к¾ресу, ºыз ºуу сияºты ½лт- ойындары болады. (²ыз ºуу)- д¸ст¾рге де, ойын¹а да жататын ºазаº арасына ке» тара¹ан к¼»iлдi к¼рiнiс. Оны» шарты- ºыз атпен ºашады, жiгiт оны ºуып жетсе бетiнен с¾йедi де, кейiн ºашады. Ендi ºыз ºуып жетсе, оны ºамшыны» астына салады. Б½л ºызыºты д¸ст¾р ¸лi де жал¹асып келе жатыр.

ÒαÛÇ

Òî¹ûç (ñàëò) “-Ау, мен то¹ызды жоºты¹ымнан тартып отырмын ба? Ата-бабамны» диханшылыº салты” Ел iшiнде е»бек д¸ст¾рлерiнi» б½лжымас за»ы бар. Мысалы: егiннен- кеусе», малдан-зекет сияºты. Соны» ºазiргi к¾ндерде ½мытылып бара жатºан т¾рi – то¹ыз. Бау-баºша ¼сiретiн ел (¸сiресе ²азаºстанны» о»т¾стiгiнде) ¼нiмдi мол жинап ал¹аннан кейiн ту¹ан-туысºандарына, º½да, жекжаттарына, сыйлас бар. Я¹ни ¼з баласы арºылы ¼здерi ºала¹ан адамдарына ºоржын¹а салып ºауын-ºарбыз жiбередi. Оны» саны то¹ыздан (не екi то¹ыз, ¾ш то¹ыз) кем болмауы керек. Келген адам ол ¾йге то¹ыз ¸келгенiн айтады. Б½л жай келiс емес, к¸делi, сыйлы келiс. То¹ыз дегеннi» тарту, ескерту, º½рмет, º½рмет белгiсi. Сонымен бiрге м½нда д¸мелету де бар. Демек то¹ыз жiберген адам¹а со¹ан лайыº, сый-сияпат жасау керек. Халыº арасында бiрiн-бiрi ескеру, елеу осы то¹ыз арºылы бiлiнедi.

̶ØÅË

̾øåë (¹½ðûï). “12 жыл уаºыт м¾шел деп аталады” (М. Ысºаºов). ²азаºты» ½лттыº ½¹ымында жас саны м¾шелмен есептеледi. Халыº даналы¹ында¹ы осы ºа¹ида шын м¸нiнде тапºырлыº санау есебi екенiн ¸ркiмдер, типтi ¹ылымны» ¼зi де мойындайды. Б½л т¸сiл ¼ткен жылдарды есептеуге де, адам жасын аныºтау¹а да ¼те ы»¹айлы ¸рi бiрден-бiр о»ай есмептiк ж¾йе. М¾шелдi» ал¹ашºы жасын 13 жылдан бастап, кейiн ¸р м¾шел сайын 12 жылдан ºосып отырады. Сонда екi м¾шел 25, ¾ш м¾шел 37, т¼рт м¾шел 49 ж¸не одан ¸рi осылайша есептеле бередi. Б½рын¹ы кiсiлер жасын айтºанда “бес м¾шелден екi жыл астым” (63 æàñ), “жетi м¾шелге толдым” )85 жас) дейдi. М¾шелдi» 12 жылдан ºайырылуыны» ¼зi адам ¼мiрiнi» елеулi кезе»iне с¸йкес келедi. Мысалы, бiр м¾шел (13) балалыº, екi м¾шел (25) к¾ш-ºуатты» толысуы, ¾ш м¾шел (37) жан-жаºты толысу, т¼рт-бес м¾шел (49) кемелдену ж¸не одан ¸рi ºарттыº д¸уiрге с¸йкес келедi. Халыº ½¹ымында ¸р м¾шел адам ¼мiрiне ºауiптi жыл деп саналып, м¾шел жасында жа»а киiмiн бiреуге берiп, жаратушыдан саулыº тiлейдi, “º½äàéû” жасайды. Б½л жасында адам саºтанып ж¾редi, алыс, ауыр сапарлар¹а шыºпайды. Ауа райыны» ºолавйсыз кезе»дерiнде абайлап ж¾редi. ²азаºтарды» м½ндай саºтануы негiзсiз де емес. ´йткенi, адам а¹засында ¸р 12 жылда ¾лкен ¼згерiстер болып т½рады. Ертедегi шы¹ыстыº ¹ылым осыны аныºта¹ан.

М¶шелтой

“М¾шелтой” (д¸ст¾р). Кейде “мерейтой” деп те атала бередi. М½ндай салтанатты кеш мереке, той д¸режесiнде мемлекетке, елге айрыºша е»бегi сi»ген мемлекет, ¹ылым, ¼нер, ¸дебиет ºайраткерлерiнi» ту¹ан к¾нiне байланысты ¼ткiзiледi. Б½л ¸деттегi ту¹ан к¾н емес саяси-¸леуметтiк, т¸рбиелiк, м¸дени ма»ызы бар мереке ретiнде марапатталып ¼ткiзiлетiн оºи¹а.

²азаºтар ту¹ан к¾ндi немесе м¾шел жасºа толуын атап ¼туге б½рын ¸детке, салтºа айналдырма¹ан. ХХ ¹асыр басынан ºазаº м¸дениетiнде белгiлi ºайраткерлердi» м¾шел тойлары 50,60,70 жасºа толуына байланысты ¼ткiзiле бастады. ²азаº ½лты ¼кiлдерi iшiнен ал¹аш рет мерейтойы –50 ждасºа тол¹ан тойы аталып ¼ткен адам ¸йгiлi Алаш ºайраткерi, ¹½лама ¹алым халыºты» рухани к¼семi Ахмет Байт½рсынов (1923 жыл). Мерейтойды» (м¾шелтойды») ¸леуметтiк, рухани м¸н-ма»ызы ¼те зор. Ол белгiлi аºын, жазушы, ¹алым, батыр т.б. есiмi елге белгiлi адамдарды» е»бегiн ба¹алау, оны» м¸ртебесiн к¼теру ¹ана емес, ºалы» ж½ртшылыºты, ¸сiресе, жастарды ½лы iске, ¼нерге, бiлiмге т¸рбиелеудi» ¾лгiсi, халыººа ºызмет етудi» к¼рiнiсi деп ба¹аланады. М¾шел жасºа тол¹ан ºайраткер ел алдында есеп бередi, ¼з ºызметiнi» жемiсiн к¼редi, кездесу кештерiн ¼ткiзедi. Отаны жо¹ары атаºтармен, ордендермен марапаттайды. Оларды», сiмiмен елi-ж½рты ту¹ан-туысºандары маºтанады, ºуанышына ортаºтасады. Кейiнгi жастар¹а ¾лгi етедi. Жастар да орлар¹а елiктейдi, армандайды ж¸не солай талпынады.

Мерейтой ¼ткiзу ¸р м¸дениеттi елде ºалыптасºан д¸ст¾р. К¼зi тiрi адамдар¹а ¹ана емес, ертеде ºайтыс бол¹ан ½лы адамдарды» да мерейтойлары аталып ¼тедi. Айталыº, Абылайханны» ту¹анына 280 жыл, ²абанбай, Б¼генбай, Шаºшаº, Ж¸нiбек батырларды» ту¹анына 300 жыл, Абай, Жамбылды» ту¹анына 150 жыл, С¸кен, Бейiмбет, Iлияс, С¸биттердi» ту¹анына 100 жыл толуы ерекше салтанатпен аталуы б¾кiлхалыºты» мерекеге айналды.