Практикалық жұмыс № 3

Тақырыбы: «Әуелік ортаның тазалығын анықтайтын еңбек көрсеткішіне баға беретін шарттар».

Мақсаты және жұмыстың жаттығулары: обучение практическим навыкам проведения оценки условий труда по показателям чистоты воздушной среды практикалық .

САБАҚТЫҢ МАЗМҰНЫ

1. Әуелік ортаның таза болуы өндірілетін шаңның бар болуына пара пар болып сипатталады. Фиброгенді әрекет аэрозольда көп қолданылады (АПФД),бұл жерде еңбек шартының классификациясы жүреді ол өндірістік шаң деп аталады.

Шаңға ұсақ қатты бөліктер жатады,олар ауада өлшенеді және ұзақ уақыттың бөлігінде ауада тұрақтайды.

Өндірістік щаң деп жіңішкедисперленген қатты затты бөліктердің жиынтығын атаймыз, өндірістік үдерісте немесе әуе кеңістігінде тұрақты тепе теңдікті белгелі бір уақыт аралығында сақтайды.Шаң газбен бірге,ол газда тұрақтайды , дисперсті жүйені құрайды.Бұл жүйеде қатты бөліктер дисперсті фазаны құрайды ,ал газ дисперсті ортаны.Ауада өлшенге шаң аэрозольді шаң деп атайды.Гравитацияның, инерцияның немесе басқа күштің арқасында дисперсті фаза мен фисперсті ортаны құрайды.

Ауадан әр түрлі бетке, шетке шөгілген шаңды аэроголді шаң деп атаймыз. Аэрозоль да және аэрогель де негізгі өндірістік жағдайда тұрақты болмайды және әр түрлі факторлардың арқасында бір күйден екінші күйге өтіп ауысады.

Шаң құрылымына, дисперстілігіне, заттық құрамына, зияндығына, жарылғышқауіптілігіне қарай классификацияланады.Құрылуына байланысты барлық шаңдар органикалық және бейорганикалық деп екіге бөлінеді.

Органикалық шаңға өсетін (ағаты, сүректі,ұнды, қантты, мақта-қағазды және т.б.), жануарлар(терілі, мүйізді, жүнді, сүйекті ), сонымен қатар химиялық өндірістің кейбір түрлері(пластмасса, химиялық талшық және органикалық өнімдер, химиялық реакциялар) жатады.

Бейорганикалық шаңға металлды(мысты, темірлі,мырышты, қорғасынды, аллюминийлі және т.б.) және минералдар (кварцты, цементті, талшықтасты, ізбесті, керамикалы және т.б.) шаңдар жатады. Өндірісте араласқан сол немесе басқа компонентті шаңдар кездеседі.

Дисперсиялық шаң келесі топтарға бөлінеді:

1) гравитациялақ;

2) стоксты;

3) броунды.

Бөлік класстары тұндыру жылдамдығымен, сонымен қатар әуе кеңістігіне аэрозольді жіберумен анықталады

Гравитациялық бөліктерге тұндыру жылдамдығы ауырлық жылдамдығына пропорционал болып келеді

Стоксты бөліктер қозғалмайтын ауада тұндыру жылдамдығының тұрақты белгілерімен сипатталады.

Броундық бөліктер ортаның қозғалыс заңына бағынады және ағыннан ажыратылмайды.

Шаңның дисперстілігімен оның кейбір физика-химиялық қасиеттері байланысты- шаңды бөліктер бетте,шетте жинақталып үлкейеді,шаңдардың хизика жіне химиялық активтілігінің артуы, адсорбция, коагуляция, шөгулік, жарыл, ыштық, электрлі қасиеттері және т.б. Шаңдардың бөліктері электр зарядымен зарядталады:қышқыл оксидтері және бейметалдар , ереже бойынша оң –заттар, ал негізгі қышқылдар мен металдар – теріс заттар болып есептеледі. Шаңның зарядтарының белгілері мен үлкендігі оның ауада шөгілуін тиімді етеді.

Жарылғыштығы жағынан шаң жаылғышқа бөлінеді (көмірлі, ұнды, қантты,күкіртті,ағашты, сүректі)және жарылғыш емес (цементті, кварцты, тұқымды және т.б. ). Көптеген балқымайтын жанбайтын заттар жарылғыш болып келеді, шаң тәріздес кезде оған (аллюминий) жатады.

