54.Рэспубліка Беларусь у міжнародным супольніцтве.

У 1987 г. сацыялістычныя краіны-удзельніцы Варшаўскага Дагавора абвясцілі аб тым, што не пачнуць ваенных дзеянняў супраць іншай дзяржавы або саюза дзяржаў, калі самі не стануць аб’ектамі іх узброенага нападу.

У другой палове 80-х гадоў пашыраўся палітычны дыялог паміж СССР і ЗША. Савецка-амерыканскія перамовы на вышэйшым узроўні адбыліся ў Жэневе (1985), Рэйк’явіку (1986), Вашынгтоне (1987), на востраве Мальта (1989). У выніку гэтых сустрэч былі вызначаны асноўныя стратэгічныя накірункі знешняй палітыкі абедзвюх дзяржаў, якія ў далейшым прывялі да кардынальных перамен ва ўсім міжнародным супольніцтве.

У 1989 г. была завершана вайна ў Афганістане. Ажыццяўляўся вывад савецкіх войск з краін Усходняй Еўропы і Манголіі, сярод якіх было шмат ваеннаслужачых-беларусаў. Краіна прызнала прыярытэт міжнароднага права, і перш за ўсё Дэкларацыю правоў чалавека, абавязалася прывесці ўсё ўнутранае заканадаўства ў адпаведнасць з міжнародным правам.

У канцы 80-х гадоў у сацыялістычных краінах Усходняй Еўропы адбыліся так званыя “аксамітныя рэвалюцыі”, у выніку якіх улада перайшла ад камуністаў да іх палітычных праціўнікаў. Была ліквідавана Берлінская сцяна, адбылося аб’яднанне Германіі. Вясной 1991 г. былі распушчаны Савет Эканамічнай Узаемадапамогі і арганізацыя Варшаўскага Дагавора. Сацыялістычная сістэма спыніла сваё існаванне.

Пасля ліквідацыі СССР пачалося прызнанне Рэспублікі Беларусь як суверэннай дзяржавы.

26 лютага 1992 г. Рэспубліка Беларусь падпісала Хельсінкскі Заключны акт. З гэтага моманту яна не толькі стала раўнапраўным удзельнікам хельсінкскага працэсу, але і нясе разам з іншымі дзяржавамі адказнасць за захаванне міру і бяспекі ў Еўропе.

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь 1994 г. вызначыла асноўныя прынцыпы знешняй палітыкі суверэннай дзяржавы. Рэспубліка Беларусь далучылася да Дагавора аб скарачэнні войск у Еўропе. Яна зменшыла колькасць агульных узбраенняў. У 1992 г. Беларусь вывела са сваёй тэрыторыі тактычную ядзерную зброю, нягледзячы на тое, што стратэгічныя і тактычныя ядзерныя ракеты ЗША і блока НАТА заставаліся нацэленымі на яе. Толькі ў чэрвені 1994 г. афіцыйныя колы ЗША інфармавалі аб перанацэленасці іх ракет. У 1996 г. ядзерная зброя была поўнасцю выведзена за межы краіны.

Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь 3 ліпеня 1996 г. прапанаваў стварыць у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе прастору, свабодную ад ядзернай зброі. Рэспубліка Беларусь – нейтральная бяз’ядзерная дзяржава ў цэнтры Еўропы.

У эканамічным супрацоўніцтве РБ развівала сувязі з краінамі Садружнасці Незалежных Дзяржаў, перш-наперш з Расіяй. 2 красавіка 1996 г. быў падпісаны Дагавор аб Супольнасці суверэнных дзяржаў – Рэспублікі Беларусь і Расійскай Федэрацыі.

Важным крокам у далейшым паглыбленні інтэграцыі Рэспублікі Беларусь і Расійскай Федэрацыі стала падпісанне 2 красавіка 1997 г. у Маскве Дагавора аб Саюзе Беларусі і Расіі.

8 Снежня 1999 г. У Маскве быў падпісаны Дагавор аб стварэнні Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі.

Адным з напрамкаў міжнароднай дзейнасці Рэспублікі Беларусь з’яўлялася вырашэнне праблем, звязаных з ліквідацыяй вынікаў аварыі на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі.

Удзел спартсменаў Беларусі ў Алімпійскіх гульнях. Спартсмены Беларусі ўпершыню ўдзельнічалі на XV Алімпійскіх гульнях у Хельсінкі (Фінляндыя) у 1952 г. У складзе зборнай каманды СССР тады былі 4 беларускія лёгкаатлеты і 2 фехтавальшчыкі. Першы алімпійскі сярэбраны медаль сярод беларускіх спартсменаў заваяваў М. Крываносаў (кіданне молата) на XVI Алімпійскіх гульнях у 1956 г. у Мельбурне (Аўстралія).

На XXVIII Алімпійскіх гульнях у Афінах (Грэцыя) у 2004 г. у камандзе Беларусі налічвалася 147 спартсменаў па 23 відах спорту. Заваявана 15 медалёў: 2 залатыя (Ю. Несцярэнка – бег на 100 м і І. Макараў – дзюдо), 6 сярэбраных і 7 бронзавых.

На XXIX Алімпійскіх гульнях у Пекіне (Кітай) 2008 г. у склад каманды Беларусі ўваходзіў 181 спартсмен. Рэспубліка Беларусь з 4 залатымі, 5 сярэбранымі і 10 бронзавымі ўзнагародамі (усяго 19 медалеў) заняла па якасці медалеў 16-е месца.

У зімовых Алімпійскіх гульнях беларускія спартсмены ўдзельнічаюць з 1964 г. Першым з беларускіх спартсменаў, які атрымаў бронзавы медаль на XV зімовых Алімпійскіх гульнях у 1988 г. у Калгары (Канада), быў канькабежац І. Жалязоўскі на дыстанцыі 100 м.

На ХХI зімніх Алімпійскіх гульнях у Ванкуверы (Канада) у 2010 г. у неафіцыйным медальным заліку зборная Беларусі заняла 17-е месца з адной залатой, адной сярэбранай і адной бронзавай узнагародамі.

Беларуская пражыванне значнай часткі этнасу па-за межамі этнічнай тэрыторыі. Ва ўсе часы па розных прычынах насельніцтва беларускіх зямель перасялялася ў іншыя краіны. Першая хваля масавай эміграцыі з Беларусі адбылася на мяжы ХІХ і ХХ стст. Развіццё капіталізму, расслаенне і абеззямельванне сялянства, аграрная перанаселенасць, збядненне дробных вытворцаў абумовілі масавы выезд сялян за межы Беларусі. Першая сусветная вайна, Лютаўская і Кастрычніцкая рэвалюцыі, нямецкая, а затым польская акупацыя Беларусі ў 1918 – 1920 гг. абумовілі новую хвалю эміграцыі. Шмат жыхароў Беларусі апынулася па‑за межамі рэспублікі ў гады Другой сусветнай вайны. Каля 1,5 млн. чалавек былі эвакуіраваны на ўсход СССР, далёка не ўсе яны вярнуліся ў рэспубліку. Амаль 380 тыс. жыхароў Беларусі былі прымусова вывезены на працу ў Германію.

Найбольшая колькасць беларусаў пражывае ў Расіі (1 млн. 200 тыс.), на Украіне – 460 тыс. беларусаў, у Латвіі – 120 тыс., у Літве – 63 тыс., у Польшчы – каля 300 тыс. беларусаў. У ЗША, па сцвярджэнні даследчыкаў, у розныя часы асела 600 – 650 тыс. беларусаў. Прыкладна 70 тыс. беларусаў пражывае ў Канадзе. Ёсць згуртаванні беларусаў і ў краінах Заходняй Еўропы – Англіі, Францыі, Італіі, Даніі, Бельгіі і інш. Беларускія згуртаванні існуюць таксама ў Аўстраліі і краінах Лацінскай Амерыкі – Аргенціне, Бразіліі, Парагваі, Уругваі і інш. Усяго за межамі Рэспублікі Беларусь пражывае прыкладна 3 – 3,5 млн. беларусаў.

