макроэкономика басы

	талдауды меңгеру
мөж бойынша есеп (тақырып 14 Л)	Тақырып бойынша білімді тереңдету: «Экономикалық осу»	11 бол. 19 бел. [30] 15,16 бол. 17 бел Тақырып 13 [10] 11 бол. [9] 12 бол.	1 апта	ағымдағы	14 апта
Б .Ж. №2	№8-13 тақырыгі бойынша білімді Осіқылау	№8-13. тақырыптар бойынша көрсетілген әдебиеттер	1 біріккен	аралық	14 апта
>Ір саЬаҚ Я 14 2	В. Леонтьевтың «Өндіру- шығындары» моделінің экономикалық талдауын және қозғалыс механизмін меңгеру	11 бол 19 бол. [30] 15 16 бол. 17 бол Тақырып 13 [10] 11 бол. [9] 12 бол.	1 апта	ағымдағы
МӨЖ бойынша есеп (тақырыгі 14.2)	Тақырып бойынша білімді тереңдету: «Экономикалық осу»	11 бол. 19 бел. [30] 15,16 бол. 17бол. Тақырып 13 [10] 11 бол. [9] 12 бел.		ағымдағы	15 апта
Е	Курс бойынша білім:	Барлық ұсынылатын әдебиеттер, басылымдар		ДЫ	Сессия

3 Дәрістердің қысқаша жазбасы

Тақырып 1. Қазіргі заманғы микро-макроэкоиомика және оның әдістемесі (1 сағат)

Дәріс жоспары

1. Экономиканың үш түпкі мақсаты. Адамдардъ ң рационалды тәртібі туралы гипотеза.

2. Микро-макроэкономики әдістемесі.

Экономиканың үш түпкі мақсаты. Адамдардың рационалды тәртібі туралы гипотеза. Позитивті және нормативтік талдау. Макроэкономикалық моделдер. Макроэкономикалық тепе теңдіктің жалпы шарттары. Статистикалық тепе-теңдік. Макроэкономиксшық теория саясаты. Мақсаттық көрсеткіштері және қүралдары.

Адамдардың сұранысы, талабы үнемі осіп, өзгеріп отыргандықтан, ондірістік ресурстар эр уақытта ніектеледі, ягни ресурстардан ерекшелігі олар шектелмейді. Сондықтан да жерді, шикізатты, станоктарды, адамдардың еңбегін тиімді қолдануды үйрену керек. Қоғамның, оның мүшелерінің сұранысын қанагаттандыру мақсатында органикалық ресурстарды тиімді қолдану проблемалары теориялық экономиканың пәні Ьолып табылады. Күбылыстардың контанциясы, тенденциясы экономикалық ±ылымда позитивті багытқа жатады. Тиімді болу үшін экономика қалай жүмыс істеу керек деген сүрақ қойылган кезде, біз нормативтік гылым ек^ндігін ескеруіміз қажет.

Экономика - күрделі, копдеңгейлі жүйе. Согандықтан да оның барлық деңгейі өзара байланысты және өзара тәуелді Соғаы қарамастан, фирманың, саланың, отбасылық шаруашылықтардың қызмет көрсетуілері біртүтас жүйе ретіндегі экономиканың дамуының заңдарынан ерекшелене алмайды. Сондықтан теориялық экономика микро және макро деңгейде органикалық ресурстардың тиімді қолдануының проблемаларын оқытады.

Теориялық экономиканы сәтті оқу омірдегі, кэсіпкерлік қызметтегі жетістіктер кепілі болып табылады. Теориялық экономика күрделі экономикалық әлемді түсінуді үйретеді, азаматтық түсінікті, ойлаудың экономикалық түрін қалыптастырады.

Микро- және макроэкономикада да эр түрлі модельдеулер пайдаланылады. Макроэкономикалық модельдер- әр түрлі экономикалық қүбылыстармен процестердің арасындагы байланыстарды айқындау үшін формалды сипаттауды туындайды. Кез- келген модель шынайылықтың абстрактілі көрінісі болып табылады, сондықтан да еш бір модель абсолют ті емес. Дегенмен, осы жалпылама модельдер арқылы ішкі (эндогенді) экономикалық айнымалыларды басқару әдістері анықталады (жүмьтсбастылық деңгейі, инфляция, инвестиция, тұтыну, валюта курсы және басқалары), олардың көлемі модельді шешу барысында анықталады. Сыртқы (экзогенді) айньшалылар ретінде, фискали ды және монетарлы

саясаттың инструменттері туындайды, олардың колемі модельден тыс

анықталады (мемлекеттік шығындардың, ақша массасының, салық көлемінің өзгеруі).