Зияндылығы жағынан шаң улы бола алады (қорғасынды, сынапты,мышьякты, мысты және т.б) және улы емес (тұқымды, көмірлі, цементті, темірлі,ағашты, сүректі).

Улы емес шаңда концентрациясы көп мөлшерде адам ағзасына зиян ықпал, әсер етеді.Шаң адам ағзасына тамақты жұту кезінде , қоректену кезінде, шылымды кір қолмен ұстап тартқан кезде түседі.Шаңды атмосферада жұмыс істегенде , ол ауамен бірге дем алу мүшесіне енеді,ең үлкен шаң (>5мкм) сілекейлі бұлтты аймақта жоғарғы деп алатын аймақта сақталады , сондықтан бұл әр түрлі ауруларға алып келеді (шаңды бронхит,тітіркену, түршігу,қабыну, ұшық, талаурау,астма және т.б.).Ал өте жіңішке шаңдар терең дем алатын жолға түседі,альвеоланы өкпеде құрайды .

Шаңдалған атмосферада адамның ұзақ уақытта болғаны профессионалды өкпелі ауруларға алып келеді,оның ортақ аты-пневмокониоз.Шаңның әр түрлілігіне байланысты,өкпе ауруларын келесі түрлерге бөледі:кварцты шаңды жұтқанда пайда болатын (SiО₂) силикоз, сидероз-темір кенінің кеселінен, асбестоз- талшықтасты шаңның әсерінен, антракоз-көмірлі шаңның әсерінен және т.б.

Пневмокониоздың ең ауыр және кең түрде таралған түрі- силикоз, ол өкпені жеп қана қоймай, жүйке және тамыр, қанайналым, қоректенужәне т.б. жүйесін өзгертіп, оның функциясын бұзады.Сондықтан пневмокониоз – бұл өте ауыр және өте қиын бүкіл ағзадағы ауру болып табылады.Пневмокониоз ауруымен ауыру көптеген фақторлардың қатарынан тұрады, оның ең бастысы шаңның заттық құрамы, оның бөлігінің өлшемі,жұтылған ауаға байланысты және адамның тозаңдалған ауада көп мөлшерде болуына байланысты.

ҚР –да өндірістік кеңістіктіңжұмыс істеу аумағында ауаның шаң концентрациясының бірнеше нормаларын орнатады :

1) шаң, құрамында 70 % аса бос SiО₂, 1мг/м³;

2) шаң, құрамында 10нан70 %ға дейін бос SiО₂ , 2 мг/м³;

3) аллюминий шаңы, тозаңы, оның оксидіжәне қоспасы - 2 мг/м³;

4) талшықтасты шаң және араласқан шаң, құрамында 10 % аса талшықтас, 2 мг/м³;

5) шынылы немесе минералды талшықты шаң және басқада силикаттар, 3 мг/м³;

6) шаң, құрамында небәрі 10 % бос SiО₂, 4 мг/м³;

7) жасанды абразивті шаң(корунда, карборунд және т.б.), мырыш оксиді - 5 мг/м³;

8) цемент шаңы, құрамында небәрі 10 % SiО₂, 5 мг/м³;

9) цемент, топырақ, құм, минералдар және олардың қоспалары бар шаң, оның құрмында бос болмайды SiО₂, 6 мг/м³;

10) минералды және өсетін шаңдардың түрлері, құрамында болмайды Si0₂немесе токсинді қосындылы заттар, 10 мг/м³.

Гигиена тұрғысынан алып қарағанда өндірістік аэрозольдар ағзаға әсерлері алдымен классификацияланады.Өзінің химиялық құрамына байланысты шаң фиброгенді, уытты, аллергиялық ,фотосенбилизделген, кацерогенді, иондалған әрекеттерді көрсетеді

Өндірістік орында көптеп жиі адамдар ауаның фиброгенді түрлерімен соқтығысады, бұл адамның көп мөлшере жоғарылатылған концентрациялы ауаны жұтқанда өкпе жіптерін және бронхалы потологиялық үдерістің пайда болуына алып келеді,қорытындыда өкпе эмфиземінде склеротикалық өзгерісті тудырады.