22. Паустанне 1863-1864гг. у Беларуси. Паўстанне 1863-1864гг. на Беларусі, яго вынікі і значэнне. Асноўныя напрамкі ўрадавай палітыкі царызму ў 60-90-я гады ХІХ ст. Паўстанне 1863-1864гг. з’явілася як бы працягам паўстання 1830-31гг., галоўнай мэтай якога было аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Але сваеасаблівасць паўстання 1863-64гг. была у тым, што інтарэсы польскага нацыянальнага руху вырашаліся на глебе незадаволенасці сялянствам вынікамі аграрнай рэформы 1861 г. Адсюль і два напрамкі дзейнасці – т.з. “белых” і “чырвоных”. “Белыя” – буйная і сярэдняя шляхта, гандлёва-фінансавая буржуазія Польшчы, у Беларусі і Літве – памешчыкі. “Чырвоныя” – дробная і сярэдняя шляхта, рамеснікі, навучэнцы, інтэлігенцыя. Арганізацыйна пачатак паўстання быу пакладзены ў Варшаве стварэннем у 1862 г. “Цэнтральнага нацыянальнага камітэта” (ЦНК). У Беларусі і Літве быў створаны Літоўскі Правінцыяльны Камітэт (ЛПК). Як вядома, узначаліў паўстанне на Беларусі К. Каліноўскі, які з лета 1862 г. пачынае выдаваць газету “Мужыцкая праўда”. Яна была адрасавана сялянам, у даступнай форме раскрывалася сутнасць царскай палітыкі, грабежніцкі характар рэформы 1861г. Пасля пачатку паўстання ў Польшчы 10 студзеня 1863г. Літоўскі камітэт вымушаны быў падтрымаць паўстанне у Польшчы і 1 лютага 1863г. звярнуцца да насельніцтва Беларусі і Літвы з заклікам падняцца на ўзброенную барацьбу. Да красавіка 1863г. паўстанцкія атрады з дробнай шляхты, сялян, рамеснікаў пачалі дзейнічаць па усёй тэрыторыі Беларусі. 1 сакавіка 1863 г. Аляксандр ІІ выдае указ аб адмене часоваабязаных адносін, вяртанні адрэзкаў, змяншэнні выкупных плацяжоў на 20% на тэрыторыі Польшчы, Літвы і Беларусі. На падаўленне паўстання была накіравана 200 тыс. расійская армія.  Паўстанне была падаўлена. К лету 1864 г. апошнія паўстанцкія арганізацыі былі ліквідаваны. У студзені 1864 г. быу арыштаваны К.Каліноўскі, а 22 сакавіка ён быў павешаны ў Вільні.  Вынікі паустання. З аднаго боку, яно адыграла значную ролю ў гісторыі беларускага народа, садзейнічала абуджэнню самасвядомасці беларусаў, прымусіла царскі урад пайсьці на больш выгадныя умовы правядзення сялянскай рэформы у Беларусі і Літве. З другога боку, удзельнікі паўстання былі падвержаны бязлітасным рэпрэсіям: 128 чалавек былі пакараны смерцю, 850 сасланы на катаргу, 12,5 тыс. чалавек выселены. Быў закрыты Горы-Горацкі земляробчы інстытут, скарацілася колькасць сярэдніх навучальных устаноў. Пачалася жорсткая русіфікацыя краю – ўвядзенне рускай мовы як абавязковай. На ўсе адміністрацыйныя пасады былі пастаўлены расійскія чыноўнікі, якіх прываблівалі рознымі эканамічнымі выгадамі. Паўсюдна размяшчаліся расійскія войскі, на якіх таксама ўскладалася русіфікатарская місія. Буржуазныя рэформы 60-70гг. былі праведзены са значным спазненнем на Беларусі.

36. Палітыка індустрыялізацыіБССР. Курс на індустрыялізацыю быў узяты ў снежні 1925 гады 14 з'ездам ВКП (б ) . У самым пачатку была выразна вызначаны метады і стратэгія гэтага курса , пры якім меркавалася , што будуць выкарыстоўвацца метады НЭПа . Мэта індустрыялізацыі ў БССР былі рашэнне вытворчых задач і паляпшэнне ўмоў народа ў культурным і жыццёвым плане . З-за таго , што некаторыя фактары не могуць паддавацца дакладнаму рахунку , да прыкладу: знешнепалітычнае становішча , ураджай і г.д. , было выпрацавана 2 варыянты курсу , а менавіта: аптымальны і зыходны (максімальны і мінімальны ) . Сталін , выцесніўшы сваіх апанентаў ( Каменеў , Троцкі , Зіноўеў ) , якія хацелі правесці звышіндустрыялізацыя за кошт сялянскіх гаспадарак шляхам канфіскацыі іх сродкаў , пачынае ажыццяўляць менавіта гэтую палітыку ў жыццё. У красавіку 1929 пачаў выкарыстоўвацца аптымальны варыянт першай пяцігодкі. Але сродкаў для ажыццяўлення ў жыццё метадаў аптымальнага варыянту не хапала. У выніку чаго шырока пачынае прымяняцца такія спосабы , як: павелічэнне падаткаў , «замарозка» заработнай платы , прымусовая падпіска на дзяржаўны пазыку . Гэта значыць правядзенне індустрыялізацыі ішло за кошт насельніцтва . У пачатку першага пяцігадовага плана , гэта значыць з пачатку 1929 года, асноўная ўвага надавалася харчовай і лёгкай прамысловасці. Гэта было зроблена ў сувязі з тым , што мясцовай сыравіны было дастаткова , кадры былі практычна складзены. Першая пяцігодка індустрыялізацыі БССР прадугледжвала развіццё ўсіх галін народнай гаспадаркі , пры якім асноўная ўвага надавалася прамысловай вытворчасці , якое працавала на мясцовым сыравіну. Другая асаблівасць першага пяцігадовага плана прадугледжвала паўсюднае выкарыстанне саматужна - рамеснай вытворчасці . Два першыя гады пяцігадовага плана далі цалкам добрыя вынікі , а менавіта: -    удзельная вага прамысловасці БССР у прамысловасці СССР павялічыўся ў два разы  -   У 1929 годзе былі пабудаваны новыя фабрыкі ў Магілёве, у Мінску , запалкавая фабрыка ў Барысаве , абутковая фабрыка ў Гомелі -    удзельная вага рабочага класа падвысіўся з 11,3 да 20 %  -   былі створаны новыя галіны ў прамысловасці: машынабудаванне , станкабудаванне

Другі пяцігадовы план праходзіў у перыяд з 1933 па 1937гг . і праходзіў у трохі іншых умовах , а менавіта: -    Многія асобы , якія займаюць адказныя пасады ў апараце БССР былі рэпрэсаваныя  -   на змену хозрасчета прыйшла камандна - загадным сістэма   -  назіралася падзенне сельскагаспадарчай вытворчасці з-за празмернай калектывізацыі Вынік - прамысловая вытворчасць у БССР вырасла толькі ў 1,9 разоў , што было значна ніжэй запланаваных паказчыкаў. Кваліфікацыя працоўнага класа была нізкай , пісьменнасць пакідала жадаць лепшага . Усю віну ўскладалі на шкоднікаў. Трэцяя пяцігодка праходзіла ў перыяд з 1938 па чэрвень 1941 г. , і была супярэчлівая як у метадах, так і ў выніках . Вынікі індустрыялізацыі ў БССР За гады 3- х пяцігодак у БССР былі створаны новыя галіны ў прамысловасці , уведзены ў дзеянне больш за 1000 сярэдніх і буйных прадпрыемстваў. Хуткімі тэмпамі развівалася станкабудаванне і металаапрацоўка . Агульная колькасць прадстаўнікоў працоўнага класа павялічылася ў 3,3 разы і складала больш за 700 тысяч чалавек. БССР стала ператварацца ў аграрна - індустрыяльную краіну. Але былі і негатыўныя наступствы індустрыялізацыі , а менавіта: пагаршэнне матэрыяльнага становішча насельніцтва , зарплата дасягнула ўзроўню 1928 толькі ў 1940 годзе, цана сялянства у правядзенне планаў індустрыяльнага развіцця была высокай.

