На сортировку / 2 / Тарих / билет тарих / 42

СҰРАҚ №42

Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс (1837-1847ж.)

Алғышарттары:

• XIX ғ. 20-шы жж. Ұлы жүздің бір бөлігі мен Кіші жүздің оңтүстігі Қоқан билігінде болып, қазақтардан салық жинады.

• XIX ғ. 20-30 жж. Хиуа хандығы Шекті, Төртқара, Табын, Байұлына қысым көрсетіп, Сыр өзенінің төменгі ағысында бекіністер тұрғызды, сауда керуендерін тонады.

• 1822 ж. Жарғы бойынша жаңа округтерді ұйымдастыру қазақтардың шаруашылығын құлдыратты.

Мақсаты:

• Қазақ елінің патшалы Ресейдің құрамына қосылып үлгермеген өңірлерінің дербестігін сақтау.

• Қазақ жерлерін бекіністер мен округттік билеу арқылы отарлауды тоқтату.

• Қоқандықтардың тепкісіндегі қазақтарды азат ету.

Көтеріліс барысы

Көтеріліс бүкіл үш жүзді қамтып ,ұлт-азаттық сипат алды.

1. 1837 жылдың күзі – көтерілісшілер отрядтар ұйымдастыру.

2. 1837ж. қараша – Кенесары Петропавл қаласынан шыққан Ақтау бекінісі қазақтарының тобына тұңғыш рет шабуыл жасап, патша үкіметіне ашық қарсылық білдірді.

3. 1838ж. 26 мамыр – Кенесары сарбаздары Ақмола бекінісіне шабуыл жасап, өрттеп жіберді.

4. 1838ж. жазы мен күзінде Орта жүз қазақтары Кенесары тобына жинақталды.

5. 1838ж. күзінен қозғалыс Кіші жүзді шарпып, оған би Жоламан Тіленшіұлы қосылды.

6. 1841ж. Кенесары қолы Ташкентке аттанып, бірақ жұқпалы аурудың таралуынан жорық тоқтатылды.

7. 1845ж. қазан, қарашада көтерілісшілердің Созақ, Жаңа Жүлек, Қорған бекіністерін алуы және көтеріліс бағытын Түркістан, Ташкентке қарай бұруы.

8. 1847ж. сәуір – Кенесары 10 мың әскерімен қырғыз жеріне басып кірді.

9. 1847ж. Майтөбе түбіндегі шайқаста Кенесары 32 сұлтанмен бірге қаза тапты

• Көтеріліс басшысы Абылай ханның немересі, Қасым төренің баласы, сұлтан Кенесары (1802-1847 жж.).

• Көтерілістің басты қозғаушы күші – қазақ шаруалары.

Тарихи маңызы:

1. Үш жүзді қамтыған тұңғыш ірі көтеріліс.

2. XIX ғ. I жартысындағы Ресей азаттық көтерілістерінің құрамдас бөлігі.

3. Патша үкіметінің Орта Азияны отарлауын кешеуілдетті.

4. Қазақ елінің ішкі қайшылықтарының Ресей саясатымен байланыстылығын көрсетті.

5. Халықтың ұлттық сана-сезімінің өскендігін дәлелдеді.

Жеңілу себептері:

1. Қазақ халқының рулық-патриархалдық жіктелуі.

2. Ресей билеушілерінен жеңілдіктер алған ақсүйектердің бір бөлігінің орталықтанған феодалдық мемлекет құруға мүдделі болмауы.

3. Руаралық қайшылықтар.

4. Кенесарының өзін қолдамаған ауылдарға озбырлық көрсету.

5. Бұхар, Қоқан феодалдарымен соғысып, күшін сарқыған Кенесары тобының Ресейге қарсы біріге алмауы