- •2. Змест вучэбнай дысцыпліны
- •3.Вучэбна-метадычная карта ( дзённая форма навучання)
- •1. Дакументы I матэрыялы
- •2. Падручнікi, вучэбныя дапаможнікі, курсы лекцый
- •Уводзіны ў дысцыпліну “гісторыя беларусі”
- •Глава 1. Старажытныя цывілізацыі. “Вялікае перасяленне народаў” і Беларусь
- •Глава 2. Станаўленне раннекласавага грамадства. Укараненне хрысціянскай цывілізацыі ў Еўропе і на Беларусі (V – першая палова XIII ст.)
- •Тэма 2. Развіццё феадальных адносін, барацьба з заваёўнікамі
- •Глава 3. Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае (другая чвэрць хііі – першая палова хvі ст.): ад сярэднявечча да новага часу
- •Тэма 2. Тэндэнцыі кансалідацыі этнічна-нацыянальнай супольнасці насельніцтва Беларусі
- •§1. Тэрытарыяльныя і грамадска-палітычныя фактары
- •§2. Паходжанне назвы “Белая Русь”
- •§1. Беларуская народнасць утварылася паступова на аснове старажытнарускай народнасці з улікам наступных фактараў.
- •§2. Аб паходжанні беларусаў маецца некалькі тэорый, якія заснаваны на навуковым грунце.
- •Тэма 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Вялікага княства Літоўскага
- •§1. Феадальнае землеўладанне, стан сельскай гаспадаркі
- •§2. Развіццё рамяства і гандлю, таварна-грашовых адносін
- •Глава 4. Час крызісаў і Адраджэння: кансалідацыя беларускай народнасці. Рэлігія, духоўнае жыццё, культура Беларусі
- •Тэма 2. Уплыў рэфармацыйнага руху на культурнае развіццё Беларусі
- •§1. Літаратура, мастацтва, тэатр
- •§2. Школьная адукацыя
- •§1. Ва ўсіх праявах Адраджэння маюцца свае ідэолагі. Прызнаным вяшчальнікам ідэі гуманізму і рэнесанснай культуры канца хv і амаль усёй першай паловы хvі ст. З’яўляецца Францыск Скарына.
- •§2. Першымі ўстановамі, дзе рыхтавалі пісьменных людзей, былі школы, якія ўтваралі брацтвы. У сярэдзіне хvіі ст. Такія школы створаны ў Віцебску, Полацку (1633 г.), Оршы (1648 г.).
- •Раздзел іі. Цывілізацыйная спадчына новага часу і беларусь
- •Тэма 2. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становішча Беларусі ў складзе Рэчы Паспалітай
- •§1. Беларускія гарады, сельскагаспадарчая вытворчасць
- •§2. Вызваленчы рух. Паўстанне казакаў, ваенныя дзеянні на Беларусі
- •Тэма 3. Супярэчнасці і канфлікты сярод еўрапейскіх дзяржаў у хvііі стагоддзе. Падзелы Рэчы Паспалітай
- •§2. У сувязі з падзеламі Рэчы Паспалітай неабходна разгледзець, што ж рабілася ў самой Рэчы Паспалітай.
- •Глава 2. Нараджэнне індустрыяльнай цывілізацыі і яе ўплыў на Беларусь
- •Тэма 2. Беларусь у час нараджэння індустрыяльнай цывілізацыі
- •§1. Сялянская гаспадарка. Спробы гаспадарчых рэформ
- •§2. Культурнае жыццё, змены ў сістэме адукацыі
- •Тэма 3. Перамога капіталізму ў краінах Еўропы, Паўночнай Амерыкі і Беларусі
- •§1. Развіццё навукі і тэхнікі ў свеце і на Беларусі
- •§2. Сялянская рэформа, іншыя буржуазныя рэформы 60 -70-х гг. У Расіі
- •Тэма 4. Грамадска-палітычнае і культурнае жыццё на Беларусі ў хіх – пачатку хх ст.
- •Раздзел iiі. Савецкая мадэль мадэрнізацыі ў гісторыі Беларусі
- •Тэма 2. Шляхі фарміравання беларускай дзяржаўнасці
- •Глава 2. Беларусь у міжваенны перыяд
- •Тэма 2. Шляхі і метады будаўніцтва індустрыяльнага грамадства ў савецкай Беларусі
- •§1. Індустрыялізацыя, пераход да планавай эканомікі
- •§2. Калектывізацыя і яе асноўныя вынікі
- •Тэма 3. Культурнае і духоўнае жыцце ў бсср
- •§3. Пры разгортванні нацыянальнага будаўніцтва ў Беларусі пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі неабходна было ўлічваць некалькі асаблівасцей.