37.Палитыка калектывизацыи у БССР З сярэдзіны 1920- х гадоў , паралельна з індустрыялізацыяй , у БССР развіваліся і розныя формы кааперацыі. Якія ўваходзілі ў кааператыўныя саюзы калектыўныя гаспадаркі аб'ядноўвалі толькі 3 % сельскага насельніцтва. Кіраўнік Наркама земляробства Д.Ф. Прышчэпаў аддаваў перавагі простыя формы кааперавання. Этапы калектывізацыі ў Беларусі

 1. З 1928 па першую палову 1929 года. Ажыццяўлялася пераважна эканамічнымі метадамі.  2. З канца 1929 па 1934 года. Разам з эканамічнымі метаду праводзілася шляхам адміністрацыйнага прымусу. У 1927 годзе адбыўся 15 з'езд ВКП (б ) і быў названы « з'езд калектывізацыі" . Назіралася драбненне сялянства і зніжэнне іх таварнасці з-за падтрымкі маламаёмных , ўзмоцненага падаткаабкладання заможнай часткі насельніцтва і палітыкі бальшавікоў у гады НЭПа . Індустрыялізацыя і урбанізацыя прадугледжвала ўзмоцнены попыт на сыравіну і сельскагаспадарчую прадукцыю. Кажучы простымі словамі , фінансаванне індустрыялізацыі павінна было адбывацца за кошт схаванага росту коштаў на прамысловыя тавары. У СССР у 1927-1928 гадах выліўся хлебозаготовочный крызіс , які быў выкліканы тым , што сяляне пачалі прытрымліваць свой хлеб. Цяжкасці з нарыхтоўкамі паўтарыліся і ў 1928-1929 гадах. Кажучы пра метады вырашэння гэтых праблем яны былі адны - гвалтоўнае адабранне хлеба ў сялян . Калектыўныя гаспадаркі існавалі як спосаб зручнага выбівання рэсурсаў з вёскі , і з 1929 года кіраўніцтва пачало фарсіраванаму працэсу калектывізацыі . Гаворачы аб метадах , можна сказаць , што выкарыстоўваліся не толькі адміністрацыйныя меры , але і эканамічныя. Самыя эфектыўныя з мер - раскулачванне , пры якім « кулаком » мог быць абвешчаны любы селянін , які не пажадаў ўступаць у калгас. У студзені 1930 кіраўніцтва КП (б ) Б заклікала завяршыць калектывізацыю і накіравала ліст у Маскву з просьбай абвясціць рэспубліку зонай суцэльнай калектывізацыі . Для забеспячэння высокіх паказчыкаў у вёску былі пасланыя спецыяльныя ўпаўнаважаныя. У дапамогу калектывізацыі на прадпрыемствах і ў гарадах ствараліся спецыяльныя брыгады. Як вынік - да сакавіка 1930 было павялічана колькасць калгасаў практычна ў 10 разоў. Узмоцненая калектывізацыя суправаджалася схаваным , і нават актыўным супрацівам. У сувязі з чым Масква павінна была ўмяшацца. У 1930 годзе , 2 сакавіка выйшла ў свет новая артыкул Сталіна , званая «галавакружэнне ад поспехаў» , у якой гаварылася пра тое , што вінаватым ва ўсіх промахаў былі мясцовыя работнікі . Масавая калектывізацыя змянілася іх адлівам , і да жніўня 1930 калгасаў у БССР засталося толькі 11%. Новая хваля суцэльнай калектывізацыі адбывалася з восені 1930 году, калі ў калгасах апынуліся каля ? усіх сялянскі гаспадарак. Велізарную карысную ролю ў калектывізацыі згулялі МСТ ( Машынна - трактарныя станцыі) . Акрамя МТС выключную ролю адыграў НКВД. У перыяд з 1933 па 1934 года былі выяўленыя і ліквідаваныя больш за 3 - х тысяч ўяўных дыверсантаў. Масавыя рэпрэсіі , заканадаўства , якое было падтрымкай савецкай сістэмы - было характэрным з'явай перыяду калектывізацыі ў БССР .

35.Эканомика БССР у перыяд НЭПа. Пасля заканчэння грамадзянскай вайны Савецкае дзяржава апынулася ў крызісным стане. Перспектывы сусветнай рэвалюцыі станавіліся ўсё больш прывіднымі. Краіна апынулася ў палітычнай ізаляцыі. Кіруючая партыя губляла давер мас. Вынікам палітычнага і сацыяльна -эканамічнага крызісу стала павелічэнне колькасці ўзброеных выступленняў супраць Савецкай улады і яе палітыкі «ваеннага камунізму».Хутка рос недавер да Савецкай улады. Вельмі цяжкім было становішча ў Беларусі. Эканоміка рэспублікі была разбурана. З 715 прамысловых прадпрыемстваў пасля вайны засталося 235. Пасяўныя плошчы скараціліся на 36,5 % , панізілася ўраджайнасць , зменшылася пагалоўе жывёлы. Не хапала хлеба , тавараў народнага спажывання. Ўзмацніліся масавы палітычны і крымінальны бандытызм , крадзеж. Шырока распаўсюдзіліся нелегальныя ( кантрабандныя ) адносіны з прыгранічнымі раёнамі Польшчы , Латвіі , Літвы. Патрабавала вырашэння праблема бежанцаў. Кіраўніцтва бальшавіцкай партыі стала перад выбарам: або ісці на новую грамадзянскую вайну , якую ў дадзеных умовах яно выйграць не магло , або прызнаць свае памылкі і пайсці на адмену ваеннага камунізму , і прапанаваць радыкальную праграму пераадолення крызісу. Быў абраны другі шлях . Новая эканамічная палітыка ( НЭП ) была прынятая на Х з'ездзе РКП (б ) у сакавіку 1921 г. продразверстку была заменена натуральным падаткам. Сяляне атрымалі права распараджацца сваёй прадукцыяй , якая заставалася пасля выплаты падаткаў. Улічваючы памеры продразверстку , на тэрыторыі Беларусі харчовага падатку быў усталяваны ўдвая вялікім. Для збору падаткаў быў сфармаваны штат ўпаўнаважаных . На кожны павет былі створаны па дзве спецыяльныя выязныя сесіі ревтрибунала , якія судзілі неплацельшчыкаў на месцы. Прысуды былі суровымі , аж да 3 - х гадоў турмы і канфіскацыі маёмасці. 1 жнівень 1922 года уводзіўся адзіны натуральны падатак. Замест 18 відаў харчавання новы падатак павінен быў здавацца шасцю асноўнымі прадуктамі. У гэтым жа годзе ўводзіліся грашовыя падаткі , якія складалі 21% ад натуральнага . На пачатак 1923 г. уводзіўся адзіны сельгаспадатку , які выплачваўся часткова прадуктамі , часткова - грашыма.З 1 студзень 1924 падатак спаганяўся толькі чырвонцамі ў памеры 5% прыбытку з гаспадаркі. Ўвядзенне НЭП ў Беларусі супала па часе з перадачай зямлі сялянам . У 1921 г. сялянства павялічыла сваё землекарыстанне на 11,4 % . У верасні 1922 Прэзідыум ЦВК БССР прыняў закон аб « Працоўным землекарыстанні » , які абвясціў свабоду выбару формаў землекарыстання. Законнымі прызнаваліся арцелі , прыватныя ўладанні ў выглядзе адрубоў і хутароў . Дазвалялася на сайт зямлі ў арэнду і выкарыстанне наёмнай працы , заахвочвалася развіццё кааперацыі. За 1923 - 1928 гг . ў Беларусі на хутары выйшла 25 % сялянскіх гаспадарак. Арэнда ў сельскай гаспадарцы Беларусі не атрымала шырокага распаўсюджвання . У 1925 г. арэндай карысталіся 7,7 % , у 1927 - 11% сялян. У 1929 г. у сельскай гаспадарцы працавала 81,1 тыс. наёмных работнікаў. Хутка расла кааперацыя . У 1929 г. налічвалася 3348 таварыстваў : меліярацыйных , насенняводчых , машынных , крэдытных і інш спажывецкай кааперацыі было ахоплена 30% насельніцтва. Ішоў працэс скарачэння камун , сельскагаспадарчых арцеляў і таварыстваў па сумеснай апрацоўцы зямлі . Калі ў 1921 г. на тэрыторыі Беларусі налічвалася 710 калектыўных гаспадарак , то ў 1925 г. іх стала 433 , якія былі ў асноўным створаны на плошчах зямельнага фонду . Да 1927 г. сельская гаспадарка БССР было адноўлена. У гады НЭП існавала прыватная , кааператыўны і дзяржаўны гандаль . У 1922 - 1923 гг . у Беларусі прыватнікам належала 90 % гандлёвых прадпрыемстваў і 85 % абароту . Знешні гандаль ажыццяўлялася праз камісарыят знешняга гандлю РСФСР. Склалася сетка крэдытных устаноў. У яе ўвайшлі Дзяржбанк ў Мінску і 9 філіялаў у акруговых цэнтрах , Беларуская кантора Промбанка ў Мінску , а таксама спецыялізаваныя , камерцыйныя і інш НЭП ахапіў і сферу прамысловасці. Была ўведзена новая сістэма кіравання буйной нацыяналізаванай прамысловасцю. Дзяржава ў асобе ВСНГ і яго мясцовых органаў забяспечвала кіраўніцтва прадпрыемствамі , якія перакладаліся на гаспадарчы разлік . Глаўкі былі ліквідаваныя , замест іх ствараліся трасты і сіндыкаты . Значнае развіццё дробнага вытворчасці было адной з асаблівасцяў Беларусі. У 1923 г. у Беларусі было 3212 прыватных прадпрыемстваў , гадавы абарот якіх складаў 5432,1 тыс. рублёў. Ішоў працэс кааперавання дробнай прамысловасці. На 1 кастрычнік 1927 налічвалася 265 вытворча -прамысловых арцеляў . Асноўная маса дробных прадпрыемстваў належала прыватным асобам або знаходзіліся ў арэндзе. У гады НЭП былі адноўлены і пабудаваны дзесяткі фабрык і заводаў , у іх ліку гарбарны завод « Бальшавік» і абіўная фабрыка ў Мінску , абутковая і кандытарская фабрыкі ў Гомелі і інш Усяго за гады аднаўлення было пабудавана 106 новых прадпрыемстваў. Да канца 1925 валавы прадукт прамысловасці перасягнуў ўзровень 1913 г. на 28,5 % . У цэлым , прамысловасць Беларусі мела паўсаматужных характар ​​і грунтавалася на мясцовым сыравіну. У 1926 г. у дробнай прамысловасці было занята 73 % рабочых , на яе долю прыходзілася 58 % валавога вытворчасці. Аднаўленне народнай гаспадаркі з'явілася не толькі вынікам эфектыўнасці НЭП , але і гераічных намаганняў рабочага класа , сялянства , а таксама дапамогі савецкіх рэспублік. Разам з тым , новая эканамічная палітыка мела шэраг супярэчнасцяў. Яна ажыццяўлялася без рэфармавання палітычнай сістэмы , прававой базы. Засноўвалася не на аб'ектыўных эканамічных законах , а на сацыяльным замове , валюнтарызму . Гэтая дваістасць НЭП , якая балансавала на супярэчнасьцях паміж абагульненым і прыватнакапіталістычнага гаспадаркай , абумовіла вузкія рамкі для свабоднага рынку , прыватнай ініцыятывы , нарастаючую тэндэнцыю да згортванню гэтай палітыкі. У 1926 г. быў узяты курс на павелічэнне падаткаў , выцясненне з рынку дробнага вытворчасці і гандлю , скарачэнне грашовага і таварнага крэдыту прыватнікам . Гэта прывяло да згортванню дзейнасці прыватных прамысловых і гандлёвых прадпрыемстваў. Толькі за адзін 1927/28 год колькасць прыватных гандлёвых прадпрыемстваў скарацілася больш , чым на 5 тыс. Каб пераадолець крызіс хлебных нарыхтовак , Сталін запатрабаваў ўжываць надзвычайныя меры - прыцягваць да судовай адказнасці тых , хто адмаўляўся здаваць хлеб дзяржаве . Рэзкае павелічэнне вытворчасці збожжа , павышэнне эфектыўнасці сельскай гаспадаркі ў цэлым партыя бачыла ў абагульванні сялянскіх гаспадарак , стварэнні калгасаў. Новая эканамічная палітыка , якая выклікала ажыўленне ў прамысловасці , гандлі , сельскай гаспадарцы, у іншых сферах жыццядзейнасці, скончылася.

