
Филюшкин А.И. Термины царь и царство на Руси. (ВИ-97, № 8)
.pdf
" " " "
: . .
" " Caesar.
,
! " #$ (100 - 44 . %.). & '
, " $ ". ( ) $
* + , % . * ) & + " " " ".
, *, $ - III 800 .
, * $ " ".
. $ " " $+ + " " . .
, + + $ / ',
/ ) $ , . # '
/ ), + $
$ *$ , 0 +
. ( % 0
' $ (: "*
; /, 0 0 ' or / . ( 0 / ' " (,
., XIII, 1 - 2) 1 . +
+ $' XVI . "1"- $
'$ 2 .
*
/, . * % $ + , +
+ +
0 + . + 0 $
% (" "), (
- $ . , !. ,),
$ $ ( ). 2 '
. #
+ . ( $ ) + 3
(/, III, 16: , , V, 23; VI, 1 -3). , '
, $ ; ' , $ . .
+ . / %
+ , ' (,
2, VI, 3; , . 1. (. 21: IV. 14; , . , XXVII, 5-8).
* + + / ). 3 +$
, $ , 0. 3
- + , * '
.
. 144

' $ : $0 0 ,
$ , $+ , ,
' ,
/ ' ( , XVIII, 19 - 24; *$ , I, 12 - 17; 1- . (, II, 14; 1- #, VIII, 11 - 12; &. 4 , XXVII, 11; &. 4, XV, 2; &. - , XXIII, 3; &. , XVIII, 33 - 37).
$ . * ,
$ $ , $ , ($
5$ ).
. IX-XI . + ' +. ( ' ,
, 0 +.
+ $ + + $ -
. 6 +
+ ' $ . -+ 7$ $ 1097. + 1 : +
+ .
$ +: $ +, 2 +, * +.
+ $ + .
* $
$ . $ ', ', % 0
. 2 $+
' 3 . 6' $ $
. . , , $ $ $
: +, $ + ,
$ . # $ '
$ $ , + $ . +
% XI-XIII . '
$ -+ '.
$ + $ : ! $ 1 1253 .
. 1 + +: 1 &
$ $ $ , $
+$ ! $ +
$ $ . ( 0,
1 $ $ .
( $ XV .
$ '
, + ' . *
+: ) 3, *$ ,
' . * ' +
$ . (
$ $ 1' + (" " ,
+ " " - 0 ) $
" - ". ( +
' $ . .
$ $ 2 ,

+ , + . 3
- 4 .
, $ , $
+ ' - . ( %
' $ IV !$ : "8
$ '".
3 3 XV .
$ $ ' $ ,
0. * ' 0 - $ -
$ $ . 4 ' , $
' ' +
$ . 9 ' : "3 ) 3 +
$ : ' ... ' $ ,
4 . $ ... $
) 3 +,
$ + " 5 .
. 145
( % '
: , + . * 0
. , -+ ,
$0 3, $ ,$ 1552 ., $
+ " " " $ " 6 . *
% $ IV
( , . 4. ,) ' 0
' $ ,$ (
",$ "): IV $ 2-&
: " , .
$ 4 " 7 .
2 +, + 0
III " ", ) &
$+ . 2 1470III + 4
- . ( -
III $ $ . 3 $ ' 1484 .,
, ) 2. * 1490- %
' . . , 1498 . + ' 1 -
4, III. * III $ $
'. 1 , . -. 5 +,
$ . 1490-
+
8 .
( + + ,
, , $ , + 0 $ . * 1516 .
$ + * III " " 9 .
$ + $ $

