2.Тахеометрлік түсірістегі журналды өңдеу реті.- жоқ.

Тахеометриялық түсіріс-тахеометр деген аспаптың көмегімен жүргізіледі.Тахеометр арқылы горизонталь а,вертикаль V бұрыштар,қашықтық S және биіктік өсімшесі h анықталады.

№9 емтихан билеті

1. Геодезияның басқа да пәндермен байланысы.

Геодезия әртүрлі ғылыми пәндермен тығыз байланысты, соның ішінде математика, астрономия, физика, механика, автоматика, электроника, география, фотография және сызу. Математика геодезиядағы өлшеу нәтижелерін өңдеу әдістерімен және талдау амалдарымен қамтамасыз етеді, Астрономия геодезияға жер бетіндегі нүктелердің координаталары және астрономиялық азимуттары жайында алғашқы мәліметтер береді. Физика мен механиканы пайдаланып, геодезиялық аспаптардың тетіктерін есептейді және қүрастырады. Аспап шығаруда автоматика және электроника көп қолданылады. Географияны білу жер бетінің рельефін және жер бетіндегі табиғи жамылғыларды дүрыс бағалауға көмектеседі. Геодезияда қолданылатын фотография әдісі фотографияны білуді қажет етеді, ал план мен картаны графикалық түрге келтіру үшін топографиялық сызудың әдістерін меңгеру керек.

2. Картамен тапсырмаларды орындау.

Картаға нүктені түсіру

(Нанесение точки на карту) — координаттары бойынша нүкте орналасуы тиіс шаршыны анықтап, оған нүктені түсіру. Табылған шаршының оңтүстік сызығынан оның бүйір жақтарынан карта масштабында кесінді салынады. Ол шаршының төменгі жағы мен X нүктесінің айырымына сәйкес келу керек. Алынған таңбалар жіңішке сызықтармен біріктіріледі. Осы сызыққа шаршының батысжағынан масштабта кесінді салады. Ол шаршы сол жағымен У нүктесінің айырымына сәйкес келуі тиіс. Бұл ізделіп отырған нүкте болып табылады.

Картада пункттін орналасу орнын жуықтап көрсету

(Приближенное указание местоположения пункта на карте). Картадағы нүктенің орнын жуықтап көрсету үшін ол орналасқанкоординаттық тор шаршыны атау жеткілікті. Бірінші абсцисса х шаршының оңтүстік жағы, ордината у оның батыс жағы деп аталады. Жеке парақты картамен жұмыс істегенде абсцисса мен ордината әдетте екі санмен көрсетіледі (ондық және бірлік километрлері картаның ішкі жақтауының сыртында үлкен санмен берілген).

№10 емтихан билеті

11 билет

1 сурак.Жердің пішіні мен көлемі.Ғылым мен техниканың көптеген салалары (жердің жасанды серіктері мен арыштық ракеталарды ұшыруда, авиацияда, теңізде жүзу, радиобайланыс, т.б.), әсіресе жер бетін картада дұрыс кескіндеу, жердің пішіні мен көлемін дәл білуді қажет етеді. Жер-Күн жүйесіндегі планеталардың бірі және оның қыртысы әр түрлі қыраттар мен ойпаттардан тұрады. Жердің шамалы ғана бөлігі (29%) қүрлық, ал 71%-ын дүниежүзілік мұхит алып жатыр. Геодезияда жердің пішіні үшін жер эллипсоиды деп аталатын сфероид алынды. Жер эллипсоиды өзінің үлкен және кіші жарты осьтерімен (а, b) және полярлық сығылушылығымен сипатталады (α) a = (a-b)/a а, b және α шамалары градустық өлшеулер арқылы анықталады, ол үшін меридиан доғасының ұзындығын әр 1° сайын өлшеу керек. Меридианның әр түрлі жерлеріндегі градустың үзындығын біле отырып, жердің пішіні мен көлемі анықталады. Жер эллипсоидының көлемдерін әр елдің ғалымдары бірнеше рет анықтады. 1946 жылға дейін бұрынғы Одакта 1841 жылы неміс ғалымы Ф.В.Бессель есептеп шығарған жер элипсоидының көлемі колданылады. Жер эллипсоидының көлемін 1940 жылы үлкен дәлдікпен Ф.Н.Красовский мен А.А.Изотовтардың басқаруымен орыс ғалымдары да аныктады .Алынған бүл өлшемдер 1946 жылы үкіметтің қаулысы бойынша еліміздің барлық геодезиялық және картографиялык жұмыстары үшін қабылданып алынып, Красовский эллипсоиды деп аталатын болды. Осы орайда айта кететін бір жәй, ол кейбір елдердегеодезиялық өлшеулер нәтижесінде шығарылған өз эллипсоидтарының қолданылатындығы. Оларсолнемесебірнешеелдіңтерриториясынтолық не ішінарақамтиды. Мұндай эллипсоид-референц-эллипсоид депаталады. Референц-эллипсоид дегенімізнақтыбірелдегеодезиялықөлшеулердіөндеуүшінколданылатын, жерденесіндебелгілітүрдебағдарланган, нақтыкөлеміанықталған эллипсоид. Сөйтіп, қазіргікездеКрасовскийдіңреференц-эллипсоиды тек Ресейдеғанаемес, бүкіл ТМД жәнеБатысЕуропаныңбірнешеелдеріндеқолданылады.