31. Утварэнне БССР. Пасля вызвалення тэрыторыі Беларусі ад нямецкіх акупантаў у 1918 г. савецкая ўлада таксама актывізавала працу па стварэнні беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Яна зыходзіла з таго , што большасць беларусаў падтрымлівае ўмацаванне саюза з брацкім рускім народам у складзе адзінай дзяржавы . У канцы сьнежня 1918 ЦК РКП (б ) прыняў рашэнне аб адукацыі БССР . Вялікую падрыхтоўчую работу па стварэнню беларускай дзяржаўнасці ў форме Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі правёў створаны пры Народным камісарыяце па справах нацыянальнасцей РСФСР Беларускі нацыянальны камісарыят. Пытанні практычнага выканання гэтай задачы былі разгледжаны 25 снежні 1918 г. ў Нар-комнаце з работнікамі Белнацкама . членамі Цэнтральнага бюро беларускіх камуністычных секцый і камітэта Маскоўскай беларускай секцыі РКП (б ) . 27 снежня ўжо пры ўдзеле работнікаў Паўночна - Заходняга абласнога камітэта РКП (б ) былі абмеркаваны пытанні пра тэрыторыі рэспублікі , структуры і складзе яе ўрада. Быў падрыхтаваны праект Маніфеста аб абвяшчэнні БССР

I з'езд КП (б ) Б прыняў пастанову аб межах Беларусі, у адпаведнасці з якім у яе склад ўваходзілі Менская , Магілёўская , Смаленская . Віцебская , Гродзенская губерні з часткамі прылеглых да іх мясцовасцяў , населеных пераважна беларусамі. 1 студзеня Часовы рабоча -сялянскае Савецкі ўрад Беларусі абнародавала Маніфест аб абвяшчэнні Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь ( ССРБ ) . Да 8 СТУДЗЕНЯ 1919 г. ўрад ССРБ пераехала са Смаленска ў Мінск. Яго камісарыяты ствараліся на базе аддзелаў Аблвыканкамзаха. У склад Прэзідыума ўрада ўваходзілі Д. Жылуновіч , А. Мяснікоў , М. Калмановіч . У снежні 1918 - студзені 1919 г. у Беларусі была створана адзіная сістэма дзяржаўнай улады: комбеды былі зьлітыя з Саветамі , ліквідаваныя ваенна - рэвалюцыйныя камітэты . Саветы сталі адзінымі органамі ўлады , якія працавалі пад кіраўніцтвам партыйных бальшавіцкіх арганізацый . 2-3 лютага 1919 г. у Мінску адбыўся I Усебеларускі з'езд Саветаў рабочых , сялянскіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў , на якім было абвешчана пастанова УЦВК "Аб прызнанні незалежнасці БССР». I Усебеларускі з'езд Саветаў прыняў Канстытуцыю БССР , узорам для якой была ўзятая Канстытуцыя РСФСР. У Асноўным законе замацоўвалася дыктатура пралетарыяту і вызначаліся яе важнейшыя задачы - пераход ад капіталізму да сацыялізму , ліквідацыя падзелу грамадства на варожыя класы , знішчэнне эксплуатацыі чалавека чалавекам , адмена прыватнай уласнасці на зямлю , лясы , нетры і вады , на сродкі вытворчасці і ператварэнне іх у агульнанароднае здабытак. Канстытуцыя БССР ўзаконіла раўнапраўе грамадзян незалежна ад іх нацыянальнасці і расы , права на правядзенне сходаў і арганізацыю саюзаў , свабоду слова , бясплатную адукацыю . У адпаведнасці з Канстытуцыяй БССР вышэйшая ўлада ў рэспубліцы належала з'езду Саветаў. У перыяд паміж з'ездамі яе ажыццяўляў Цэнтральны Выканаўчы Камітэт БССР , адказны перад з'ездам Саветаў. Аб'яднанае паседжанне ЦВК Беларускай ССР і ЦВК Літоўскай ССР , якое адбылося ў Вільні , сфармавала ўрад Літоўска- Беларускай ССР - Саўнаркам на чале з В. Міцкявічус - Капсукасом і абрала ЦВК Літвы і Беларусі на чале з К. Ціховским . У склад новага дзяржаўнага ўтварэння ўвайшла тэрыторыя Мінскай , Віленскай і частка Ковенскай губерняў з насельніцтвам больш за 4 млн чалавек. Афіцыйнай назвай наватворы стала - Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі ( ЛітБел) . Сталіцай стаў г. Вільні. У сувязі з нападам польскіх войскаў ўрадЛітБел ССР 28 красавіка 1919 г пераехала ў Мінск. Паколькі да сярэдзіны Ліпеня 1919 тры чвэрці тэрыторыі Літоўска- Беларускай ССР былі акупаваныя інтэрвентамі , ліпеня 16 СНК ЛітБел спыніў сваю дзейнасць , а кіраванне свабоднымі паветамі перадаў Мінскаму губревкому . Да вясны 1920 палітычная сітуацыя змянілася. 12 ліпеня 1920 г. у Маскве быў заключаны мірны дагавор паміж урадам буржуазнай Літвы , які называў па месцы знаходжання Ковенскай , і РСФСР. ЦК КП (б ) ЛиБ прыняў рашэнне аб аднаўленні беларускай савецкай дзяржаўнасці