Макроэкономикалық талдау негізінде айналымды ағымдар моделі жатыр немесе ЖіӨ айналымы моделі, табыстармен шығындар моделі. Қарапайым түрдегі моделъде тек екі экономикалық агент бар: үй шаруашылықтары мен фирмалар, онда мемлекеттің экономикаға араласуы, сыртқы ортамен байланыс орын алмаған.

Модельге екі агенттің келуімен: үкімет және сыртқы әлем, алдындагы тепе- теңдік бұзылады. «Табыс -шыгын» ағымынан «кетулер» пайда болады, олар жинақ, салықтық төлемдер және импорт түрінде болады, демек «кетулер» өндірілген өнімді сатып алуға жүмсалмайтын табыс бөлігі. Сонымен қоса «табыс- шығын» ағымына қосымша қаржылар қосылады- «инъекция», олар инвестиция, мемлекеттік шығындар және экспорт. Егер үй шаруашылықтары қаражатты аз жүмсаса, фирмалар өнім өндірісін азайтады, ал о л өз алдына жиынтық табыстың азуына әкеледі. Тауарларға сүраныс деңгейі өндіріс және жұмысбастылық деңгейін анықтайды, ал өндіріс деңгейі өндіріс факторларының иесінің табысын, демек жиынтық сүранысты анықтайды.

Айналымды ағымдар моделін келесідей түйіндеуге болады: шынайы және ақшалай ағымдар еркін жүзеге асады, егер де үй шаруашылықтары, фирмалар, мемлекет және сыртқы әлемнің жиынтық шығындары өндірістің жиынтық көлеміне тең болса

Үсынылатын әдеЬиеттер

1. [2] Бол 1

2. [19] Бөл. 1.

3. [15] Тақырып 1₅ Тақырып 2

4. [3] Бөл.1, 2

5. [21] Бөл. 1

Тақырып 2. Сүраныс және үсыныс икемділік теориясы (1 сағат)

Дәріс жоспары

1. Сүраныс және үсыныс

2. Сүраныс және үсыныс икемділік теориясы

Жиынтық сүраныс және оның анықтауыш факторлары. Ақшаның сандық теориясының теңдеуі. Жиынтық үсыныстагы классикалық көзқарас. Икемді аңбек ақы. Жиынтық үсыным қисығын қүру. Жиынтық үсыныстагы кейнсиандық козқарас. Икемсіз еңбек ақы. Жабық экономикадагы қысқа және үзақ мерзімдегі жиынтық сүраныс пен жиынтық үсыныс тепе-теңдігі Қысқа уақыт мерзімінен үзақ мерзіміне ө гу. Жиынтық сүраныс пен жиынтық үсыныстағы тітіркену. Түрақтандару саясаты.

Сүраныстың бағалық икемділігі (сүраныстың баға бойынша икемділігі) сәйкес коэффициентгермен анықталады:немесе

мүнда-сүраныс мөлшері,- сүраныстың өзгеруі;- бағаның озгеруі, Р - со л тауардың бағасы.

Көбінесебебі сұраныс пен баға арасындағы байланыс кері

болғандықган, барлық тауарлар үшін сүраныс икемділігі кері мөлшер, сондықтан іс жүзінде икемділіктің абсолютті мәнін пайдаланған ыңғаілы: (минус белгісі түсіп қалады).

Икемділік коэффициентін анықтаудың екі әдісі бар: доғалық икемділікті және нүктелі икемділікті. Доғалық икемділік деп- сүраныс пен үсыныс қисықтарының екі нүктесі арасындағы икемділікті айтады. Сұраныстың икемділік коэффициенті есегітің басталу бағытына қарай мөлшерін озгертеді. Осы жағдайдың алдын-алуы үшін доғалық икемділікті, мысалы айырмашылықты ең аз (немесе ең жоғары) мөлшеріне жатқызу арқылы анықтауға болады.