2 сұрақ жоқ нөлдік нүкте дегеніміз не?

12 билет

1 сұрақ.Жердің пішіні мен көлемі.Ғылым мен техниканың көптеген салалары (жердің жасанды серіктері мен арыштық ракеталарды ұшыруда, авиацияда, теңізде жүзу, радиобайланыс, т.б.), әсіресе жер бетін картада дұрыс кескіндеу, жердің пішіні мен көлемін дәл білуді қажет етеді. Жер-Күн жүйесіндегі планеталардың бірі және оның қыртысы әр түрлі қыраттар мен ойпаттардан тұрады. Жердің шамалы ғана бөлігі (20%) қүрлық, ол 71%-ын дүниежүзілік мұхит алып жатыр. Геодезияда жердің пішіні үшін жер эллипсоиды деп аталатын сфероид алынды. Жер эллипсоиды өзінің үлкен және кіші жарты осьтерімен (а, b) және полярлық сығылушылығымен сипатталады (α) a = (a-b)/a а, b және α шамалары градустық өлшеулер арқылы анықталады, ол үшін меридиан доғасының ұзындығын әр 1° сайын өлшеу керек. Меридианның әр түрлі жерлеріндегі градустың үзындығын біле отырып, жердің пішіні мен көлемі анықталады. Жер эллипсоидының көлемдерін әр елдің ғалымдары бірнеше рет анықтады. 1946 жылға дейін бұрынғы Одакта 1841 жылы неміс ғалымы Ф.В.Бессель есептеп шығарған жер элипсоидының көлемі колданылады. Жер эллипсоидының көлемін 1940 жылы үлкен дәлдікпен Ф.Н.Красовский мен А.А.Изотовтардың басқаруымен орыс ғалымдары да аныктады .Алынған бүл өлшемдер 1946 жылы үкіметтің қаулысы бойынша еліміздің барлық геодезиялық және картографиялык жұмыстары үшін қабылданып алынып, Красовский эллипсоиды деп аталатын болды. Осы орайда айта кететін бір жәй, ол кейбір елдердегеодезиялық өлшеулер нәтижесінде шығарылған өз эллипсоидтарының қолданылатындығы. Оларсолнемесебірнешеелдіңтерриториясынтолық не ішінарақамтиды. Мұндай эллипсоид-референц-эллипсоид депаталады. Референц-эллипсоид дегенімізнақтыбірелдегеодезиялықөлшеулердіөндеуүшінколданылатын, жерденесіндебелгілітүрдебағдарланган, нақтыкөлеміанықталған эллипсоид. Сөйтіп, қазіргікездеКрасовскийдіңреференц-эллипсоиды тек Ресейдеғанаемес, бүкіл ТМД жәнеБатысЕуропаныңбірнешеелдеріндеқолданылады.

2 сұрақ жоқкроктар дегеніміз не?

13 билет

1 сұрақ жоқ теодолиттің геометриялық схемасы?