У працэсе выпрацоўкі «Дэкларацыі аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь » міжпартыйная барацьба абвастрылася. Тым не менш ЦК КП (б ) ЛиБ , ЦК прафсаюзаў Мінска і Мінскай губерні , ЦК Бунда 31 ліпені 1920 г. абвясцілі незалежнасць ССРБ . 1 жніўня Дэкларацыя была абвешчана ў Мінску на шматлюдным агульнагарадзкім мітынгу . У ёй пацвярджалася аднаўленне савецкіх асноў грамадскага і дзяржаўнага ладу ў Беларусі , абвешчанага 1 студзеня 1919 года , падкрэслівалася , што рэспубліка будуецца на прынцыпах « дыктатуры пралетарыяту і выкарыстання ўсяго вопыту Савецкай Расеі». Да склікання Усебеларускага з'езда Саветаў ўлада пераходзіла да Ваенна - рэвалюцыйнага камітэту. У дэкларацыі паказвалася таксама , што рэспубліка з'яўляецца самастойным , суверэннай дзяржавай. 12 кастрычнік 1920 ў Рызе адбылося падпісанне міру паміж РСФСР , УССР , з аднаго боку , і Польшчай - з другога. Інтарэсы Савецкай Беларусі на перамовах прадстаўляла дэлегацыя РСФСР. Сітуацыя на перамовах у Рызе была не на карысць Беларусі. Польская дэлегацыя не прымала ў разлік яе існаванне. 11 ліс 1920 года ЦБ КП (б ) Б , разгледзеўшы з улікам рэкамендацый ЦК РКП (б ) тэрытарыяльнае пытанне , прыняло пастанову: "ЦБ лічыць неабходным існаванне Савецкай рэспублікі Беларусі ў яе сапраўдных межах. Пытанне аб пашырэнні тэрыторыі Беларусі лічыць несвоечасовым » .

13-17 сьнежня 1920 ў Менску праходзіў Усебеларускі з'езд Саветаў. З 218 яго дэлегатаў 155 прадстаўлялі Кампартыю Беларусі , 16 ставіліся да спачуваючым, 5 дэлегатаў было ад Бунда . 1 - ад БПС -Р , т. е. склад з'езду гаварыў аб вядучай ролі КП (б ) Б у кіраўніцтве нацыянальна - дзяржаўным будаўніцтвам. З'езд прыняў зварот да працаўніку народу Беларусі. Былі ратыфікаваныя ўмовы папярэдняга мірнага дагавора з Польшчай і пацверджаны мандат ўраду РСФСР на права ўстанаўлення ад імя ССРБ межаў , заключэння міру і падпісання звязаных з ім дамоваў. У адпаведнасці з Рыжскім мірным дагаворам ад 18 сакавіка 1921 г. у складзе БССР засталося 6 паветаў Мінскай губерні - Мінскі , Барысаўскі , Бабруйскі , Ігуменскі , Мазырскі , Слуцкі. Іх агульная плошча склала 59.632 км2 . Тут пражывала 1.000.000 634 тыс. чалавек. Гомельская і Віцебская губерні знаходзіліся ў складзе РСФСР. Стварэнне БССР у такім выглядзе выклікала рэзкі пратэст беларускіх сацыялістычных партый. Такім чынам , па праблеме самавызначэння Беларусі не было поўнага адзінства.

43. Вызваленне Беларусі ад нямецка - фашысцкіх захопнікаў . У выніку стратэгічнага наступлення Чырвонай Арміі ў 1943 фронт наблізіўся да Беларусі. 23 верасня быў ​​вызвалены першы раённы цэнтр Камарын , Дваццаць воінам , якія вызначыліся пры фарсіраванні Дняпра ў раёне Камарына , было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза . У канцы верасня былі вызваленыя Хоцімск , Мсціслаў , Клімавічы , Крычаў. 23 лістапада 1943 быў вызвалены Гомель , куды адразу ж пераехаў ЦК КП (б ) Б , СНК БССР і БШПР . У студзені - сакавіку была праведзена Калінкавіцка - Мазырская аперацыя з удзелам Гомельскага , Палескага і Мінскага партызанскіх злучэнняў , у выніку якой былі вызваленыя Мазыр і Калінкавічы. Адной з найбуйнейшых аперацый на завяршальным этапе Вялікай Айчыннай вайны была Беларуская , якая ўвайшла ў гісторыю пад кодавай назвай «Баграціён». Немцы стварылі ў Беларусі глыбокаэшаланаванай абарону. Яе ўтрымлівала групоўка арміі «Цэнтр» , дзве армейскія групоўкі «Поўнач» і «Паўночная Украіна». Яны мелі 63 дывізіі , 3 брыгады , 1,2 млн. чалавек , 9,5 тыс. гармат і мінамётаў , 900 танкаў і штурмавых гармат, 1350 самалётаў. З савецкага боку да ўдзелу ў аперацыі « Баграціён» былі прыцягнутыя войскі 1 -га , 2-га і 3- га Беларускіх франтоў ( камандзіруючыя Маршал Савецкага Саюза К.К. Ракасоўскі , генерал арміі Г.Ф. Захараў і генерал -палкоўнік І. Д. Чарняхоўскі ) , а таксама войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту ( камандуючы- генерал арміі І.Х. Баграмян ) . Агульная колькасць савецкіх войскаў складала 2,4 млн. салдат і афіцэраў , 36400 гармат і мінамётаў , 5200 танкаў і самаходна - артылерыйскіх установак , 5300 самалётаў. Важная роля ў вызваленні рэспублікі адводзілася беларускім партызанам і эскадрыллі «Нармандыя - Нёман » . Раніцай 23 чэрвеня 1944 пачалася аперацыя « Баграціён». 24 чэрвені абарончая лінія нямецкіх войскаў была прарвана. 25 чэрвеня была акружаная , а затым ліквідаваная віцебская групоўка праціўніка ў складзе 5 дывізій . Чэрвень 27 была вызвалена Орша , 29 чэрвені разгромлена акружаная бабруйская групоўка ворага. Тут фашысты страцілі 50 тыс. чалавек. 1 ліпеня войскі 3 -га Беларускага фронту вызвалілі Барысаў . У Мінскім «катле» на ўсходзе ад горада апынулася акружанай 105000. Варожая групоўка . 3 ліпень 1944 г. танкісты і пяхотнікі 1 -га і 2- га Беларускіх франтоў вызвалілі сталіцу Беларусі - Мінск . У выніку першага этапу аперацыі « Баграціён» варожая групоўка армій «Цэнтр » пацярпела поўнае паражэнне , галоўныя яе сілы былі разбітыя . У ходзе другога этапа Беларускай аперацыі ў ліпені 1944 г. былі вызваленыя Маладзечна , Смаргонь , Баранавічы , Навагрудак , Пінск , Гродна . Вызваленнем 28 ліп Брэста завяршылася выгнанне нямецка - фашысцкіх захопнікаў з тэрыторыі Беларусі. У канцы жніўня савецкія войскі выйшлі да Рызе , на мяжу з Усходняй Прусіяй , на Нарву і Віслу . У ходзе Беларускай аперацыі былі разгромленыя 17 дывізій і 3 брыгады праціўніка , а 50 дывізій - страцілі больш за палову свайго складу. Агульныя страты нямецкіх войскаў склалі 500 тыс. забітымі . За мужнасць і гераізм , праяўленыя на беларускай зямлі , больш за 1600 генералаў , афіцэраў і салдат атрымалі званне Героя Савецкага Саюза , ордэнамі і медалямі ўзнагароджана больш за 400 тыс. воінаў і партызан . 747 воінскіх часцей і злучэнняў атрымалі ганаровае званне « Крычаўская » , « Мінская» і інш 16 жніўня 1945 паміж СССР і ПНР быў падпісаны дагавор аб савецка -польскай мяжы. У адпаведнасці з ім ўся Беластоцкая вобласць была перададзена Польшчы. Адышлі да Польшчы таксама Клещельский і Гайнаўскі раёны Брэсцкай вобласці. Беларускі народ унёс важкі ўклад у перамогу над фашысцкай Германіяй. Звыш 1100 тыс. воінаў- беларусаў змагаліся на франтах Вялікай Айчыннай вайны . Пасля вызвалення Беларусі больш за 600 тыс. яе жыхароў , у тым ліку 180 тыс. партызан , былі забраныя ў Чырвоную Армію і адважна змагаліся , набліжаючы поўную перамогу над ворагам. Гераічна змагаліся на польскай зямлі тысячы салдат і афіцэраў - ураджэнцаў Беларусі. 61 воіну- беларусу за гераічныя подзвігі , здзейсненыя пры вызваленні Польшчы , было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза . Тысячы нашых землякоў ўдзельнічалі ў баях на тэрыторыі Германіі. 70 з іх былі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза . Тысячы беларусаў вызначыліся ў баях пры разгроме Японіі , многія беларусы ўдзельнічалі ў еўрапейскім руху Супраціўлення. Яны змагаліся ў антыфашысцкіх атрадах Італіі , Францыі , Югаславіі , Польшчы , Славакіі і Чэхіі. Вышэйшым ордэнам Францыі узнагароджаны ураджэнец Магілёўшчыны лейтэнант Ф. Кажамякін. Вядома ў Еўропе імя В. Мяшкова , партызанскі атрад якога знішчыў нямецкую радыёлакацыйную станцыю пад Клермон і інш Звыш 300 тыс. воінаў- беларусаў былі ўзнагароджаны ўрадавымі ўзнагародамі СССР. 443 беларуса сталі Героямі Савецкага Саюза . Двойчы вышэйшую ўзнагароду атрымлівалі беларусы генерал -маёр авіяцыі П.Я. Галавачоў і Маршал Савецкага Саюза І.І. Якубоўскі. Сотні тысяч беларусаў самааддана працавалі ў тыле , забяспечвалі Чырвоную Армію зброяй , боепрыпасамі , харчаваннем і г.д. Дзесяткі тысяч нашых суайчыннікаў за працоўны подзвіг у час Вялікай Айчыннай вайны былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі.