Икемді сүраныс келесі тауарларға тән: үзақ мерзімді пайдадаланылатын, алмастырғыштары көіі тауарлар, қымбат тауарларға, олар түтынушы шығындарында мәнді үлеске ие болады. Икемсіз сүраныс келесі тауарларға тән: қажет, алмастырғышы жоқ тауарларға, арзан және күнделікті тауарларға және түтынушы шығындарында мәнсіз үлеске ие болатын тауарларға.

Сүраныстың табыс бойынша икемділігі-сүраныс көлемініңпроценттік өзгерісінің тұтынушы табысының проценттік өзгерісіне қатынасы.

Сүраныстың табыс бойынша икемділігінің коэффициент! түтынушы табысының 1 процентке өзгеруінен өнімге сүраныс қанша процентке өзгеретіндігін көрсетеді:

Бүл коэффициенттің өзгешелігі- кейбір тауарлар үшін оның белгісш өзгертетіндігі:

Егеронда тауарлар қалыпты болғандығы, демек оларға сүраныс

табыстың артуы шамасына қарай өседі. Стандартты тауарлар 3 түрлі болады:

1. алғашқы қажетті тауарлар (икемділік коэфф.

2. сәндік тауарлар (предметы роскоши) (икемділік коэфф.

3. екіншілік қажетті тауарлар (икемділік коэфф.

Егеронда тауарлар темен сапалы, оларға сұраныс табыстың осуі

шамасына қарай төмендейді.

Үсыныс икемділігі - үсыныслатын тауарлардыңпроценттік әзгеруінің бағаның проценітік өзгеруіне қатынасы:

- коп жағдайда плюс белгімен болады, себебі үсыныс қисығы жағымды қисайған. Егеронда үсыныс қисығы икемді, егер

онда үсыныс икемсіз, егеронда үсыныс бірлік икемді.

Үсынылатын әдебиеттер

1. [2] Бол. 2

2. [19] Бел. 2, 5

3. [3] Бел. 3

4. [15] Тақырыгі 4,5

5. [9] Белім 2,3

Тақырып 3. Тұтынушылық таңдаи теориясы (1 сағат)

Дэріс жоспар

1. ГІайдалылық концепциясы: пайдалылықтың кардиналистік және Бюджеттік шектеу.

Сүраныс теориясы «түтынушы» деи аталатын экономикалық субъектіні зерттейді. Түтынушы: жеке, ассоциацияланған (жанүя, ү/ш, элеуметтік топ және т.б.), сонымен қоса қоғамдық (қала, аймақ және т.б. түрғыны). Кез- келген экономикалық жүйедегі тұтынушының мақсаты- белгілі бр игіліктер мен қызметтерді түтыну арқылы өз өмірін үдайы өндіру жаңарту және дамыту.

Пайдалылық - игілікті түтыну процесінен алынатын қандай да бір жағымды нәтиже. Паидалылықты максимизациялау- экономикадағы тұтынушылық эрекеттщ негізгі мотиві деп аталынады, егер тұтынушы экономикалық үтымдылық принигііне сәйкее әрекет етеді деғі алсақ.

Нарықтық сұраныс жеке тұтынушылардың шешімінен құралады. Шеш м қабьшдау кезінде тұтынушы ұтымдылық принципіғіе сүйенеді, демек оған неғұрлым жоғары пайдалылықты әкелетін игіліктерді таңдайды. Соған қоса, өз талғамын қанағаттандыру кезінде тұтынушы қаражаты шектелген, сондықтан ол шешім қабылдағанда - пайдалылықты оңтайландыру қажет- берілген бюджет шектілігі жағдайында максималды пайдалылыққа жету.

Оңтайландыру процесінің нәтижесі- белгілі бір бағамен сатып алынатын игіліктер құрылымы туралы шешім қабылдау- түтынушылық талғам деп аталынады. Теорияда таңдауды үш кезеңге боледі: түтынушылық талгамды талдау; түтынушының қолдағы бюджетін талдау; таңдаудың өзі- оңтайландыру нәтижесі ретінде.

