Øà³ûðಠê´òåðó

Ша»ыраº к¼теру (салт). Жас отауды» ал¹аш рет ша»ыра¹ын к¼терудi» ¼зi ºазаº ¾шiн та¹ы бiр ºызыºты, ерекше с¸т. М½ны ºазаº салт- д¸ст¾рiн жетiк бiлетiн белгiлi этнограф - жазушы Ахмет Ж¾нiс½лы былай деп жаз¹ан: «…ºазаºта отауды» ша»ыра¹ын албаты адам к¼термейдi Б½¹ан баласы к¼п, к¸рi к¾йеу керек. Оны ºос атпен болсада ал¹ызады. Ы»¹айлы жер болып, отау ¼те ¾лкен болса к¸рi к¾йеу ша»ыраºты атты» ¾стiнде т½рып к¼тередi.Б½л е»бегiне не ат мiнедi не т¾йе жетектейдi. Б½¹ан малды атауды к¼терткен жаº бередi ( А. Ж¾нiсов «Ф¸ниден баºи¹а баºи¹а дейiн »). °детте киiз ¾йдi» ша»ыра¹ын ер адамдар к¼тередi. Ал, жас отауды» ша»ыра¹ын к¸рi к¾йеуге к¼теруде ¾лкен м¸н, ырым бар. ´йткенi «æ¾çäåí ¾ëêåí ê¾éåó» ºашанда елге сыйлы ж¸не тiлектес адам. Ж¸не к¾йеу ºайтай¹ан сай ºайын ж½ртына ºадыры, сыйы арта т¾седi. ²азаº елi осы жолдан айрыл¹ан жоº. К¸рi к¾йеу келсе ауылды» ¾лкен- кiшiсi, еркек -¸йелi онымен бiр ºалыспай, ºажыспай ºалмайды. Оны» ша»ыраº к¼тергенде де осындай тере» сыйластыº бар.

Атбайлар

«Атбайлар» (ñàëò). ̽íû» äà åêi ò¾ði áàð.

1. Жас отауды» ша»ыра¹ы к¼терiлген со», а¹айын- туыстар о¹ан шашу шашып, «керегесi ке» болсын » деген тiлек айтады. Бай¹азы бередi. Ет жаºыны боса¹а¹а жылºы байлайды. М½ны» аты «ат байлар».

2. «Атбайларды»» åêiíøi ðåò – к¸де. ²½да- º½да¹илар келгенде немесе к¾йеу ºалы»ды¹ын алу¹а келгенде немесе к¾йеу ºалы»ды¹ын алу¹а келгенде оларды» же»гелер алдынан шы¹ып т¾сiрiп алып, атын байлайды. Б½л «атбайлар» деп аталатын той салты. О¹ан арнайы к¸де берiледi. Ол к¸деден та¹ы бiр ¸йел т¸б¸рiк с½райды.

С°укеле кигiзу

С¸укеле кигiзу (салт) «²ара маºпал с¸укеле, Шашы» басар жар- жар-ау (жар-жар). ´мiðäå ºàçຠñàëò ä¸ñò¾ðëåðiíi» ò¾ði ê¼ï. Ñîíû» iøiнде ºалы»дыººа с¸укеле кигiçóäi» îðíû áiр б¼лек. Себебi – с¸укеле ¸йел киiìäåðiíi» iøiíäåãi е» асылы ¹ана емес, оны» ж½байлыº ¼мiðiíäåãi елеулi ñ¸òiíi» естен кетпес ыстыº с¸тi. Б½л¹аºтап ¼скен о» жаºта¹ы ж¸не аº боса¹а арасын аттар арасында¹ы ºимас та ºызыºты кездi» ескерткiøi. Олай болса келiншекке с¸укеле кигiçóäi» ¼çi áiр ерекше салтанат. Б½¹ан º½да- º½да¹илар шаºырылады. Шашу шашылады. Аº бата арналады. С¸укеле бай¹азысыны» ба¹асы да олºы болмайды. С¸укелелi êåëiíøåê, îéûí- ñàóûº ê¼»iëäi ê¾ëêi æà»à ¼ìiðäi» åñiãiн ашºандай ¸сер бередi. С¸укеле туралы бiðåð ñ¼ç.

С°укеле

Áàñ êèiмдердi» iøiнде аса ерекше саналатынны» бiði- ºалы»дыºты» ½затылу тойында киетiн с¸укелесi.

С¸укеленi» íåãiçãi б¼лшектерi – т¸ж, т¼бе, º½лаº бау ж¸не артºы бау. С¸укеленi» ò¼áåñi ºиыºтанып келедi. Îíû» ò¼áåñiнде т¸ж деп аталатын жартылай д¼»гелек айдары болады. Ма»дайына та¹ыл¹ан шашаºтал¹ан ¼рнектер шекелiк деп аталады. Ол бар¹ан жерiíi» ½рпа¹ын к¼бейтсií, ¼ñiï- ¼íñií èãi òiлекпен жасал¹ан. С¸укеле шекелiãiíå ê¼áiнесе жылан жылан басыны» бейнесiн салып, к¾мiстен ¼рнектейдi. ʾìiс тазалыºты», ал жылан бас бейнесi òiл к¼зден саºтау ж¸не жылан д½шпанына с½сты болып к¼рiíóãå ¸ñåðií òèãiçåäi деген ма¹ынада жасалады. Я¹ни, п¸ле- жаладан т¼тенше келген ºауып ºатерден саºтау ма¹ынасын бiëäiðåäi. С¸укеленi» ò¼áåñiíäåãi êiшкентай таºия ºалындыºты» балалыº ша¹ымен ºоштасу белгiñi ðåòiнде жасалады. Ал, екi самайдан т¼мен т¾сiп т½ратын º½лаº баулар¹а º½рбылармен ºоштасу белгiñi ðåòiнде жасалатын ¸шекейлер та¹ылады. ²азаº- салт д¸ст¾рiíäå æàò- æ½ðòòûº áîï áàðà æàòºàí ºûç áàëà, ¼ç ¾éiнен ½заттылып аттаналарда, артына ºарамай ж¾рiï êåòói керек. С¸укеленi» артºы бойына, я¹ни желкелiãiне та¹ыл¹ан ¸шекей, ºалындыºты» кейiнде ºал¹ан ту¹ан- туысын, ел ж½ртын ½мытпау белгiñi ðåòiнде та¹ылады.

²азаº ½¹ымында, ¾йлену салт- д¸ст¾рiìiçäå ñàºòàë¹àí «ºасиеттi áàñ êèiм с¸укеле» жетiлiк ¸лемнi» нышандары белгiñi болып табылады. С¸укеленi» ò¼áåñiíå ºàäàë¹àí ¾êiñi, «´ìið à¹àø – б¸йтеректi»,ал с¸укеленi» ¼зi «Æåð êiíäiãi – ʼê ò¼áåíi» бейнелейдi. Ерте кезде ºалындыºты» мiнез- º½лºын да осы с¸укелеге та¹ыл¹ан ¸iшекейге ºарап бiлетiн бол¹ан. О¹ан су моншаº, аº моншаº сияºты же»iл ¸шекейлер та¹ылса, ашыº ºызды» ал ба¹алы ауыр тастар та¹ылса, ½стамды, салмаºты мiнездi ºызды» с¸укелесi екенiн бiлген. Тектiлiкке аса м¸н берген халºымыз ºалындыºты» шыººан тегiн оны» киген с¸укелесiне ºарапта аныºта¹ан.