2. Негiздердi жобалау Жалпы нұсқаулар

2.1. Негіздерді жобалауға есеппен негізделген мынандай таңдаулар кіреді:

негіздің типтері (табиғи немесе жасанды);

құрылымдардың, материалдардың типтері, мен іргетастардың (терең немесе таяз орналастырылған; таспалы, бағаналы, тақталы және басқа; темірбетон­ды, бетонды, кесектас бетонды және басқа) өлшем­дері;

имараттың пайдалануға жарамдылығына негіз деформацияларының әсерін төмендету қажеттілігі туған кезде қолданылатын 2.67-2.71-тармақтарында көрсетілген шаралар.

2.2. Негіздер шектік күйдің екі тобы бойынша есептелуі қажет: бірінші – көтергіштік қабілеті бойынша және екінші – деформациялар бойынша.

Негіз деформациясы бойынша барлық жағдай­ларда және көтергіштік қабілеті бойынша – 2.3-тармағында көрсетілген жағдайларда есептелінеді.

Негіз есептерінде күштік факторлар мен сыртқы ортаның қолайсыз әсерлерінің бірігіп әсерлесулерін (мысалы, топырақтың физика-механикалық қасиеті­не жерүсті немесе жерасты суларының әсері) ескеру қажет.

2.3. Негіздің көтергіштік қабілеті бойынша есебі төмендегідей жағдайларда орындалуы тиіс, егер:

а) негізге бірталай көлденең (тіреуіш қабырғалар, керуші құрылымдар іргетастары және т.с.с.), сонымен бірге сейсмикалық жүктемелер берілетін болса;

б) ғимарат еңісте немесе оның жанында орна­ласса;

в) негіз 2.6-тармағында көрсетілген топырақтар­дан тұратын болса;

г) негіз тасты топырақтардан тұратын болса.

Егер жобаланып жатқан іргетас жылжуы мүмкін еместігімен құрылымдық шаралар қамтамасыз етсе, онда «а» мен «г» тармақшаларында көрсетілген жағдайларда негіздің көтергіштік қабілеті бойынша есебін жүргізбеуге болады.

Егер жоба бойынша қазаншұңқыр қойынын то­пырақпен қайта толтырудан бұрын, тікелей іргетас­тарды орналастырғаннан кейін имараттарды тұрғызу мүмкіндігі қарастырылған болса, онда құрылыс барысында әсер ететін жүктемелерді ескере отырып, негіздің көтергіштік қабілетін тексеруді орындау қажет.

2.4. Құрылыс жүйесінің есептік сұлбасы – негіз немесе іргетас – имараттың құрылымдары мен негіздерінің (имараттың статикалық сұлбасының, оны тұрғызу ерекшеліктерінің, топырақтың қатпарлану қасиетінің, негіз топырақтары құрылымдарының, ғимаратты пайдалану мүмкіндігінің және т.б.) дефор­мациялары мен кернеулі күйін анықтайтын өте әсерлі факторларды ескере отырып негізді таңдау қажет. Құрылымдардың кеңістіктік жұмысын, геомет­риялық және физикалық сызықсыздығын, анизотроп­тығын, материалдар мен топырақтардың иілімділік және реологиялық қасиеттерін ескеру ұсынылады.

Негіздің статикалық біртексіздігін, жүктемелер­дің кездейсоқ табиғатын, құрылым материалдары­ның құрамы мен әсерлерін ескеретін ықтималды есеп әдістерін қолдануға болады.

Негіз есептерінде ескерілетін жүктемелер мен әсерлер

2.5. Имарат іргетастары арқылы берілетін негіз­дерге түсетін жүктемелер мен әсерлер, қағида бойынша, имарат пен негіздің бірігіп жұмыс істеуін қарастырғанына қараған есебімен анықталуы қажет.

Бұл орайда ескерілетін имаратқа немесе оның жеке элементтеріне түсетін жүктемелер мен әсерлер, жүк бойынша сенімділік коэффициенті, сондай-ақ мүмкін болатын жүктемелер түйісуі жүктемелер мен әсерлер жөніндегі ҚНжЕ-нің талаптарына сәйкес қабылдануы тиіс.

Негізге түсетін жүктемелерді іргетас үстіндегі құрылымдарға олардың таратылғанын ескермей-ақ төмендегілерді есептегенде ғана анықтауға болады:

а) III дәрежелі¹ ғимараттар мен имараттар негіздері;

б) ғимаратпен бірге негіз топырағы сілемінің жалпы орнықтылығы;

в) негіз деформацияларының орташа мәндері;

г) жергілікті топырақ типтік жобаны байланыс­тырған кезеңдегі негіз деформациялары.

2.6. Негіздің деформация бойынша есебі жүкте­мелердің негізгі түйісулеріне; көтергіштік қабілеті бойынша – негізгі түйісуілерге, ал ерекше жүктеме­лер мен әсерлер бар болғанда – негізгі және ерекше түйісулерге орындалуы тиіс.

Бұл орайда жүктемелер мен әсерлер жөніндегі ҚНжЕ-не сәйкес болатын жабындарға түсетін жүкте­мелер мен қар жүктемелері қысқауақыттық сияқты ұзақмерзімдіге де жатады, көтергіштік қабілеті бойынша есеп жүргізгенде қысқауақыттық болып, ал деформациялары бойынша есеп жүргізгенде – ұзақ­мерзімдік болып саналады. Жылжымалы көтеруші-көліктік жабдықтардан түсетін жүктемелер екі жағ­дайда да қысқауақыттық болып саналады.

2.7. Негіз есептерінде іргетастарға жақын орна­ластырылатын жабдықтар мен материалдар шоғыр­лануынан пайда болатын жүктемелерді ескеру қажет.

2.8. Егер ширау-температуралық жіктердің ара­қашықтықтары, сәйкес құрылымдарды жобалау жө­ніндегі ҚНжЕ-де көрсетілген шамасынан аспайтын болса, онда климаттық температуралық әсерлерден туатын құрылымдардағы күштеулер негізді дефор­мациялары бойынша есептеу кезінде ескерілмеуі керек.

2.9. Жүктемелер, әсерлер, олардың түйісулері мен жүктемелер бойынша сенімділік коэффициент­тері, көпір бағандарының негіздерін және үйінді ас­тындағы құбырларды есептеу кезінде көпірлер мен құбырларды жобалау жөніндегі ҚНжЕ-нің талаптары­на сәйкес алынуы қажет.