Пайдалылықты олшеу мәселесі экономикалық теорияның ең маңызды мэселелерінің бірі, ГТайдалылықты олшеу іс жүзінде мүмкін емес, себебі пайдалылық өте жекелік, психологиялық, түрақсыз және салыстырмалы түсінік. Экономистердің ХІХғ. жургізген зертгеулерінің нәтижесінде микроэкономикада игіліктің пайдалылығын өлшеу кезінде екі бағыт пайда болды. Біріншісі сандық (кардиналистік) теориясы, оның өкілдері У.Джевонс₅К.Менгер_? Л.Вальрас және т.б. сүранысты зерттеу үшін игілікті түтынғаннан алынатын пайдалылықты қандай да бір сандық корсеткішпен белгілеу керек деп ойлаған- ютильмен. Ютиль - игілікті түтынғаннан қанағаттануды өлшеу үшін ойлап табылған бірлік. Пайдалылықты зерттеу кезінда автрия мектебінің окілдері зор үлесін қосты, олар онімнің саны ресурстардың шектеулігі жағдайында бағаға эсер ететін негізгі фактор болып табылатындығына негіз берді.

Берілген кезеңде игіліктің барлық бірлігінен (жиынынан) алынатын жалпы қанағаттану - жалпы пайдалылық деп аталынады (TU-total utility). Пайдалылық функциясы гүтынушының белғілі бір кезеңде түтынылған игіліктердің санына байланысты алатын жалпы пайдалылығының колемі₅

оны келесідей беруге болады:

мүндағы- AJB*Z уақыт бірлігінде- тауарлардың түтыну көлемі

Тұтынылатын игіліктер санының өсуі шамасына қарай жалпы пайдалылық артады. Әр қосымша игілік бірлігнен алынатын пайдалылық деңгейі - шекті пайдалылық деп аталынады, Шекті пайдалылық (MU - marginal utility)- игілікті бір бірлікке көбейткеннен жалпы пайдалылықтың өсімі. Шекті пайдалылықты келесі формуламен көрсетуге болады:

¥сынылатын әдебиеттер

1. [2] Бөл. 3,4

2. [19] Бөл. 3,4

3. [21]Бөл.З

4. [3] Бөл. 4

5. [15] Тақырып 6

Тақырып 4. Өндіріс теориясы. Өндіріс шығындары ( 1 сағат)

Дәріс жоспары

1. Технология және өндіріс. Өндірістік функция.

2. Қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік өндірістік таңдау.

3. Қысқа мерзімдегі және ұзақ мерзімдегі өндірістік шығындар Өндірістік технологияны таңдау.

Өндіріс шығындары экономиканың негізгі және анықтаушы факторы болып табылады, олар өнім шығару көлеміне және фирма қызметінің соңгы нәтижесі- пайдаға эсер етеді. Іс жүзінде фирмалар шығындарды минималды көлемге дейін азайтуға тырысады. Шығындарды минимизациялау — өнім шығарудың бірдей көлемін өндіру кезінде өндіріс факторларына, немесе бір өнім бірлігіне шығындар ең аз болатывн процесс Бұндай өндірістік қызмет фирма үшін неғұрлым экономикалық тиімді болады.

Қандай да бір ресурсты неғұрлым тиімді пайдаланбсіғандықтан «жіберіліп алынған мүмкіндіктер» шығыны - балама шығындар (жіберіліп алынған мүмкіндер шығыны, немесе алыернативті шығындар. Олар шектеулі ресурстардың қандай да бір жиынын таңдау қажет болғанда туындайды.

Фирманың альтернативті шығындарын есептеу үшін әр енгізілетін ондіріс факторы үшін фирма оны басқаша, тиімді паидаланбағаннан жіберіп алған табсыты ақшалай түрде бағалау керек. Альтернативті шығындар: ішкі және сыртқы болып бөлінеді.

Сыртқы (айқын) шығындар ресурстарды иеленумен байланысты. Ол осы шығындар колемінде альтернативті ресурсты пайдаланып, табуға болатын табысқа тең. Мысалы: шикізат ресурстың альтернативті пайдаланылуы - оны басқа кәсіпкерге сату, бір біліктілік маманды жштдаудың альтернативті қүны- басқа жүмысшының еңбегін пайдалану.Егер фирма сырттан қаражат тартатын болса, алтернативті шығындар колемі банк процентіне тең болады, егер сол қаражат индіріске салынбаи депозитке салынса.

