Дж. Кэтеллелдің 16-факторлық тұлғалық сауалнамасы

Әдістеменің мақсаты мен мазмұны. Р.Б.Кэттелл сауалнамасы шетелдерде және постсоветтік кеңістікте тұлғаның индивидуалды-психологиялық ерекшеліктерін бағалаудың кең тараған әдістерінің бірі болып табылады. Ол Р.Б.Кэттеллдің жетекшілігімен 1949 ж. өнделген, содан бері қарай психодиагностикалық практикада кеңінен қолданылып келеді.

Бұл сауалнаманың ерекшелігі тұлғаның тәуелсіз 16 факторларын (шкала, алғашқы бітістер) анықтауға бағдарланған. Ол қасиеттер Р.Б.Кэттелл алған бөлген көп санды тұлға бітістерін факторлық талдау көмегімен анықталды. Әрбір фактор бір орталық бітіске біріккен бірнеше беткі бітістерді құрады. Р.Б.Кэттелл сауалнамасы диагностикалайтын тұлға бітістерін конституционалды факторлар деп атады.

Сауалнаманың төрт формасы бар: А және В (187 сұрақ) және С және Д (105 сұрақ). Көп жағдайда А және С формасы қолданылады.

Ұсынылып отырған сауалнама зерттелушілерге ұсынылатын 105 сұрақтардан құралған сауалнаманы өндеуге арналған.

Зерттелушіге тіркеу парағына «иә», «жоқ», «білмеймін» (немесе «а», «в», «с») деген жауаптардың біреуін беру керек.

Мәліметтерді өндеу

Алынған мәліметтерді өндеу арнайы «кілттің» (2-кесте) көмегімен өнделеді. Зерттелушінің жауаптарының «кілтпен» сәйкес келуі «а» және «с» жауаптары үшін екі баллмен, «в» жауабымен сай келуі бір балмен бағаланады. Әрбір бөлінген сұрақтар тобы бойынша баллдар соммасы нәтижесі фактор мәнің береді. «В» факторы бойынша «кілтпен» сәйкес келген кез-келген жауап 1 баллмен есептелінеді.

Әрбір фактор бойынша алынған мәндер кестеде (1-кесте) берілгеннің көмегімен стенге (стандартталған шкала ) түсіріледі.

Шикі баллдарды стандартты баллға (стенге) ауыстыру кестесі

Факторлар					Қабырғалар
		Төменгі			Ортаңғы			Жоғарғы
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
A	0-4	5	6	7	8	-	9	10	11	12
B	0-2	-	3	-	4	-	5	6	-	7-8
C	0-3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
E	0-1	2	3	4	5	6	7	8	9	10-12
F	0-1		3	4	5	6	7	8	9	10-12
G	0-3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
H	0-3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
I	0-3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
L	0-1	2	-	3	4	-	5	6	7	8-12
M	0-3	-	4	5	6	7	8	9	10	11-12
N	0-1	2	3	4	5	6	7	8	9	10-12
O	0-1	2	3	4	5	6	7	8	9	10-12
Q1	0-4	5	6	-	7	8	9	10	11	12
Q2	0-2	3	-	4	5	6	7	8	9	10-12
Q3	0-2	3	4	5	6	7	8	9	10	11-12
Q4	0-1	2	3	4	5	6-7	8	9	10	11-12
MD	0-2	3	4	5	6	7	8	9	10	11-12

1 кесте

Стендер биполярлық шкала бойынша шеткі мәндер 1 және 10 баллдарда бөлінеді. Шкаланың бірінші жартысы (1-ден 5,5-ке дейін) «-» белгісі, екінші жартыға (5,5-тен 10-ға дейін) «+» белгісі беріледі.

Ең алдымен MD шкаласы бойынша алынған нәтижелердің сенімділігі анықталынады. Сосын, экспериментатор әрбір фактор, қандай дамуға ие болғанын анықтайды: төмен, орташа, жоғары; олардың дамуын сипаттайтын бітістерді жазып алады және нәтижелерді талдайды. Барлық 16 факторлар бойынша алынған көрсеткіштен «тұлға профильі» құрылады.