49.Культура БССР у сярэдзине 1950- 1980 За першыя пяць пасляваенных гадоў у БССР была ў асноўным адноўлена даваенная сетка агульнаадукацыйнай школы. А ўжо к 1956 г. колькасць школ амаль падвоілася. Палепшылася іх матэрыяльная база, узрос адукацыйны ўзровень настаўнікаў, практычна быў завершаны пераход да ўсеагульнага сямігадовага навучання, пашырылася сярэдняя адукацыя. Далейшае развіццё агульнаадукацыйнай школы разглядалася як неабходная перадумова паслядоўнага ўздыму ўсёй навукі і культуры. Павышэнне якасці адукацыі звязвалася з правядзеннем рэформы, якая павінна была забяспечыць ажыццяўленне політэхнічнага навучання і працоўнага выхавання. Ужо з 1959/60 навучальнага года сямігадовыя школы былі пераўтвораны ў васьмігодкі, а сярэднія дзесяцігадовыя - у агульнаадукацыйныя адзінаццігадовыя. Васьмігадовае навучанне станавілася ўсеагульным. Аднак рэформа праводзілася непаслядоўна: у большасці школ узровень вытворчага навучання заставаўся нізкім, адсутнічалі адпаведныя навучальныя праграмы і кваліфікаваныя выкладчыцкія кадры. Паколькі прадугледжаныя рэформай планы ў цэлым не былі рэалізаваны, то з 1964 г. адзінаццацігадовыя школы пачалі зноў пераўтвараць у дзесяцігадовыя, а праз два гады прафесійная падрыхтоўка ў школах перастала быць абавязковай. Новы этап перабудовы школьнай адукацыі разгарнуўся ў 1970-х гг. Спачатку на трохгадовы тэрмін навучання перайшла пачатковая школа. Затым была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя, што можна разглядаць як значны крок у развіцці адукацыі ў цэлым. Між тым перамены ў грамадска-палітычным і сацыяльным жыцці другой паловы 80-х гг. ("перабудова") закранулі і сістэму адукацыі. Адметнай рысай канца 80-х гг. стала з'яўленне навучальных устаноў новага тыпу - гімназій і ліцэяў. Ужо ў 1990/91 навучальным годзе акрамя 5429 дзяржаўных агульнаадукацыйных школ (з іх 2647 сярэдніх) у рэспубліцы працавалі першыя 12 гімназій і 5 ліцэяў. Ва ўстановах ўсіх тыпаў навучалася 1 млн. 507,7 тыс. дзяцей. Адносна паспяхова развівалася сістэма сярэднеспецыяльных і вышэйшых навучальных устаноў, што дазволіла палепшыць падрыхтоўку кадраў сярэдняга і вышэйшага звяна. Для дзяржаўнага кіраўніцтва гэтым працэсам у 1959 г. было створана Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі. Адпаведна колькасць навучэнцаў узрасла з 35 тыс. да 143,7 тыс. чалавек. Развівалася і сетка ВНУ: за 1950-1990 гг. іх колькасць павялічылася з 29 да 33, а колькасць студэнтаў з 31,6 тыс. да 184,6 тыс. чалавек. Агульнапрызнаным цэнтрам універсітэцкай адукацыі ў рэспубліцы з'яўляўся Беларускі дзяржаўны універсітэт, на факультэтах якога ў 80-х гг. вучылася каля 15 тыс. студэнтаў. Буйным цэнтрам падрыхтоўкі інжынерных кадраў стаў Беларускі політэхнічны інстытут (зараз Беларуcкі нацыянальны тэхнічны універсітэт), у якім набывалі адукацыю звыш 27 тыс. студэнтаў. Агульны лік выпускнікоў рэспубліканскіх ВНУ ў 1990 г. ў параўнанні з 1950 г. вырас больш чым у 3 разы. Аднак рост колькасных паказчыкаў не заўсёды суправаджаўся адпаведнымі якаснымі зменамі. Адметнай для Беларусі была дэнацыяналізацыя навучальна-выхаваўчага працэсу. Звязана гэта было з паступовым выцясненнем беларускай мовы і стратай нацыянальнай кампаненты ў сістэме адукацыі і выхавання ў цэлым. Безумоўна, тут праявіўся пэўны адбітак гістарычных фактараў. Аднак галоўная прычына каранілася ў той палітыцы русіфікацыі, актыўным правадніком якой да канца 80-х гг. быў ЦК КПБ. У рэспубліцы мэтанакіравана ўкараняўся тэзіс аб тым, што чым хутчэй адбудзецца зліццё моў (на карысць рускай мовы), тым хутчэй краіна наблізіцца да камунізму. Інтэн-сіўнае скарачэнне школ з беларускай мовай навучання, адсутнасць беларускамоўных навучальных устаноў сярэдняга звяна і ВНУ, выцясненне беларускай мовы з ўжытку ў дзяржаўных установах у спалучэнні з адпаведным выхаваннем і прапагандысцкім уздзеяннем сталі прычынамі нацыянальнага нігілізму, які нарастаў у беларускім грамадстве. Увага да навукі прыносіла свае вынікі. Дасягненні беларускіх навукоўцаў на шэрагу напрамкаў атрымалі прызнанне не толькі ў СССР, але і за мяжою. Працы ў галіне матэматыкі, оптыкі, спектраскапіі, паўправаднікоў і г. д. былі адзначаны высокімі дзяржаўнымі ўзнагародамі. На працягу 50 першай паловы 80-х гг. прадстаўнікі беларускай навукі атрымалі 35 прэмій СССР і 57 Дзяржаўных прэмій БССР. Шэраг беларускіх навукоўцаў былі ўшанаваны званнем Героя Сацыялістычнай Працы. Абнаўленчыя працэсы ў савецкім грамадстве сярэдзіны 50-х гг. садзейнічалі таксама ажыўленню беларускай літаратуры. Вярнуліся да творчасці былыя вязні сталінскіх лагераў С. Грахоўскі, А. Звонак, Я. Пушча, Я. Скрыган і інш. Працягвалі плённую працу пісьменнікі і паэты, імёны якіх асабліва загучалі ў пасляваенныя гады. У асяроддзі літаратараў пачало фарміравацца новае бачанне праблем савецкага грамадства і месца пісьменніка ў ім. Лаўрэатамі саюзных (Ленінскіх) сталі П. Броўка (зборнік паэзіі "А дні ідуць..."), I. Мележ (трылогія "Палеская хроніка"), М. Танк (зборнік вершаў "Нарачанскія сосны"). Шырока вядомай у СССР і за яго межамі стала творчасць В. Быкава. Яго аповесць "Трэцяя ракета" (1962) была ўшанавана Дзяржаўнай прэміяй БССР. Тэма вайны, адна з галоўных для беларускай прозы, раскрываецца ў творах пісьменніка праз трагічны лёс асобных людзей, якія часта аказваюцца перад маральным выбарам. Афіцыйным прызнаннем яго заслуг у савецкія часы сталі званні Героя Сацыялістычнай Працы, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі СССР. Адметнай з'явай стала творчасць У. Караткевіча. Ён звярнуўся да новага для беларускай літаратуры жанру - гістарычнай прозы, які фактычна быў забаронены ў 30-40-х гг. На жаль, толькі пасля смерці таленавіты майстар беларускага слова, знайшоў афіцыйнае прызнанне: у 1984 г. за раман "Чорны замак Альшанскі" ён пасмяротна быў удастоены Дзяржаўнай прэміяй. На працягу 60-80-х гг. да вядомых творцаў беларускай прозы і паэзіі годна далучыліся А. Адамовіч, Р. Барадулін, Г. Бураўкін, А. Вярцінскі, Н. Гілевіч, А. Дудараў, С. Законнікаў, В. Іпатава, У. Някляеў, А. Разанаў, Б. Сачанка, I. Чыгрынаў, Я. Янішчыц і іншыя. Многія з іх заявілі аб сабе не толькі як літаратары, але як і грамадскія дзеячы, людзі актыўнай жыццёвай пазіцыі ў змаганні за нацыянальную культуру і дэмакратычныя перамены ў грамадстве. Іх уплыў на нацыянальна-культурнае развіццё краіны мог быць большы, калі б не русіфікатарская палітыка. У сярэдзіне 80-х гг. наклад беларускамоўных кніжных выданняў быў амаль у 10 разоў меншы, чым рускамоўных. Штучна стваралася незапатрабаванасць беларускамоўнай творчасці, што ператварылася ў адну з пагроз нацыянальнага развіцця.