Ішкі (айқын емес) шығындар сырттан тартылмаған, меншік ресурстарды найдаланумен негізделеді (меншік ақшалай қаражат, ғимарат, қондырғылар және Т.6.). Айқын емес шығындар бухғалтердің саласына жатпайды, бірақ экономисті қызықтырады. Бухгалтерлік шығындар мен айқын емес шығындардың қосындысы Экономикалық шығындарды береді.

Экономикалық шығындар- жоғалтып алынған табыстарды да ескереді, соның ішінде ресурстарды алтернативті пайдалану мүмкіндігінен алынатын пайда. Сонымен қоса Экономикалық шығындарға келесілер жатады: қалыпты пайда - кәсіпкерлік қабілетті алтернативті пайдаланудан бас тартудың минималды төлемі (ол капиталға процент түрінде бағалануы мүмкін); қайтарылмайтын шығындар - алтернативті пайдаланылуы жоқ шығындар, олардың балама шығындары нотге тең.

Айқын және айқын емес шығындардың арасындағы айырмашылықты айқындау «пайда» түсінігін түсіну үшін қажет. Шығындар сияқты пайда да екі түрғыдан қарастырылады.Жалпы түрде пайда- фирма табысы мен шығьиідары арасындағы айырмашылық. Экономикалық ғылымда "пайда" термині бухғалтерлік есептерде қарастырылатын мәннен өзгеше, демек бухгалтерлік және Экономикалық шығындар арасындағы айырмашылық бухгалтерлік және Экономикалық пайданың сандық сәйкес келемуіне экеледі.

Бухгалтерлік пайда - бухгалтерлік шығындарды шегеріп тастағандағы жалпы түсім. Экономикалық пайда- сатудан түскен түсіммен осы тауарлар мен қызметтерді өндіруге кеткен ресурстарға балама шығындар арасындағы айырмашылық. Балама (альтернативті) шығындар түрғысынан пайда екі көрсеткіштер негізінде анықталады: фирманың қалыпты пайдасы және Экономикалық пайдасы.

Қалыпты пайда, немесе капиталдың альтернативті қүны- кәсіпкерлік қызметтен түсетін минималды төлем (табыс), ол кәсіпкерді қызметін эрі қарай жалғастыруды ынталандырады.

Экономикалық пайда - жиынтық түсіммен Экономикалық шығындар арасындағы айырмашылық. "Экономикс" курсында Экономикалық пайда- "таза пайда" және "артық пайда" терминдерінің синонимі. Ол бухгалтерлік иайдадан айқын емес шығындар және қалыпты пай да көлеміне аз. ЭП нольғе тең болғанда кәсіпкер қалыпты пайдаға ие болады.

Фирма қызметі ол қандай кезеңде (қысқа- және үзақмерзімді) қызмет ететіндігінен тэуелді. Осыған байланысты Экономикалық ғылым қысқа» және үзақ мерзімді кезеңцердегі шығындарды қарстырылады.

Қысқа мерзімді кезеңде фирма белгілі бір өндіріс көлеміне жету үшін тек белгілі бір өндіріс факторларын өзгерте алады, басқалары өзгеріссіз қалады. ¥зақ мерзімді кезеңде фирма белгілі бір өнім көлемін барлық өндіріс факторларын өзгерте отырып шығара алады, демек, үзақ мерзімде - барлық шығындар өзгермелі, ал қысқа мерзімде кейбіреулері - түрақты болып табылады.

Қысқа мерзімде жалпы шығындар тұрақты және озг^ рмелі шығындар түрінде беріледі.Т үрақты шығындарды фирма кез-келген жагдайда шеғеді, белгілі бір кезеңге дейін олардың көлемі ондіріс колеміне тәуелсіз болады.

Оларға: амортизация, басқару және экімшілік аппарат шыцгындары, сақтандыру, несие үшін толемдер, жарнама және тхх жатады. Олар өндіріс көлеміне қатысты тұрақты, демек, олардың келемі қысқа мерзімде өндіріс көлемінің артуы мен кемуі шамасына қарай озгермейді. Түрақты шығындар фирма ештеңе өндірмегенде де орын алады. Өзгермелі шыгындар (VC- variable costs)- шикізат, еңбек күшін сатып алумен байланысты, оларды пайдалану өндіріс көлеміне эсер етеді (өнім көлемі артқан сайын езгшермелі шығындар көлемі де артады және керісінше).