- •Раздзел IV. Геапалітычнае становішча беларусі у сярэдзіны XX ст.
- •Тэма 2. Вялікая Айчынная вайна савецкага народа супраць фашысцкай Германіі
- •Глава 2. Беларусь ва ўмовах супрацьстаяння сусветных звышдзяржаў
- •Тэма 2. Грамадска-палітычнае і культурнае жыццё ў другой палове 40-х – пачатку 80-х гадоў
- •§1. Палітычнае жыццё ў пасляваенныя гады. Наступленне “адлігі”
- •§2. Культурнае жыццё. Час нявыкарыстаных магчымасцей
- •Раздзел V. Суверэнная рэспубліка беларусь ва ўмовах глабалізацыі сусветных працэсаў.
- •Тэма 2. Незалежная Беларусь. Шляхі ўмацавання эканамічнага і палітычнага суверэнітэту
- •§1. Грамадска-палітычнае становішча ў краіне.
- •§2. Дзейнасць новага кіраўніцтва рэспублікі па развіццю эканомікі, адукацыі і навукі
- •Заключэнне
- •Глава 2. Станаўленне раннекласавага грамадства. Укараненне хрысціянскай цывілізацыі ў Еўропе і на Беларусі (V – першая палова XIII ст.) 15
- •История беларуси
- •1. Беларусь в период первобытнообщинного строя и раннего средневековья*
- •1.1. Древние общества на территории Беларуси
- •1.2. Славянизация белорусских земель
- •1.3. Первые государства – княжества на территории Беларуси
- •1.4. Культура Беларуси в X – XIII вв.
- •2. Белорусские земли в составе великого княжества литовского (середина XIII – середина XVI вв.)
- •2.1. Образование Великого княжества Литовского, Русского, Жемойтского
- •2.2. Великое княжество Литовское в XIV – XV вв.
- •2.3. Государственно-политический строй Великого княжества Литовского
- •2.4. Социально-экономические отношения в вкл в XIV – первой половине XVI в.
- •2.5. Политическое положение Беларуси в первой половине XVI в.
- •2.6. Формирование белорусской народности
- •2.7. Культура Беларуси в XIV – XVI вв.
- •3. Беларусь в составе Речи Посполитой (середина XV – конец XVIII в.)
- •3.1. Люблинская уния. Образование Речи Посполитой
- •3.2. Церковь и религия в Беларуси в XVI в.
- •3.3. Войны на территории Беларуси в середине XVII в.
- •3.4. Социально-экономическое положение Беларуси в составе Речи Посполитой
- •3.5. Политический кризис Речи Посполитой и ее разделы
- •3.6. Культура Беларуси в XVII – XVIII вв.
- •4. Беларусь в составе Российской империи
- •4.1. Административно-государственные преобразования
- •4.2. Война 1812г. На территории Беларуси
- •4.3. Социально-экономическое развитие Беларуси в первой половине XIX в.
- •4.4. Общественно-политическое движение в Беларуси в первой половине XIX в.
- •4.5. Культура Беларуси в первой половине XlX в.
- •5. Беларусь во второй половине XIX в.
- •5.1. Реформы 60 - 70-х гг.
- •5.2. Восстание 1863 г. В Беларуси
- •5.3. Социально-экономическое развитие Беларуси в 60 – 90-е гг. XIX в.
- •5.4. Общественно-политическое движение в 60 – 90-е гг. XIX в.
- •5.5. Формирование белорусской нации
- •5.6. Культура Беларуси в 60 – 90-е гг. XIX в.
- •1. Политическое и социально-экономическое развитие беларуси в начале хх в. (1900 – 1917 гг.).
- •1.2. Политические течения в начале хх в.
- •1.4. Политика и тактика царизма, общероссийских и национальных партий в период спада революции 1905 – 1907 гг.
- •1.5. Экономическое и политическое развитие Беларуси в 1907 – 1913 гг.
- •1.6. Культура Беларуси в начале XX в.
- •2. Беларусь в годы первой мировой войны и революционных
- •2.1. Беларусь в годы Первой мировой войны.
- •2.2. Белорусское национальное движение в начале Первой мировой войны.
- •2.3. Беларусь в период Февральской революции (февраль – октябрь 1917 г.)