Фиброгенді шаңдардың түрлерінің әрекеті дем алу мүшелеріндегі қатты шаңды бөліктері жіпке потологиялық ісер етуге алып келеді.

.Фиброгенді әрекетке (АПФД) шартты еңбек классының жәнепрофессионалды аэрозольмен қатынаста болып зияндылық дәрежесін арттыру жатады,Фиброгенді әрекетке (АПФД) шартты еңбек класстары жұмыс аумақтарындағы ауада аэрозольдың болуы жатады және шаңды жүктеме дем алу мүшесіне (ПДК және КПН арттыруына) барады (кесте 3)Қосымша көрсеткіш болып шаң жүктемесі жұмысшының дем алу мүшесіне факторлы периодта енгізілуі табылады

Шаңды жүктеме (ШЖ) жұмысшының дем алу мүшесіне – бұл реалды, нақты және болжамды үлкендігі суммарлы шаңның экспозициялы мөлшері, барлық фактылы және профессионалды контактты фактормен периодта жұмыс істеп шығарылады.

Шаңды жүктеме жұмысшының дем алумүшесіне орташа ауыспалы аэрозольды концентрациясына фактылы есептеледі, бұл жерде фиброгенді ауа зонасы, қабаты , өкпелі желдеткіште және шаңда көп тұрумен әрекеттеседі:

ПН= K·N·T·Q, (2)

мұндаК - жұмысшының дем алу аймағыныңң орташа ауыспалы фактты шаң концентрациясы , мг/м³; N - күнтізбедегі жылдық ауысымдағы жұмысшылардың саны; Т - АПФДмен контакттағы жыл мөлшері ; Q - ауысымдағы өкпелі желдеткіштің көлемі, м³.

Кесте 3 - Фиброгенді әрекетке (АПФД) шартты еңбек класстары жұмыс аумақтарындағы ауада аэрозольдың болуы жатады және шаңды жүктеме дем алу мүшесіне (ПДК және КПН арттыруына) барады

Зиянды заттар	Класс условий труда
	Мүмкін	Зиянды					Қауіпті**
	2	3.1	3.2	3.3	3.4	4
Арттыру ПДК, рет
Шаң концентрациясы	≤ПДК	1,1-2,0	2,1-5,0	5,1-10,0	>10,0
Арттыру КПН, рет
Шаңды жүктеме (ПН)*	≤КПН	1,1-2,0	2,1-5,0	5,1-10,0	>10,0
Фиброгенді әрекетпен (ПДК≤1мг/м3) белгіленген шаңға арналған шаңды жүктеме,сонымен қатар талшықтасты шаңға арналған	≤КПН	1,1-1,5	1,6-3,0	3,1-5,0	>5,0

* Фиброгенді әрекеті және ПДК 1 мг/м³және одан кем бар, сонымен қатар талшықтасты шаңдарға арналған

** Органикалық шаңның концентрациясы 200-400 мг/м³асатын болса,онда ол өрт пен жарылысқы тәуелді дегенді білдіреді

Инженерлі-техникалық, медико-санитарлық , тұрмысты-санитарлық және іс-шаралық комплекстердің арқасында пневмокониозды аурулардың алдын алуға тырысады.

Өндірістік шаңдардың арасында маңызды міндетті шаралардың бірі болып өндірістік шаңды өндірістік кеңістіктіктегі жұмыскерлердің жұмыс орнын тексеріп бақылау болып табылады.Ауадағы шаңның концентрациясын оптикалық әдіспен зерттеуге болады, бұл әдіс жарықты ағымды орнатумен байланысты , ол тозаңдалған ауадан өтіп ДПВ материалымен ФПГ,ИПИ құрылғылармен фильтрден өткізеді ; радиоизотопты әдіс – бұл әдісті бета мен альфа бөлігінің шағдалған материалды фильтрлейтін ПРИЗ, ИЗВ құрылғысымен тіркеу принципі бойынша жасайды; электрометритті әдіс – бұл әдісте жинақтық (суммарлы) зарядты электрленген аэрозольді бөліктерді ИКП құрылғысымен тіркеуге негізделген; акустикалық әдіс – бұл әдісте акустикалық аумақты өлшеу параметрлерін константалы атмосфераның зерттелуіне сай келуіне негізделген .

