Áiз шаншар

Áiз шаншар (салт). Ке» байтаº ²азаºстан даласында салт- д¸ст¾рлер ºызыºты т¾рлерi ê¼ï- àº. Áiðຠîëàð áið- áiðiíåí îíøà àëøຠåìåñ. Ñîíû» áiði ( áiз шаншар). Елiìiçäi» øû¹ûñ î»ò¾ñòiк жаºтарында «жаушы» орнына осы «áiз шаншар» салты ºолданылады. Аºсаºал- ºарасаºалы аралас бiр топ ер азамат бойжеткен ºызы бар ¾йге т¾се ºалады. ²андай шаруамен ж¾ргенiн айтпайды, ¸рт¾рлi ел шаруасын, амандыº бiлген болып, ºонаºасын iøiп аттанып кетедi. °деп бойынша ел iøiíäå áiр топ былай ж¾рмейдi.

Олар кеткеннен кейiн ота¹асы мен отанасы ºонаºтар отыр¹ан жердi ºарап одан шаншулы бiçäi тауып алады. Б½л ( бiçäå ½ë, ñiзде ºыз бар, º½да болайыº) дегендi áiëäiðåäi.

ʶéåó êèiìi

ʾéåó êèiìi (ñàëò). °êåñi – к¾йеу, шешесi ºàëû»äûº áîëà¹àí áà? äåï áiçäi ìiíåéäi. Êèi- деп д¸л аттанар жерде Абай¹а жа»а¹ы к¾йеу киiìiíi» á¸ðií êèãiçåäi. ºалы»ды¹ын алу¹а баратын жас к¾йеу мiндеттi ò¾ðäå (ê¾éåó êèiìiн) киюге тиiс. Алдынан шыººан женгелер мен жас ºыз –êåëiншектер к¾йеудi êèiìiнен танып алады. Сондыºтан к¾йеу басºа жiãiттерден салт бойынша ерекше киiíåäi. Á¼ðêiíå ¾êi та¹ып, ºызыл шапан, биiê ¼êøå êèåäi. Á¼ðêií ê¼çiíå ò¾ñiðiï ò¼ìåí ºàðàï, êiøiëiк к¼рсететiн т½рмаса айып т¼лейдi немесе с¼зге, к¾лкiге ½шырайды.

ØÀØÓ

Шашу- ºуаныш ай¹а¹ы ретiнде жасалатын ¼те с½лу да, салтанатты д¸ст¾р. Келiн т¾скенде, жаºсылыº к¾ндерде, алыс сапардан жолаушы келгенде, º½да келгенде та¹ы басºа зор ºуанышты к¾ндерге ¸йелдер º½рт, к¸мпиттен, к¾мiс те»геден шашу шашады. Шашыл¹ан шашудан той¹а ºатысушылар терiп алып, ырым ºылып балаларына апарып бередi. Шашуды ¸йелдер ¹ана шашады.

Øàð±û (ä°ñò¶ð)

µзатыл¹ан ºыз ¼зiне таяу сi»лiсiне басына тарататын орамалын бередi. Б½л «ендiгi кезек сенiêi, áàºûòû»äû òàï» деген с¼з. М½ны бiздi» ана тiлiмiзде «øàð¹û» салын¹ан ºыз¹а же»гелерi, замандастары бас ºосып келiп, жаºсы тiлек бiлдiрiп ш¸й iшiде.

²азаº д¸ст¾рiнде екi жасты» т¾тiн т¾тетiп, ша»ыраº к¼теруiн ата-аналары, ту¹ан- туыстары, кейбiр жа¹дайларда рулы ел, ру басылары реттеп отыр¹ан.

Салт бойынша ºыз та»дау жiгiттi» мiндетi. Ол ºалы»ды¹ын жаºыннан да, алыстан да iздейдi. ²ыз та»дау тек бет ж¾зiне шы¹анайы ºарап шешiм ºабылдау емес, негiçiнен бойжеткеннi» ìiíåçi, ¾ëãi- ¼негесi басты назарда болады. Áiðií- áiði áàéºàó ¾øií æiãiт пен ºыз ы»¹айын тауып, ауызба- ауыз с¼йлеседi, сыр тартысады. М½ндай жа¹дайда ºызды» да ºарап ºалмайтыны белгiëi. «²ûç ê¼ðåòií æiãiòòi áiç ê¼ðåëiê» деп, жiгiттi» ºабiлет - ºарымын, ой- шалымын екшейдi. Егер жаºты дiттеген де»гейден табылып жатса, жарастыº ы»¹айын сездiредi.

²ызды та»да¹ан жiгiт жал¹ыз ж¾рмейдi. Ж½ртты» назарына iлiгу ¾шiн ºасына ¸ншi, к¾йшi серi жiгiттердi ертiп алады.

²азаºтарда неке т¾рi бiреу- т½раºты неке. Т½раºты некеде алдын ала талап етiлетiн ºа¹идалар бар. М¸селен, ºалы»дыº та»дарда мiндеттi т¾рде ºызды» келiсiмiн алу шарт. Келiсiм берушi ºыз к¸мелетке тол¹ан, аºыл- есi д½рыс болуы тиiс. М½хаммед алей¿ис салам ºызды т½рмысºа берер алдында анасымен аºылдасуды талап етедi. °уелi анасы, сосын ºызы разы болу керек. ²½да т¾сiп некелесудегi басты шартты» бiði- туыстыº жаºынды¹ы жетi àòà áiði- туыстыº жаºынды¹ы жетi ата¹а толмай ºыз алыспау. °рине, м½ны» басты сыры ½рпаº ºаны. ²андас, туыс адамдардан ¸л- жуаз, аºылсыз, кемтар балаларды»

туылатыны ескерiëåäi. Некелесудi» æ¸íå áið ò¾ði - ºызды алып ºашып ¾йлену. ²азаº арасында ºыз алып ºашуды» к¼п кездесетií ò¾ði ¼çiíi» айттырыл¹ан ºалынды¹ын алып ºашу. К¾йеу жа¹ын м½ндай ¸рекетке м¸жб¾р ететií ¸ð ò¾ðëi себептер бол¹ан. Жiãiò ºûçäû» êåëiñiìñiз алып ºашса, шапан ат айыбын т¼леп, ºызды ºайтары керек.