$ . , III, * III
0 , % .
! + $ . 5
$ $ *$ , '
4, , 1453 . $
$ . ( ' / ' $
+ . * XVI . $ ,
$ + *$
+ ("2$
4- " . 2. (, " " . 4. , .).
. + $ + 1 - , +
' $ . 3 ' $
III, + $ . * III
$ 1505 . ' , ( $+
1509 .) $ + 1. 2$ ' , 1510 ., * III
$ , $ .
+ XVI . . * ' "(" 2-2 (1511 - 1523 .) "2$
$ *" ( - 1527 .) *
+ ,
. * +
+$ (, . * $
' * 4 $ *$
+ .. *
XVI . +, +
, ' - ":
+ ", "! ", "2 ". 3
+ $ IV .
* ' + . 3
+ ' ' . (
(1439 .) $ + *$ 1453 .
$ : "
$ + , / '
' , ". -
( 10 . $
. 146
' +
/ $ . *
+ + $ ". $ ",
$ . ( * ),
$ $ ,
' $0 ;
; '$
; , + $ .
3+ + % $' "2 " 1563 .
$' , + , 17, - % " "
# ..
. , + ' '
. $ # / '. 3 +
' +
) &. 2 0 +
, + + '
$ . * % '
III +$ 4 , 1482 - 1483 . *
0 ' '
" " $ $ III, * III.
( % , '
+ , +
$ 0 . , , '
+ $+ +
&. ($ % 4 . , (1518 .):
0 . ( %
$+ - , '
: 4 $0
+ .
3 .
. (, * III
) , + $
' . " " $
+ . , ' IV + 16 1547 . , % $ + 1550-
+ $ , ,
'$ 0. + ,
0 $ 4,
: 1. . *. 4. ", . . 2, .. .
.
* + 6 4 , . #
4. * 0 , +
'. $ $ . /
$+ 2, . . $
- , , . 3
0, + , , . )
$ IV ' $ " * + * +, ' . 3 " ",
+ + "+". ( $
, 4 $ + 0 +
. ( ' +. ) IV ,
$ , |
, |
+ |
0 . 2 , |
$ " |
" |
$ + . ( &
$ , . ' 0 $ . ( $ ' " "
.

: + 1547 . ' . *
$' , + - % + , / . ( $ , + +
. ! $ $0 : " [5. - . ] ". * +
$ " 5 ".
$ ,
. 147
' + , . * +
+ ' " ". ( $ " ". & $ ,
' + . ( '
, +
" " 11 .
( + (+ +
1550- , + + - )
+ . 3
+
$ . . + % ' !$ ,
$+ $ ,
, + " '" " " 0,
$ ' $ '$ $ $
12 .
! , $ ,, %
+, /,
. ( , $ ,
+ 0 2 ( $
% $ ) 13 .
* XVI-XVII . +
$+, $ ' + . (
- , $
$ . 4
+ (1613 - 1645 .). ( 4 + (1645 - 1676 .), ,
, +
.
1. . ). ,. 1991, . 200.
2.1. 4. 1990, . 33.
3.3-3:,3 . (. , $ 1 : , , . ,. 1992,
. 72.
4.,3/ . *. /., " ! .3* . -. 2 + '
( ). - 222, 1991, N 4, . 55;

" ! .3* . -. 6 $ . * .: 3 +: , ,
. 4. 1991, . 38-42.
5.( . . 27. 4. - -. 1962, . 162.
6.,$ . 4. - -. 1954, . 43.
7.2$ $ ,. 2(. 1868, . 12; $
+ , 5 . 4. 1869, . 284;
+ XIII-XVI . 4. -. 1960, . 91.
8.(! 1), . 166, . 1, . 2, . 2- ).; 53 3;,&* : . -. '
XV- + XVI . 4. 1980, . 88, 102.
9.53 3;,&* : . -. * $ + XVI . * .: 2 , XV - XIX . :. 2. 4. 1994, .
10.2 + . 2. (. 4. - -. 1956, . 161.
11./ 23* &. *. 1 , 0 + ,
$ + , + + +
+ , $ $ . - : 3 0
, 1883, . 1, . 1, . 1 .; 1 +,
$ + , . 1, 1846, . 41 - 53.
12.3 , . 113, N 552, . 497 - 534; . 173, N 196. 1, . 1 .; . 228, N 176, . 682 - 699 .; ! 1, . 156, . 1, . 133,. 1 - 4; . 166, . 1, . 2, . 1 .: . 197, . 3, . 16, . 1 - 6; . 199, . 127, . 10,. 1 - 3.
13.2$ $ ,, . 4, 38.
. 148
* . 1997. < 8.