Осы шығындардан бөлек: орташа және шекті шығындарды аиырады. Орташа шығындар - бір өнім бірлігіне шығындарды туындайды Олардың келесідей түрлері бар: орташа түрақты шыгындар; орташа өзгермелі шығындар; орташа жалпы шыгындар.

Үзақ мерзімді кезеңде өндіріске енгізілетін барлық ресурстарды өзгертілуі мүмкін, эрі түрақты, эрі өзгермелі, тек базалық технология озгеріссіз қалады. Барлық ресурстар түрлерін пайдалану өндіріс мастабын арттырады, сондықтан ҮК фирма қызметін талдау үшін масштаб қайтарымы түсінігі пайдаланылады. Техникалық тиімді өндіріс әдісі кезінде өндіріс колемін үлгайту - барлық өндірістік ресурстарды прогюрционалды арттыру арқылы жүзеге асырылады. Өндіріс масштабын өзгерту деген осы. Өндіріс мастабының артуының эсері жагымды (артушы), езгеріссіз (түрақты), және жагымсыз (кемуші) болады, ол фирма қызметінің масштабын сипаттайды.

Рекомендуемая литература:

1. [2] Гл. 6

2. [19] Гл. 6

3. [21] Гл. 4,5

4. [3] Гл. 5, 6

5. [15] Тема 7

Тақырып 5. Нақты бэсекелестік жағдайындагы ұсыныс. Монополия (1 сағат)

Дәріс жоспары.

1. Нақты бәсекелестік жагдайындагы үсыныс, Табыс максимизациясы.

2. Таза монополия. Монополист-фирманың қысқа мерзімді және үзақ мерзімді тепе-теңдігі.

Монополиялық бэсекелестік нарықтық қүрылымның бір түрі, онда фирмалардың коп саны ұқсас, бірақ бірдей емес енім үсынады. Монополиялық бэсекелестікті екі нарықтық қүрылымның белгілерін біріктіретін нарықтық қүрылым деп қарастыруга болады- таза монополия және жетілген бәсеке.

Монополиялық бәсекелестік теориясы келесі негізгі жағдайларға сүйенеді:

1. жеке өндірушінің өніміне сүраныс қисыгы саланың сүраныс қисыгына қараганда икемдірек, ол өнімнің алмастыргыштарының болуымен түсіндіріледі;

2. салагч ену ерпн бүл жагдаи ^зш мерзшді кезенде сатадагы барлық фирмалардың лсономикалық паидасы нольге тең Ьолатындығын білдіреді;

3. Сала көптеген фиромалардан қүралады бүл жағдаи әр өндіруші оның еркін баға тағайындауын көптеген фирмалар пайдаланатындаи эрекет етеді.

Қысқа мерзімді кезеңде монополиялық бәсекелестік фирманың эрекеті моноплисттің әрекетіне үқсас, бірақ оның сүраныс және шекті табысының қисықтары икемді.

Үзақ мерзімді кезеңде монополиялық бәсекелестік фирма үшін нақты әрекет ережелері жоқ. Оның әрекетінің сипаты нольдік экономикалық пайда габуға ұмтылысымен түсіндіріледі. Осылайша, үзақ мерзімді кезеңде тепе - тең жағдайда өнім шығару көлемі MR=MC ережесіне сәйкес анықта^ітады, ал Р —баға шекті шығындарға тең табысты әкеледі де_? фирма қалыпты пайдаға ие болады.

Сондықтан орташа үзақ мерзімді шығындар бағаға тең болады да (P=LRAC)_? фирмаларэкономикалық пайда таппайды. Дифференциалды өнім шығаратын фирмалар моногюлиялық бәсекелестік жағдайында нарықтық әртүрлі сегменттерінде қызмет етіп₅ эртүрлі бәсекелік страгегиялар пайдаланады. Сондықтан, монополиялық бэсекелестік нарықтық үшін жалғыз нарықтық тепе-теңдік болмайды. Үзақ мерзімді кезеңде бағаның өндірістің шекті шығындарынан артық болуы ресурстардың тиімсіз бөлінуін көрсетеді. Ол нарықтық айырбастың пайдалылығын толығымен қолданбау және жиынтық артықшылықтың бір бөлігін жоғалту түрінде болады

Монополиялық бәсекелестік нарығындағы үзақ мерзімді тепе-тендік жағдайы келесі жағдайларға сүйенеді:

1. егер фирма жетілген бәсеке жағдаиында қызмет етсе, шығындарды минимизациялау ережесіне сәйкес ол өндіріс көлемін үлғайтар еді. Бірақ монополиялық бәсекелестік жағдайында ол өндіріс көлемін үзғершейді, ассортимент! кең өнімді көп шығындармен шығарады.