Түсіндірме жасағанда профиль «пиктеріне» көңіл аударылады, яғни профильдегі неғұрлым төмен және неғұрлым жоғарғы факторлар мәніне, әсіресе 1-ден 3-ші қабырғалар шекарасында тұрған «теріс» полюстегі, ал 7-ден 10-шы қабырғалардағы «оң» полюстегі көрсеткіштерге көңіл аудару қажет.

Жауап парағы

Аты-жөні ________________________________________Жасы ___________Күні___________

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17
a
b
c
	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31	32	33	34
a
b
c
	35	36	37	38	39	40	41	42	43	44	45	46	47	48	49	50	51
a
b
c
	52	53	54	55	56	57	58	59	60	61	62	63	64	65	66	67	68
a
b
c
	69	70	71	72	73	74	75	76	77	78	79	80	81	82	83	84	85
a
b
c
	86	87	88	89	90	91	92	93	94	95	96	97	98	99	100	101	102
a
b
c
	103		104		Ескерту. Сан сұрақтар нөмерін, әріптер-жауаптар нұсқасын білдіреді.
a					Әрбір сұраққа сіздің жауап нұсқаңыз сай келетін торға айқас белгісін
b					койып шығыңыз.
c
			105
a
b
c
∑
	MD	A	B	C	E	F	G	H	I	L	M	N	O	Q1	Q2	Q3	Q4

2-кесте

Кілт

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17
a	2			2			2	2	2	2				2	2	2	2
b	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
c		2			2	2					2	2	2
	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31	32	33	34
a		2		2		2		2	2			2	2	2		2
b	1	1		1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
c	2		1		2		2			2	2				2		2
	35	36	37	38	39	40	41	42	43	44	45	46	47	48	49	50	51
a					2		2				2	2			2	2
b	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
c	2	2		2		2		2	2	2			2	2			2
	52	53	54	55	56	57	58	59	60	61	62	63	64	65	66	67	68
a	2	2		2	2	2		2	2		2	2	2		2		2
b	1	1		1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
c			1				2			2				2		2
	69	70	71	72	73	74	75	76	77	78	79	80	81	82	83	84	85
a		2	1			2	2	2		2	2
b	1	1		1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
c	2			2	2				2			2	2	2	2	2	2
	86	87	88	89	90	91	92	93	94	95	96	97	98	99	100	101	102
a					2					2			2	2			2
b	1	1		1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
c	2	2	1	2		2	2	2	2		2	2			2	2
	103		104
a			1
b	1
c	2
			105
a
b			1
c
∑
	MD	A	B	C	E	F	G	H	I	L	M	N	O	Q1	Q2	Q3	Q4

Сонымен қатар өзара байланысты факторлар жиынтығы мынандай блоктарда талданады:

- интеллектуалды ерекшеліктері: В, М, Q₁ факторлар;

- эмоционалды- ерік-жігер ерекшеліктері: С, G, I, О, Q₃, Q₄ факторлар;

- коммуникативті қасиет және тұлғааралық өзара әрекет ерекшеліктері: А, Н, F, Е, Q₂, N, L факторлары.

Алғашқы 16 факторлардан басқа, екінші кезектегі төрт факторды бөлуге болады.

Төрт екіншілік факторларды есептеу формуласы:

Мазасыздық. (F₁).

F₁=[(38 + 2«L» + 30 + 4«Q₄») - 2(«C» + «Н» + «Q₃»)]: 10

Интраверсия — экстраверсия (F₂).

F₂=[(2«A» + 3«Е» + 4«F» + 5«Н») - (2«Q₂» + 11)] : 10

Сезімталдық (F₃).

F₃=[(77 + 2«C» + 2«Е» + 2«F»+ 2«N») - (4«A» + 6«I» + 2«M»)]: 10

Конформдылық (F₄).

F₄,=[(4«E» + 3«M» + 4«Q₁»+ 4«Q₂») - (3«А» + 2«С»)]: 10