2 сұрақ.Дирекциялық бұрыш — 0° пен 360° арасында сағат тілінің бағыты бойынша өлшенетін километрлік тордың тік сызығының солтүстік бағыты мен зат багыты арасындағы бұрыш. Оны өлшеу үшін картада жергілікті затқа бағыт жүргізіледі. Бастапкы пункттің жакын жерінен жүргізілген сызыктың координаттық торы вертикаль сызықтарынын бірімен киылыстан нүктесін алады және оны транспортир ортасына, ал оның сызғышынын шетін (0-180 градус сызығы) вертикаль сызықпен беттестіреді. Транспортир шкаласыменкилометрліксызықтыңсолтүстікбағытынаанықталатынбағытқадейінгібұрышсағатнұскауыныңжүрісіменесептеледі. 180 градустанастамбұрыштаркезіндебұрыштордыңбатысбагытынанесептеледіжәнеалынғанмәнге 18 градус косады

14 билет

1 сұрақ.Бағдарлау - сызықтың бағытын бастапқы бағыт арқылы табу. Геодезияда бастапқыбағытретінде меридиан пайдаланылады. Сызықтыңбағытынанықтайтынбұрыштарретіндешыназимуттар, магниттіказимуттаржәнедирекциондықбұрыштарқызмететеді. Осы бұрыштарбастапқыбағыттанбастапсағаттілініңбағытыбойымен 0"-тан 360°-қадейінөлшенеді. Шын азимут — бақылаунүктесі астрономиялықмеридианыныңжазықтығымен осы нүктеде осы бағытарқылыөтетін вертикаль жазықтықтүзетінекіқырлыбұрыш. Магниттік азимут — сағаттілініңбағытыбойыменмагниттікмеридианныңсолтүстікбағытынан (машитнүсқарыныңсолтүстікшетінен) белгілібіралынғанбағытқадейінесептелетін горизонталь бұрыш. Магниттіказимуттаркомпаспеннемесе буссольмен өлшенеді. Дирекциондықбұрыш — осьтікмеридианныңсолтүстікбағытынаннемесе абсцисса осініңбағытынансағаттілініңбағытыбойыменберілгеннүктебағытынадейінесептелетін горизонталь бұрыш. Азимут дегеніміз-топографиялық картадабелгілеп анықтаған нүктенің,географиялық меридианның солтүстік бағытынан сағат тілі бағытында берілген бағытқа дейінгі көкжиектік бұрыш.

Румб дегеніміз-топографиялық картада таңдап алынып,бағытталған сызықтан меридианның осы сызыққа ең жақын жатқан бір бөлігіне дейін есептелетін көкжиектік бұрыш.

Дирекциялық бұрыш- ()дегеніміз осьтік меридианның солтүстік бағытынан немесе абсцисса осінің оң бағытынан сағат тілінің бағыты бойымен осы бағытқа дейін есептелетін горизонталь бұрыш екендігі шығады.

2 сұрақ

Түсіру жағдайларының тәсілдері. Қолданылатын аспаптардың аттары мен әдістерге байланысты түсірістер мынадай түрлерге бөлінеді:

1. Теодолиттік түсіріс – жердің контурлық планын алу үшін теодолит пен өлшеу лентасының көмегімен орындалатын геодезиялық жұмыстардың түрі.

2. Тахеометриялық түсіріс- тахеометр деген аспап арқылы жүргізіледі. Тахеометр арқылы горизонталь ᾳ, вертикаль V бұрыштар, қашықтық S және биіктік өсімшесі hанықталады.

3. Мензулалық түсіріс – мензула және кипрегель арқылы жүргізілетін жұмыс. Бұл түсірудің нәтижесінде қашықтықтың горизонталь проекциясы мен биіктік өсімі анықталады, план тікелей далада сызылады.

4. Аэрофототопографиялық түсіріс – әуеде ұшып жүріп, жер бетін аэрофотоаппаратпен суретке түсіру арқылы план мен карта жасаудағы жұмыстар.

5. Жердегі сфереофотограмметриялық түсіріс – арнайы жерде тұрып фототеодолит арқылы жүргізілетін жұмыстар.