- •2.4. Подъем белорусского национального движения после победы Февральской революции.
- •2.5. Установление Советской власти в Беларуси.
- •2.6. Борьба за национальное самоопределение в Беларуси в первые месяцы Советской власти. Провозглашение бнр.
- •2.7. Создание Белорусской Советской Социалистической Республики.
- •2.8. Беларусь в годы советско-польской войны 1919 – 1920 гг.
- •3. Беларусь в 20 – 30-е гг.
- •3.1. Национально-государственное строительство в бсср (1921 – 1927 гг.).
- •3.2. Экономика бсср в период нэПа.
- •3.3. Политика белорусизации.
- •3.4. Культура Беларуси в 20-е гг.
- •3.5. Индустриализация в бсср.
- •3.6. Коллективизация сельского хозяйства.
- •3.7. Установление тоталитаризма. Массовые репрессии.
- •3.8. Социально-экономическое положение Западной Беларуси.
- •3.9. Национально-освободительное движение в Западной Беларуси.
- •4. Бсср в годы второй мировой войны.
- •4.1. Начало Второй мировой войны. Воссоединение Западной Беларуси с бсср.
- •4.2. Беларусь в начальный период Великой Отечественной войны.
- •4.3. Оккупационный режим на территории Беларуси.
- •4.4. Антифашистская борьба белорусского народа.
- •4.5. Освобождение Беларуси от фашистских оккупантов.
- •5. Социально-экономическое, политическое и культурное развитие беларуси в 1946 – 1985 гг.
- •5.1. Беларусь на международной арене.
- •5.2. Восстановление и дальнейшее развитие народного хозяйства.
- •5.3. Политическая ситуация в первое послевоенное десятилетие.
- •5.4. Культура Беларуси в первое послевоенное десятилетие.
- •5.5. Развитие промышленности и сельского хозяйства бсср в середине 50-х –
- •5.6. Общественно-политическая и социальная жизнь в Беларуси во второй половине 50-х – первой половине 80-х гг.
- •5.7. Образование, наука и культура середины 50-х – середины 80-х гг.
- •6. Социально-экономическое и культурное развитие беларуси в середине 80-х – 90-х гг.
- •6.1. Политика перестройки.
- •6.2. Политические реформы и государственное строительство в республике.
- •6.3. Республика Беларусь в международном сообществе.
- •Часть 2
- •Контрольные тесты История Беларуси. Ч.1
- •12 Декабря 1812 г. Манифест «Забвение прошлого, всеобщее прощение» подписал
- •I Государственная Дума была созвана в
- •I Всебелорусский съезд Советов состоялся в
- •I Всероссийский съезд Советов, на котором был образован ссср, состоялся в
- •12 Декабря 1812 г. Манифест «Забвение прошлого, всеобщее прощение» подписал
- •Контрольные тесты
- •I Государственная Дума была созвана в
- •I Всебелорусский съезд Советов состоялся в
- •I Всероссийский съезд Советов, на котором был образован ссср, состоялся в
§3. Пры разгортванні нацыянальнага будаўніцтва ў Беларусі пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі неабходна было ўлічваць некалькі асаблівасцей.
Па-першае, адсутнасць цэласнасці эканамічнага жыцця, найважнейшай формы грамадскага развіцця нацыі, што надае ёй устойлівасць як гістарычнай супольнасці. Беларусь як асобная эканамічная адзінка гістарычна не існавала. Яе эканоміка доўгі час (прыкладна з сярэдзіны ХVІ стагоддзя) знаходзілася ў падпарадкаванні Рэчы Паспалітай, затым (з канца ХVІІІ стагоддзя) – Рускай дзяржаве. Да таго ж дастасуецца нізкі ўзровень эканомікі, які ўсталёўваўся на працягу некалькіх стагоддзяў і застаўся такім пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі.