33. Культура Беларусі ў пачатку 20 стагоддзя. Газета “Наша нива” Культура Беларусі ў пачатку 20 стагоддзя праходзіла ў іншых умовах , у параўнанні з 60-90 гадамі 19 стагоддзя , у гісторыі Беларусі якія былі адносна спакойнымі . Усяго за 14 гадоў для Расіі , і , адпаведна для Беларусі , перажылі 2 вайны , тры рэвалюцыі . Таксама краіна знаходзілася на шляху капіталістычнай індустрыялізацыі. У пачатку 20 стагоддзі расейскія ўлады працягвалі палітыку русіфікацыі , што знайшло адлюстраванне ў выбарчым законе ў 1907 годзе і увядзенні ў 1911 земстваў (у заходніх губернях ) . Для таго , каб падарваць беларускі нацыянальны рух , Саланевіч было створана « Беларускае таварыства » і выпускалася газета « Беларускае жыццё » . Польскія арганізацыі таксама ставіліся з пагардай да нацыянальнага адраджэння Беларусі. У перыяд з 1901 года па 1914 колькасць друкаваных выданняў павялічылася з 15 да 109. Газеты выдаваліся ў асноўным на рускай мове. Выдаваліся такія друкаваныя выданні , як: "Наша доля" ( была заснавана БСГ , выдавалася ў перыяд з верасня па снежань 1906 г. , «Наша ніва » ( выдавалася з 1906 па 1915 ) , «Беларус " (1913 - 1915 ) . Асноўнае прызначэнне гэтых газет было данесці да народа пачаць барацьбу за раўнапраўе , за сваю культуру. Адукацыя ў культуры Беларусі пачатку 20 стагоддзя ўяўлялася ў выглядзе : пачатковая адукацыя - царкоўна -прыходскіх школ і народных вучэльняў , сярэдняе - вучылішча тэхнічнага профілю , гімназіі. Да 1914 годзе агульная колькасць усіх школ складала 7682 адзінак. У 1909-1916 гадах для навучання педагогаў былі адкрыты 3 настаўніцкіх інстытута - у Мінску , Магілёве і Віцебску , і 5 настаўніцкіх семінарый . Працягвала развівацца і прафесійнае адукацыю. Ствараліся розныя публічныя і школьныя бібліятэкі. Да 1914 годзе ў Беларусі мелася 851 адзінка бібліятэк , з 423 тысячах асобнікаў кніг. Самая буйная з усіх бібліятэк - Менская публічная бібліятэка імя Пушкіна , якая была створана ў 1900 годзе. Працягвалася вывучэнне гісторыі Беларусі , яе культуры і этнаграфіі . У 1914 году мелася каля 50 культурных і навуковых таварыстваў . Такія вядомыя даследчыкі , як: М.Федоровский , Е.Романов , А. Багдановіч займаліся вывучэннем побыту , культуры і гісторыі Беларусі. Навука і тэхніка ў культуры Беларусі 20 стагоддзя звязана з імёнамі такіх навукоўцаў - фізікаў , як Е.Сняткова , А.Садоўскі , А.Наркевич -Ёдкі . У паўсядзённы ўжытак гарадскога насельніцтва ўваходзілі такія тэхнічныя навіны , як: тэлефон , аўтамабіль , радыё . У літаратуры было пераважна рэалістычнае кірунак , якое было прадстаўлена творчасцю Я.Купалы , М.Багдановіча , Ц.Гартнага , К.Каганца , М.Гарэцкага , З.Бядулі і інш Літаратура таго часу адлюстроўвала жаданне зрабіць беларускі народ шчаслівым і свабодным , прышчапіць любоў да радзімы . Найбольшай папулярнасцю карысталіся такія драм . Творы , як « Паулинка » , « Прымаки » , « Раскиднае гняздо» Я.Купалы , «моднага шляхцюк » К.Каганца . У прафесійнай музыкі вядомыя такія дзеячы , як А. Грыневич , Л.Роговский , Н. Чуркін , В.Теревский і іншыя. У выяўленчым мастацтве быў рэалізм , развіваўся стыль мадэрн. Мастакі маглі навучацца ў Маскоўскім вучылішчы скульптуры і дойлідства , Пецярбургскай акадэміі мастацтваў . У архітэктуры ў культуры Беларусі пачатку 20 стагоддзя назіраўся пераломны момант у гісторыі дойлідства Беларусі. Змянялася тыпалогія будынкаў , будаўнічая тэхніка. На змену эклектызму прыходзіць мадэрн. З ўвядзення мадэрна з'яўляюцца новыя тыпы пабудоў ( прамысловыя будынкі , масты. «Наша ніва » (Гомельская вобласць Наша Ніва ) - штотыднёвая дарэвалюцыйная беларуская газета.   Выходзіла ў Вільні з 10 (23 ) лістапада 1906 па 7 Жніўні 1915 на беларускай мове кірыліцай і з першага нумара да № 42 , 18 ( 31) кастрычніка 1912 г ) таксама беларускай лацінкай , з загалоўкамі «Наша Ніва» і « Nasza Niwa » .   Рэдактары - выдаўцы З. Вольскі , А. Уласаў , І. Луцкевіч . Друкавалася ў друкарні Марціна Кухты .   Гуляла важную ролю ў развіцці беларускага нацыянальнага руху і беларускай літаратурнай мовы . Газета публікавала творы членаў Беларускага выдавецкага таварыства Янкі Купалы ( паэмы «Курган» , « Бандароўна » і інш) , Якуба Коласа (урыўкі паэмы "Новая зямля" і інш ) , Максіма Багдановіча , Алеся Гаруна , Змітрака Бядулі , Ядвігіна Ш. і многіх іншых беларускіх пісьменнікаў . Значэнне выдання ў развіцці беларускай літаратуры дазваляе гісторыкам літаратуры вылучаць адмысловы « нашенивский » перыяд у гісторыі беларускай літаратуры.   Выхад газеты быў спынены ў сувязі з набліжэннем руска -нямецкага фронту да Вільні .    У 1920 году выхад газеты быў адноўлены , у перыяд з 28 кастрычніка па 20 снежань 1920 г выйшла 9 нумароў , пасля чаго газета была забаронена польскай вайсковай цэнзурай.    У 1991 г. газета адраджаецца пад рэдакцыяй журналіста Сяргея Дубаўца . Газета зноў становіцца галоўным выданнем нацыянальна -дэмакратычнай інтэлігенцыі , публікуючы разам з навінамі літаратурныя творы , эсэ . У 1996 г. рэдакцыя газеты пераехала ў Мінск , з літаратурна - інтэлектуальнага выданьня " Наша Ніва» паступова трансфармуецца ў грамадска -палітычнае .