2. Берілген бұл жұмыста ауаның тозаңдалғанын есептеуге арналған массалық әдіспен және бұл әдіске арнайы берілген құралдарды қарастырады.

Массалық әдіс тозаңдалған ауаны фильтр арқылы өткізіп , шаңдалған бөліктерді ұстап қалады.Фильтрдің массасын зерттегенге дейін және зерттегеннен кейін анықтайды, сонымен қатар тартылған ауаның мөлшері , ауаның көлеміндегі шаңның бірлік мөлшерін есептейді.

ОРЫНДАУ ТӘРТІБІ

1. Ауаның ластанғанын анықтауға қолданады:

- Аспирационды құрылғы-автоматты эжекторлы аспиратор АЭРА - фильтр арқылы ауаны жұтуға арналған. Осы мақсатпен жұмыста АЭРА аспираторы қолданылады және шаңды камера;

- Шаңның массалық концентрациясын өлшегіш ШКӨ;

- Шаңды өлшегіш KANOMAX 3521.

сурет 1 –өлшегіш құрылғы АЭРА

2. АЭРА аспираторынд ауаны эжектор тартады,ол баллонның қысылған ауасы арқылы жұмыс істейді.Баллондағы қысылған ауа 2·10⁷, н/м²қысымға есептелген,ол редукторға түседі,онда ауа қысымы төмендейді 2·10⁵, н/м². АЭРА аспираторы ескірген технология , бірақ жаңадан жасалған да құрылғылар берілген олар астыда берілген.

Шаңның массалы концентрациясын өлшегіш ШМКӨ көмірлі шахталы жердің ауасының тозаңдалғанын есептеуге арналған.

Сурет 2 - Шаңның массалық концентрациясын өлшеу ШКӨ

Өлшеуде тозаңдалған ауаны 60 мг/м³ дейін концентрациялы шаңды фильтрде шөкпеленген ауаны таразылау жолымен анықтайды.

Өлшегіште зиянды жарылғышты есептейтін көрсеткіш бар, «Шашырандықауіпсіз электрлішынжыр » МЕСТ51330. 10-99 бойынша ;жарылыстан қорғау маркировкасы РОЕхiаlХ МЕСТ51330.0-99 бойынша бар.

Өлшегіш қоршаған ортада +1...+40 °С температурада эксплуатацияланады, қатысты ылғалдылық +35 °С температурада (қолданылу У, орналасу категориясы 5 МЕСТ 15150-69 бойынша )98 %-ға дейін болады.

Қоршаған ортаны сыртқы ықпалдан қорғау дәрежесі IР54ГОСТ 14254-96 бойынша.

Техникалық белгілері:

- ауаның көлемі, фильтр өлшегіш арқылы тарту, бір циклге арналған- 10 +5-10 % дм³;

- фильтрдің максималды шаңсыйымдылығы, - 60 мгге дейін;

- бір циклде үздіксіз 8 сағат аралығында орнатылған батарея арқылы 480 сағатқа дейін берілген ресурсқа 10 +5-10 % дм³ дейін фильтр арқылы ауаның көлемін өлшегіш;

- қоректену көзі - автономды 3орнатылған аккумулятор түрі НКГЦ-2-III У 16-90 ИКШ2К 563342.007 немесе теңбелгілі;

- қоректенудің номиналды кернеуі- 3,6 В, сыйымдылық 2,2 Ач;

- заряд циклінің саны-разрядтар, – 60-тан аз емес;

- шаңның фильтр қабылдағышы - ауыспалы, фильтрдің түрі АФА-ВП-10 ТУ 10-155-69.

Пьезобалансты шаңның массалық концентрациясын өлшегіш KANOMAX 3521 қоршаған ортаның шаңдалғанын бақылауға арналған,кеңістікте, бөлмеде ауаның сапасын бағалау (IAQ),лабораториялық зерттеулерде өндірістік үдерістерді бақылау.

Сурет1 –Шаңды өлшегішKANOMAX 3521

Құрылғының ерекшелігі жадта 500 белгіні сақтайды, құрылғыны тазалауда оңай, жеңіл механизм қолданылады, стандартты RS-232C порты бар,дисплейдің жарықтығы жарығы әлсіз жерде жұмыс атқарғанда ыңғайлы.