2. жетілген бэсекеге мен салыстырғанда үзақ мерзімде монополиялық бәсекелестік фирманың бағасы оның шекті шығындарына н нртт тк болады (Р>МС);

Монополиялық бэсекелестік жағдайындағы тиімсіздік толығымен паидаланылмаған ондірістік қуаттылық түрінде де көрініс алалы демек салада артық өндірістік қуаттылықтың болуымен сипатталады.

Фирмада артық ондірістік қуаттылықтың және нарықтық биліктің болуы -оны пайданы үлғайтудың жаңа мүмкіндіктерін іздеуге итермелейді: очімнің дифференциациясының тереңдеуі, жарнама, бағалық дискриминацияны пайдалану, нарық тетігінде мамандану.

Үсынылатын әдебиеітер

1. [2] Бөл. 8_? 9, 10,11

2. [3] Бөл. 7.1₅12

3. [19] Бол. 8, 9, 10, 12

4. [21] Бол„ 7,9

Тақырып 6. Монополистік бәсекелестік. Олигополия (1 сағаі)

Дэріс жиспары

1. Монополистік бэсекелестік және оның тиімділігі

2. Олигополист-фирманың стратегиялық тәртібі

Монополия - нарықтық қүрылым түрі, онда салалық үсыныстың барлық колемі бір сатушы қолында жүмылдырылған, онімінің алмастыргышы жоқ, ал салаға басқа өндірушілердің енуіне тосқауылдар бар. Салаға енудегі тосқауылдардың болуы- монополияның болуының себебі болып табылады. Монополия- нарықта бір сатушының үстемдік етуі, нарықтық билікке эсер ете алу мүмкіндігі.

Монополияның қайнар көзеріне келесілер жатады: 1) ерекше қүқық, о л ондірушіге белгілі бір қызмет түрімен айналысуға немесе өндірістің белгілі бір эдісін пайдалануы үшін беріледі (мысалы: мемлекеттік билік органдарымен- байланыс қызметін, зиянды тауарлар шығару, коммуналды шаруашылық саласында қызмет корсетуге байланысты беріледі); 2) өндірістік ресурстарды бақылау - егер фирма қандай да бір тауарды өндірудегі басты ресурстың үсынысына ие болса, осы жағдай фирмаға осы нарықта моноплиялық билікті қамтамасыз етеді; 3) масштаб эффектісі - егер масштабтан үнемдеу түрақты артатын болса, өндіріс барлық нарықтық сүранысты қанағаттандырғанға дейін өседі; 4) Түтынушылар қалауы- белгілі бір тауарлы маркаға үстамдылық болса, және эділетсіз бәсеке орын алатым болса, нарықтағы монополиялық жағдай заңсыз әрекеттер нәтижесі болып табылады.

Монопольды биліктің қайнар көздерін пайдаланып, монополияның бірнеше типтерін бөледі: 1) жабық монополия - нарықтағы фирманың моноплиялық жағдайы заңмен қорғалады, бүл моноплияның неғүрлым түрақты нысаны; 2) ашық монополия -фирма монополиялық билікке қандай да бір өзінің авторлық жетістіктері (жаңа өнім, технология), арқасында ие болғанда орын алады, ол уақытша сипатта болады; 3) шынайы монополя масштабтан үнемдеу бір фирмаға барлық нарықтық сүранысты қанағатантандыруға мүмкіндік беретін жағдайда орын алады, былайша айтқанда, нарықта бір өндірушіден артық өндірушілердің болуы тиімсіз; 4) монопсония- монополиялық биліктің сатып алушыда шоғырлануы, оның сатып алатын игіліктерінщ бағасына эсер етуіне имүмкіндік береді. 5) екі жақты монополия саіушының монопольды күші сатып алушының монопольды күшімен кезцесетін болғанда орын алады (көбіне қару-жарақ нарығында орын алады).