Улы санырауқүлактармен улану

Улы саңырауқүлактардың улылык дәрежесі ортүрлі; алайда адам үиіін қауіптілері бозгылт арамқүлақ, шыбынжүт, алдама томарқүлақ пен тілікқүлак. Адам асқа жарамды саңырауқүлақты, егер ол бүлінген болса, жеген кезде улануы мүмкін (зең түскен, шырыш аккан және үзақ сақталган).

Бозгылт арамқулақ (67 сурет) жаздың екінші жартысы мен күзде өседі. Аса улы саңырауқүлақтардың бірі. Ол сары, жасыл немесе ақ түсті болып та кездеседі. Саңыраукүлақ түсі ақшыл болған сайып оның улылығы да күшті. Бозғылт арамкүлақты баска саңыраукүлакпен шатастыру өте киын, тек жас саңырауқүлақтың қозықүйрыкпен (шампиньон) кейбір ғана үксастығы бар. 67 сурет

Жас козықүйрықта калпакшысының

теменгі жагындагы катпарлар кызгылт түсті, ал бозгылт бозгылткүлакта ақ түсті. Сонымен катар сүрғылт арамкүлак аягының колба тәріздес үрлемесі бар. Сүргылт арамқүлактын улары-фаллоин, фаллойдин мен амантин (аматотоксин) қайнаткан кезде де, күргаткан кезде де өзінің улылык касиетін жоғалтиайды. Олар тіпті адамның асқазаны мен ішегінде де бүзылмайды. Сүрғылт арамқүлақтың улылыгы туралы акиқатты мына мысалдан көруге болады. [Бала осы саңырауқүлактың 1/3 бөлігін жесімен-ак оте ауыр күйге үшырайды. 1-4 сагат аралығындагы жасырын мерзімнен кейін уланған адаммың іші қатты бүрап ауырады.қүсады, іші өтеді, организм шөліркейді, қүрысады. Уланғанпан кейін екінші күні дененің температурасы көтеріліп, бүйрек түйнсйді, сары ауру деңдейді, тахикардия (ж\фек соғысының жиілеуі, гипотония (кысымның төмсндеуі) байқалады. Адам кобінесе бүйректің жеткіліксіз коректенуі (дистрофия) салдарынан оледі.

Шыбынжутпен (68 сурет) улану біршама жеңілірек өтеді. Қатты өскен шыбынжүтты басқа

сацырауқүлактан ажырату киын емес. Кейдс жада өсіп келе жаткан шыбынжүтты с ы р о е ж к а д а н (садырауқүлақтың бір түрі) ажырату қиынга түседі. Шыбынқырғышта атропино тектес алколоидтар, мускарин мен аманитин кездессді. Улану негізінен мускариннің әсерінен болады. Жасырын мерзім 1-2 сағатка созылады, бүдан катты тер шығады, сілекей агып, көзден жас шыгады, жүрек айниды, қүсық келеді, іні өтеді және бүрап ауырады. Орталық нерв жүйесіне эсер ету салдарынан бас айналады, сондай-ак адам өзін-өзі үстай алмай, көзіне бірдеңелер елестейді. Сауыгу әдеттегідей 1-2 күннен кейін басталады. Өлімге үшырататын жагдай да кездесіп қалады.

Ллдама сур томаркулақ (69 сурет)топталып ақ кайыңның томарында өседі. Жеуге болатын " ^ ^

саңыраукүлактарга үксас, бірак дявша

шағындау жәнс жіцішкелеу, плснкасы сары түсті, ал ортасы

қызғылт, пластинкасы жасыл-сүр түсті, үлпасының ломі

ащы. Уланудың алғашқы белгілері 1-2 сагаттан кейін

басталады, ол асказан-ішек жолы кызметінің бүзылуына

байланысты, біраздан соң сауығу басталады.¹

Тілікқулақта (70 сурст) коктемде (соуір,

мамыр) шығады калггакшасы кара-қоцыр

түсті, пішіні қисык шар тәріздес.

Калпақшаның үстіңгі жагы когілдір

катпарлармсн көмкерілген оныц іші куыс,

ақ түсті, ішкі жоғары беті де қатпарлы.

Саңырауқүлақтың аяғы сьщғыш, іші қуыс,

ақ немесе коңыр түсі. Саңыраукүлақ

токсиндері (ғельвель қашкылы) термооңдеу

кезшде де бүзылмайды. Қуырылған саңырауқүлақты немесе сацыраухүлак сорпасын ішкен кезде адам уланады. Уланудың алғашқы белгілері 6-10 сағаттан кейін білінсді. Бүл жагдайда іш бүрап ауырады, жүрек айниды, қүсық келеді, бас ауырады. Қатты улану кезінде екінші-үшінші тәулікте гемолиз ауанында (эритроциттердің бүзылуы) сары ауру пайда болады. Жүрек тамыр кызметін әлсіреуінен адам қаза болуы мүмкін (24-36 пайыз жагдайда). Болмашы улану кезшде 4-7 күннен соң сауыгу басталады.

Шартты жеуге болатын саңырауқулақтан — сүттігендерден де (қозыкарын,катпаршак жэне т.б.), егер оларды туәлігене 3-4 рет суды ауыстырмай 2-3 күнніц бойында алдын ала шаюсыз түздайтын болса, улануга болады.