Артықшылығы- тура әдіспен өлшеу, берілген мәлімттер экранға шығып сол бойда принтерден шығарылып немесе компьютерге беріледі, қорытындыны жеңілдетіп, мәліметті өңдейді, арнайы оқуды қажет етпейді.

Импактор арқылы құрылғыға ауа түседі,ол үлкен сынамадағы бөліктерді жояды.Кішкентай бөліктері электрлі заряд алады және пьезокристаллда шөгіледі.Шөгілген шаңның массасы кристаллдың резонансты жиілігін өзгертеді Өзгертілген жиілік шаңның массасына пропорционал, сондықтан масса оңай анықталады.

Техникалық белгілер:

-өлшеу объектінің массалық концентрациясындағы шаң бөліктерінің диаметрі < 10 мкм;

- өлшегіштік диапазон – 0,02 - 10 мг/м³;

-көлемдік шығын- 1 л/мин;

- нақтылық - +/- (1 саны + 10 % өлш.);

- өлшеу уақыты орнатылған: 120 сек. немесе 24 сек немесеқолмен: 1 мин.тен 60 мин. дейін;

- периодты түрде әрбір10 - 20 өлшеуді өшіру. Сонымен қатар дисплейде "CLEANING"индекациясы шығады;

- жад - 500 өлшеу;

- компьютерге цифрлі түрде шығунемесе принтерге - RS-232C (4800, 9600 және 19200 бод);

- қоректендіру -ауыспалы тоқтың жүйесінен адаптер немесеDC Ni-MH батареясы арқылы

ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚҚА ТАПСЫРМАЛАР

1. Өлшеу аспабын қосыңыз

2. Ауаны өлшеңіз.

3. Аспапта берілген мәліметтерді сақтаңыз және жазыңыз.

4..Аспаптан алғаннан кейін оның температурасын, ылғалдылығын, ауаның атмосфералық қысымын өлшеу.

5. Шаң күшін(ШК) дем алу мүшесінің жұмыс істеу фрмуласын (2) қолданып анықтау.

10. Алынған мәліметтер мен белгілі нормативтерді салыстырып , ауаның шаңдалуына байланысты гигиена-санитарлық баға беру .

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ

1. Шаң дегеніміз не? Оның түрлері

2. Шаңның адам ағзасына тигізетін қандай жаман әсерлері бар?

3. Пневмокониоз дегеніміз не,одан не пайда болады және оның қандай түрлері бар?

4. Ластанған ауаны анықтаудың әдістері

5. АЭРО эжекторлы аспиратордың жұмыс істеу тәсілі және оның құрылысы

ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Санитарно-гигиеническая оценка условий труда: Учеб. пособие / Коллектив авторов. – М.: Изд-во РУДН, 2002. – 188 с.: ил.

2. Охрана труда и техника безопасности в практической деятельности субъектов Республики Казахстан / В.И. Скала.- Алматы: Lem, 2002. - 276 с.

3. Шлендер П.Э., Маслова В.М., Подаецкий С.И. Безопасность жизнедеятельности: Учебное пособие / Под. ред. П.Э. Шлендера – М.: Вузовский сборник, 2004. – 208 с.

4. Мугин О.Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации. Практические работы. – М.: Мир, 2003. – 80 с.

5. Сергеев В.С. Безопасность жизнедеятельности: Учебное пособие / Под ред. И.Г. Безугенова. - М.: ОАО «Издательский дом Городец», 2004. – 416 с.

6. Охрана труда: Служба ОТ в организации. – М.: Инфра-М, 2002. – 376 с.

7. Охрана труда: организация и управление: Учебное пособие / Под. ред. О.Н. Русака. – СПб.: Профессия, 2002. – 240 с.

КА және ЕҚ кафедра мәжілісінде қарастырылды « __ » ___________ 2014 г. № _______хаттама Кафедра меңгерушісі КА және ЕҚ _____________Н. Шарипов

Тау-кен факултетінің (ГФ) оқу-әдістемелік бюросында бекітілді «_____» _______________ 2014 ж. № _______хаттама УМБ ГФ төрағасы _________________ Ж. Нокина