57.Атмосферанын курамы,тири организмге атмосферанын асери.

Атмосфера деген атау гректин еки созинен атмос –ауа жане сфера –шар алынган.Ауа атмосферанын бир гана болиги атмосфера ар турли газ,су буы ауа тозаны болшектерини коспаларынан туратын жердин газ таризди кабыкшасы.Ауа осы газды кабактардын жерге жакын орналаскан болигинде шогырланады жане бул ен тыгызды кабат болып саналады.Жогары биктикке котерилген саиын атмосфералык кысым томендеп отырады.Нол градус кезиндеги биктиги 760мм сынап баганасына тен ауа кысымы олшем бирлиги болып саналады интерноцианалдык жуйе бойынша 1 атм=101,325кПа тен атмосферанын жалпы массасы 5,51*10¹⁵ тоннага (500 трлн тонна) жуык онын ишинде оттекке келетини105 трлн тонна , жыл саиын жумсалтын оттектин молшери 0,01% планеталары оттекти тири заттектер 5200-5800 жылда толык жанартады .Ал онын барлык массасы тири орг. аркылы шамамен 2000 жылда отеди.Атмосфералык комиркышкылдын тири орг. арк . отуи 300-395 жыл аралыгында .Атмосфера жер бетинен жогары карай шамамен 3000 км дейин созылады.Жогарылаган сайын атмос-н хим. курамымен физ. касиети озгереди.Тем. озгеруине байланысты атмосфере бирнеше кабыгы (сфераларга)болинеди .Жер бетине ен жакын орналаскан кабатты тропосфера д.а.Бул кабат жер белдеулеринен 7-10 км(полоярлык ендиктерде) 16-18 км (экватор устинде )биктикке дейн созылады.Осы кабатта ауанын 80% молшери жане су буынын да 80% -ы жуыгы жинакталады .Жер бетинен ар шакырымга котерилген саиые ауанын тем-сы 6,5⁰ С томендеп отырады да ал 18-20км биктикте томендеу токтатылып ,тем-а туракуталады шамамен 56⁰С болады.Атмосферанын бул болигин тропопауза деп атайды жер бетине 20-50 км бииктикте орналаскан келеси кабат –стртосферра. ауанын ылгал болиги осы кабатта болады , жел екпини томенги кабаттармен салыстарганда мунда оте баяу келеди.46-54 кмбиктикте орналаскан аралык стратопауза кабаты, онда тем-а 0⁰С шамасында.Атмосф-н 55-80 км биктикте орналаскан кабат мезосфера.Бул кабатта ар шакырымга жогары котерилген саиын тем-а 2-3⁰С томендеп отырады.Келеси меззопауза деген кабатта туракталган тем-амолшери 75-90⁰С шамасында.жогарыда каралган кабаттардын устиндеги атмосферра кабатында газ молекусанын иондарга ыдырау кабилети оте жогары болгандыктан оган ионосфера деген атау колданылады .Бул кабатты калындыгы бирнеше мындаган км дейн созылады.Атмосфера кабатынын накты шекарасы аныкталмаган.Жер сериктери мен ракеталары аркылы алынган деректер боиынша ар атмосфера 10-20мын км биктикке деин жаиылган атмосферраны ен устинги кабатын экзосфера деп атаиды.Атмос-а хим-к курамы 90км биктиккке дейин туракты 400-600км бииктикке дейинги атмосферасынын курамы.

Ауанын коп компоненеттен туратын газды еритинди деп айтуга болады.Оын курамдык болимсдерин негизги 3топка болуге болады-туракты,озгерип туратын ж/е косалкы.Бириншиге оттек(21% ),азот (78,1%) жане инертти газдар ( шамамен 1%) жатады .Екинши топка комиркышкыл газы (0,02-0,04%) мен су буы (4%) деин жатады.Ал косалкы компоненттин табигаты ж/е молшери сынама алынган жердин жагдайына байланысты келеди.Жер-н азон кабатынын тозуы барлык тиршиликке кауып тудырады букил д/ж –н денсаулык сактау уиымынын малиметтери б-ша атмосферадагы азон курлымынын 1% томендеуи ултра кулгин сауле молшерини 2 % деин осуне . осыган баиланысты адамнын катерли исик , коз катарактысынын жане т.б ауру-н кобеуне адамнын жуйке жуйесини алсиреуне жукпалы ауруларга карсы екпе тимдилигинин томендеуне себепши болип отыр.

