4.Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың әлеуметтік контекстіне тәуелділігі: классикалы, классикалы емес және постклассикалық емес ғылымына баға беріңіз.

Классикалық ғылым - өзі Галилей мен Пуанкареге дейін қалыптасқан тарихи-мəдени ареалдағы үстемді ой өріс түрінде жарияланған ғылыми интеллектің өзгеше жағдайы. Ғылым дамуының классикалық кезеңінде теорияландырудың /мəселені қою тəсілдері, зерттеу тəсілдері, пəндік аймақтарын сипаттау, нəтижелерді дəлелдеу түрлері, нəтижелерді ұсыну, мазмұндау, бекіту түрлері/ типикалық ерекшеліктерінің эвристикалық бастамасы болғандар: фундаментализм, финализм, имперсоналдылық, абсолютизм, қияли реализм, субстанционалдылық, динамизм, сумматизм, эссенциализм, аналитизм, механицизм, кумулятивизм.

Неклассикалық /классикалық емес/ ғылым – классикалық емес кезеңнін идеялық негіздері – 20 ғ. архетиптеріндегі көп мағыналы идиомалар: жаңашылдық, ревизия, дəстүрмен кездесу, экспериментаторлық, стандарттан ерекшелік, шарттылық, визуалдылықтан бет қайтару, концептуализм, символдылық, бейнелеудің өзгертілген стратегиясы. Осы, өмір мағыналы ортада канонға сəйкес емес белгілірге толы дəстүрлі емес интеллектуалды перспектива қалыптасты. Соның ішінде: полифундаментализм, интегратизм, бірізгіліксізділік, когеренттік, көрнекіліктен айырылу, интертеориялылық.

Неонеклассикалық ғылым – əлемнің мағыналы қасиеттерін көрсеткен жəне класикалық пен классикалық емес ғылымдарды қалыптастырған білім-бейнеге қарағанда, «біз басында» тұрған неонеклассика білім инструмент ретінде қызмет етеді. Алғашқы кезеңдерде танымның мақсаты болмыс туралы білім болса, қазіргі кезден бастап осындай мақсат ретінде біздің қажеттілігімізге сай болмыстың жарату перспективасын тану өзекті. Сөйтіп, неонеклассикада субстанционализімнен креативизімге, онтологиядан телеологияға жылжуды байқаймыз, бұл білімге жаңа тенденциялардың еңгізілу белгісі. Соның ішінде: синкретизм – айқын білімді алуға негізделген фундаменталдық ғылымның интенциясы мен қоғамда жұмыс атқаратын қолданбалы ғылымның интенциясының бірігуі; телеономия - əлемнің антропоморфтық анықтамасын, əлемді өкпек, рызық мақсаттық-мағыналық бастамасын ашу; жаңа рационалдылық – қатаюдың оптималдық жолы арқылы қабылдалынатын құндылық-мақсаттылық түрде іске-асырудың болмыс-ұйытындысы. Классикалықпен қабылданған өзіндік əр бөліктерінде анық, жоққа келтірілмейтін, қажетті, өзінің ішкі жағында анық гносеологиялық утопия түбінде шекке жетті. Білімнің классикалық идеалдарының құлдырауына əкелген бəріне ортақ өзгерістер: ғылымның пəндік аймағында /неэвклид геометрияны құрастыру, небульдік алгебра, кванттік-релятивистік құрылыстар т.б./, оның бүкіл методологиялары /Гедель, Тарский, Коэн, Левенгейм, Сколем, Бринджмен, Бор, Гейзенберг т.б. ғалымдардың шектелген нəтижелері/.

Орта ғасыр ғылымы – орта ғасыр ойлаудың өзгеше сипаттары: схоластикалық теорияландыру, герметизм, символизм, иерархизм, авторитаризм, консерватизм, традиционализм, ретроспективтілік, дидактизм, талмудизм, телеологизм, универсализм, маңыраю, квалитатизм, мистицизм, эссенциализм, фундаментализм - түбінде білімнің жоғары гносеологиялық құндылығына мүмкіндік бермейді. Кондорсе айытқандай, Орта ғасырда «бір принциптің мəнін зерттеу емес, соны негіздейтін мəтіндерді талдау, пайымдау, жоққа шығару əлде растау. Ереже айқын ақиқат болған сон қабылданылмайды, бір кітапта əлде бір елде бір ғасырда қабылданған сон. Сөйтіп, адам авторитеті ақыл авторитетінен үстемді болды. Табиғатқа қарағанда кітаптар зерттелген, ежелгі данышпандардың ақылы Ғарыш құбылыстарымен салылыстырғанда үстемді болған».