34. Палитыка беларусизацыи.Культурнае жыцце БССР у 1920-1930гг. Па меры станаўлення сістэмы новай эканамічнай палітыкі ў палітыцы Палітыка беларусізацыі камуністычнай партыі мела месца новы напрамак , якое атрымала назву - палітыка беларусізацыі . Асноўнай мэтай палітыкі беларусізацыі з'яўлялася прыстасаванне дзяржаўнага апарату БССР да мовы большасці насельніцтва , а менавіта: да беларускага . Але беларусізацыя закранула не толькі вышэйзгаданы сектар , але і іншыя сферы нацыянальна - культурнага будаўніцтва БССР . Што з'яўлялася перадумовамі да беларусізацыі ?     новая эканамічная палітыка, амністыя палітычных зняволеных , якая праводзіцца ў 1923 годзе. Аднак дадзены акт тычылася толькі тых паліт. зняволеных , якія не выступалі супраць улады са зброяй у руках, дзейнасць такіх вышэйшых навучальных устаноў , як БДУ і даследчых - Інбелкульт ( інстытут беларускай культуры ),павелічэнне тэрыторыі БССР дзякуючы яе ўз'яднання, правядзенне якой было ў сакавіку 1924 года Этапы палітыкі беларусізацыі 1) 1921-1924 - перадумовы беларусізацыі 2) 1924 - 1928 – ажыццяўленне 3) з 1929 - згортванне гэтай палітыкі Прычынамі згортвання дадзенай палітыкі быў той факт , што дзяржава паступова пачатак вяртацца да ідэалогіі сусветнай рэвалюцыі , да уніфікацыі , цэнтралізацыі ў кіраванні і культуры , а таксама адмова ад НЭПа . 2 сесія ЦВК БССР у ліпені 1924 вызначыла палітыку беларусізацыі як афіцыйны кірунак . Была створана спецыяльная камісія , якая займалася ажыццяўленне гэтай палітыкі. Кіраўніком цэнтральнай камісіі быў прызначаны А.І. Хацкевіч , асноўнай задачай якой ён бачыў у тым , каб прыстасаваць школы , літаратуру , дзярж. апарат да мясцовага насельніцтва . Пры ажыццяўленні гэтай палітыкі асноўны акцэнт рабіўся на колькасныя паказчыкі , а менавіта: паказчык таго , хто авалодаў беларускай мовай , пераклад на мову мясцовага насельніцтва вайсковых статутаў , друку , справаводства . Акрамя гэтага назіралася павелічэнне карэннага насельніцтва ў складзе камандавання Чырвонай Арміі . Многія палітычныя дзеячы бачылі ў ажыццяўляецца палітыкі эвалюцыю савецкай улады , паступовае змяненне напрамкі ў бок дэмакратыі. У сувязі з гэтым многія палітычныя дзеячы вярнуліся на радзіму , каб садзейнічаць яе культурнага і палітычнага дабрабыту . У выніку на Берлінскай канферэнцыі праведзенай ў 1925 годзе, Рада БНР прызнала БССР і заявіла аб самароспуску . Цяжкасці ў ажыццяўленні палітыкі беларусізацыі:   -  насельніцтва БССР на той час было , пераважна , шматнацыянальным . Хоць беларусаў і было на той час каля 80 % ад агульнай колькасці насельніцтва , аднак пражывалі яны ў вёсцы , а рускія і габрэі - у мястэчках і гарадах.   -  нізкі ўзровень эканамічнага развіцця    - палітыка паланізацыі    - разруха , выкліканая вайной    - неразвітасць нацыянальнай формы культуры . Беларуская мова лічыўся як мова халопаў .   -  у партыйных савецкіх органах было вельмі мала карэннага насельніцтва Такім чынам , палітыка беларусізацыі абудзіла да свядомай нацыянальнага жыцця шырокія пласты насельніцтва Беларусі. За вельмі малы час было створана тое, што ў іншых краін займала вельмі шмат часу , а менавіта: тэатр , кіно , нацыянальнае асвету. Цяжкасці ў гэтай палітыкі былі выкліканыя тым , што яе ажыццяўленне праводзілася камуністычнай партыі , якая была далёка не беларусізаваць . Развіццё культуры Заходняй Беларусі , як і ў БССР , прайшло ў два этапы: 1) 1921-1928 года 2) 1929-1939 года Адрозненне паміж імі было ў тым , што ў Савецкай Беларусі нацыянальна - культурнае адраджэнне падтрымлівалася савецкім кіраўніцтвам , а Заходняй Беларусі адбывалася барацьба за тое , каб дзецям было дазволена вучыцца на роднай мове. Для Заходняй Беларусі таго часу была характэрная яркая публіцыстычная думка . Адным з найбольш вядомых публіцыстаў таго часу быў Антон Луцкевіч . Найбольш галоўны жанр літаратуры ў Заходняй Беларусі быў паэтычны , які дазваляў эмацыйна і хутка рэагаваць на падзеі ў палітычным і грамадскім кірунку. У 1920-я гады ў Заходняй Беларусі пераважаў рамантызм , самымі галоўнымі прадстаўнікамі якога былі : В.Жилка , Г.Левчик , К.Сваяк і іншыя. Другая палова 1920 -х гадоў - пачынаюць вызначацца новыя жанры: публіцыстычны і сатырычны . У камуністычным падполлі вызначыліся новыя таленты , сярод якіх быў Е.Скурко , які стаў вядомы пад імем М.Танка. У Заходняй Беларусі існавалі таксама таленавітыя і выбітнае мастакі. Выяўленым патрыятычным пафасам ў 1920- х гадах звярнуў на сябе ўвагу Я.Драздовіча . Гэта самы першы з усіх жывапісцаў Беларусі , які стварыў цыкл карцін на касмічныя тэмы. У музычнай культуры Заходняй Беларусі ў 1920-1930 гг . сваёй дзейнасцю сталі вядомыя , такія імёны , як: К.Галковский , Л.Роговский і іншыя. Працу па зборы народных песень і арганізацыю народных хораў праводзілі Г.Цітовіча , А.Гриневич , Р.Шырмы і іншыя. Сярод спектакляў у драматычных калектывах найбольшай папулярнасцю карысталіся : « Паулинка » , «моднага Шляхцюк » і іншыя.