58. Катты калдыктардан саркынды суды сузу, туну адіспен тазарту. Акаба судын улылыгын азайтуга кенінен тундыргыш/р н/е тундыргыш шункырлар пайд/ды. Тундыргыш гимараттарында акаба сулардан тупке тунатын не калкыма салынды. Майлы заттектер гравитациялык жіктеу негізінде болінеді. Арнаулы максатына карай тундыргыштар 1,2 реттік болып болінеді. 1реттік тундыргыштар акаба суды биол-к тазарту гимараттарына дейн 2реттік одан кейн орнатылады. Курылымына б/ты олар горизонтальдык вертикальдык радикалдык диагоналдык болып болінеді. Вертикалдык, диагоналдык тундыргыштар таулікте онімділігі 10-15мын текше метр радикалдык таулік онімділігі 20мын текше метр астам тазарту станцияларында колд/ды. Акаба суды 0,8-0,3 м/с жылыту жылд/пен кум устагыш аркылы откізіп, онын курамындагы ерімейтін кум-как тарізді ауыр коспалардан ажыратуга болады. Кейбір кум устагыштардын улгілерімен кум 80 процентке дейін усталып калады. Кум устагыш/р/н тиімділігін арттыру максатында онын кум куйылатын корабына гидроциклонды кабыстырады. Гидроциклондарды пайд/п сыртка тепкіш куш комегімен акаба суларды оте ірі дисперсиялык коспалардан тазалауга болады. Кобіне бул кондыргылар тыгыздыгы 1,2 г болінген см куб жогаргы агындыларды ірілігі 0,15 мм устіндегі болшектерден тазалауга багытталган. Коммуникалдык шаруашылыктан шыккан суйык калдыктарды мех-к адісті колдану аркылы ерімейтін коспалардын 60 процентін молшерінен тазалауга болады. Ал кейбід ондірістік сулар бул адіспен 55 проц.ке дейін тазалаанады.

59. Саркында сулар. Акаба су деп – бурын онд1р1сте турмыста н/е ауыл шар-да пай-н сондай-ак кандай да б1р лас аймак, онын 1ш1нде елд1 мекен аркылы откен су былайша айтканда пайд-н кей1н шыккан су . Акаба су гетерогенд1 курдел1 жуйе болып саналады. Онын курамында болатын орг Жане мин коспалар ер1меит1н колойдты Жане ерит1н тур1де кездесед1. Курамы мен пайда болган тур1не бай-ы акаба сулар 3 нег1зг1 категорияга: шаруашылык турмыстык, онд1р1ст1к,атмосфералык Жане шаруашылык болып ажыратылады. Онд1р1ст1к акаба суларын курамы тех-к процесстермен колданылатын материалдык тур1не Жане шик1 заттын хим-к касиеттер1не тауелд1. Онд1р1ст1к акаба су ластанатын Жане нормативт1 таза (тазалаудан отк1з1п кайта пайд жататын) болып ажыратылады. Атм-н акаба су носер Жане кар су болып бол1нед1.

60. Сулардын оттекпен биол-к кажеттілігі, оттекпен хим-к кажеттілігі. Оттекпен биохим-к кажеттілік орг/к заттарды коллоидты ерітілген ластаушы/рды тотыктандыруга керекті оттек молшерін корсетеді. Тотыктандыру процесі акаба суындагы улы коспа/рды баска жолмен шыгару колайсыз н/е мумкін емес болганда гана колд/ды. Акаба суды тазалау ушін тотыктыргыш ретінде газ тарізді н/е суйытылган хлор ауа, оттегі, озон, гипохлорид, сутек тотыгы, калий перманганаты ж/е баска реагент/р пайд/ды. Оттекпен химиялык кажеттилик су ищиндеги коимитекти бар заттарды СО2ге ж/е К2О ж/е NO2ге дейин тотык/ды. Кукирт бар заттарга сульфатка джейинги ффосфор бар заттарды ФОСФАТКА Дейин О2 нейтралдау процесин курамында кышкылы н/е силитиси бар сулардын PH магынасын 6,5-8,5 аралыкта келтиру максатында КО еритиндилерди нейтралдау ушин кышкылды акаба сумен силдти акаба суын араластыруга реагенттер косуга акаба суын нейтралдау касиети бар сузгиш материалдар аркылы жиберуге болдады. Сузгиш материалдар ретинде ак мрамор, далрмит колданылады. Бул адиспен адетте курамында ар турли минеаралдарды кышкылдары бар акаба сулары тазаланады. МСилти суларды нйтралдау максатында курамында SO2 СО2 NO2 оксидтери бар тутинди газдарды жиберу адиси менгерилуде бул жагдайда колайлыгы 2-ши дагынан газы тастандыларынын курамындагы зиянды заттардан кутылу маселеси де шешиледи.

61. Су пайдалану санаты. 1 санат(халык пайдаланады)→ас су, азык тулик,онеркасип. 2 санат→балык шарушылыгы 1.кымбат балык осиру Жане сактау. 2.баска балык шаруаш-ы. 1 санатта гексохлорант ПДК<0.02. 2 санат ПДК=0.

62. Биринши санаттын ЗЛК: 1 тазалык таксикология. 2 жалпы тазалык. 3 органолептикалык

63. 2 санаттын ЗЛК: 4 таксикологиялык, 5 балык шаруашылыгы ∑ С᾽m/ПДКι<=1 С᾽m-ЗЛК

64. шан устагыш аппараттардын ж1ктелу1. 1-ш1 мех-к. а)кургак (гравитациялык, инерциялык, центрден тепк1ш ,сузг1) Сузг1 (талшык, мата , токма, туй1рш1кт1). б) Дымкыл ( тамшылайтын жука кабыкты, барботаж) 2-ш1 электрл1к а) б1р кен1ст1к ( кургак, дымкыл) Кургак ( колденен , т1к) б) 2 кен1ст1к . Атм-ны коргау бой/ша шан аулау процес1н1н турлер1 дымкыл жане кургак болып бол1нед1. Дымкыл ( Скуббер Вентури) ротациялык шан устагыш. ( циклон, электр сузг1, улу тар1зд1 шан устагыш.

65.Вентури Скруббер1( жумыс 1стеу принцб1) Скруббер аг т1л1нен аударганда кыру деген маг-ны беред1. Су кысыммен бергенде шанды басу уш1н су буркид1. Болшектерд1ндиаметр1 (0,3-1мкм) ти1мд1л1г1 (2 % Гана шан калады)

1) желдетк1ш диаметр

2) сырты

3) шыгу кубыры

4) шлак дымкыл шан

54.шан кон-н бакылау ад1стер1. Атм-к ауанын ластануымен куресу маселес1 курдел1, жан –жакты Жане улкен материалдык шыгандармен кушт1 кажет етед1. Дегенменен гылыми тех-к прогресст1н каз1рг1 замангы даму денгей1 адам орг-мен коршаган ортага зиянды асер етет1н заттын туз1лу1н Жане бол1ну1н азайтып ластануынын алдын алуынын 1с шарасын жасауга мумк1нш1л1к беред1. Атм-а ауанын ластануынын алдын алатын Жане зиянды калд-н молшер1н азайтуга мумк1нд1к беред1.1с шаранын томен-й 3 топка болуге болады.

1-ш1 зиянды косылыс туз1лет1н мех-к процесстерд1 жаксарту Жане мумк1нш1л1г1нше зиянды заттар аз бол1нет1н Жана тех-ды.онд1р1ске енг1зу. 2-ш1 отыннын курамын , аппаттармен карбюрацияны жаксарту Жане ауа тазарткыш кондыргылар аркылы ауага зиянды заттардын тусу1н азайту н/е мулде болдырмау. 3-ш1 зиянды косылыстарды болет1н объект1лерд1 ти1мд1 орн Жане жасыл ос1мд1ктерд1 коп отыргызу Жане егу.