Па-другое, шматнацыянальны склад жыхароў Беларусі і неглыбокая нацыянальная самасвядомасць карэннага насельніцтва. Хоць доля беларусаў была даволі значнай (у 1926 г. каля 80 %), гісторыя паклапацілася аб тым, што на Беларусі пражывала таксама вялікая колькасць яўрэяў (8,2 %), рускіх (7,7 %), 2 % палякаў. Была тут невялікая частка ўкраінцаў, латышоў, літоўцаў, немцаў, татар і народаў іншых нацыянальнасцей. Нельга не адзначыць, што ўсе нацыянальнасці тут навучыліся ладзіць паміж сабой, вызначаліся высокім узроўнем цярпімасці адна да другой. Безумоўна, нацыянальная гістарычная спадчына стварыла асяроддзе, якое дае прадстаўнікам іншых нацый Рэспублікі Беларусь упэўненасць сёння адчуваць сябе роўнымі сярод роўных. Аднак кіраўнікам нанава ўтворанай рэспублікі трэба было ўлічваць неглыбокую нацыянальную самасвядомасць беларусаў: толькі нязначная частка насельніцтва, у асноўным інтэлігенцыя, адстойвала тады незалежнасць Беларусі, а большасць рабочых і сялян лічыла сябе часткай працоўнага народа Расіі, яе грамадзянамі і свядомага імкнення да беларускага нацыянальнага асабліва не праяўляла.
Па-трэцяе, нельга было не ўлічваць неразвітасць чыста беларускіх нацыянальных форм культуры. Асімілятарская палітыка Рэчы Паспалітай, а потым Рускай дзяржавы прывяла да таго, што беларуская мова знаходзілася ў заняпадзе. Дрэнна была распрацавана яе навуковая, палітычная і юрыдычная тэрміналогія. Беларуская мова не з’яўлялася дзяржаўнай. Пачынаючы з другой паловы ХVІІ стагоддзя, беларуская мова выцясняецца з літаратурнага ўжытку. У гарадах насельніцтва карысталася ў асноўным рускай мовай, а на сяле – беларускай. Да таго ж назіралася вялікая стракатасць дыялектаў беларускай мовы ў асобных рэгіёнах Беларусі.
Бальшавіцкае кіраўніцтва БССР добра справілася з выпрацоўкай і часткова з рэалізацыяй цэласнай праграмы практычных мер. У дакуменце з назвай “Канкрэтызацыя платформы па нацыянальным пытанні, прынятым за аснову Палітбюро ЦК РКП(б) ва ўмовах БСС Рэспублікі”, змяшчалася поўная праграма дзеянняў, каб канчаткова вярнуць беларускі народ да яго мовы, культуры, нацыянальных традыцый, стварыць усе магчымасці для дынамічнага сацыяльна-эканамічнага жыцця, прыцягнуць да работы рэвалюцыйна-дэмакратычныя кадры.
Пасля шэрагу дапаўненняў у праграму, надання ёй афіцыйнага дзяржаўнага характару пачалося яе ажыццяўленне. Яно вялося ў наступных напрамках:
- гаспадарчы ўздым рэспублікі, выраўноўванне яе сацыяльна-эканамічнага ўзроўню ў параўнанні з добра развітымі раёнамі СССР;
- кансалідацыя беларусаў як нацыі і гарманізацыя нацыянальных адносін;
- адраджэнне беларускай мовы і культуры, вылучэнне кадраў з прадстаўнікоў карэннай нацыянальнасці.
Зроблена ў гэты час вельмі многа. Выконваючы дзяржаўныя, партыйныя рашэнні, Наркамасветы, Інстытут беларускай культуры, некаторыя кафедры Белдзяржуніверсітэта заняліся навуковай распрацоўкай беларускай мовы, яе гісторыі, лексікі, граматычных норм, яе тэрміналогіі. Улады падтрымлівалі тых пісьменнікаў і паэтаў, якія паслядоўна адстойвалі культуру і мову беларускага народа. Садзейнічала ўмацаванню палітыкі беларусізацыі і тое, што ўрад рэспублікі надаваў усё больш увагі падрыхтоўцы сваіх вучоных-даследчыкаў па грамадскіх навуках. Да гэтага часу адносяцца надрукаваныя на роднай мове грунтоўныя працы па актуальных праблемах гісторыі, грамадска-палітычнай думкі і эканомікі Беларусі.
Улады ствараюць умовы для пашырэння магчымасцей даследаванняў і падрыхтоўкі беларускай прафесуры: у студзені 1929 г. Інбелкульт рэфармуецца ў Акадэмію навук БССР. Больш шырокай і трывалай становіцца навукова-матэрыяльная база БДУ.
Не парушаючы прынцыпу добраахвотнасці выбару мовы пры навучанні дзяцей, школы, прафесійна-тэхнічныя вучылішчы і тэхнікумы паступова пераводзяцца на беларускую мову выкладання. Уводзіцца абавязковае вывучэнне на роднай мове гісторыі Беларусі, яе эканомікі і геаграфіі ў вышэйшых навучальных установах.
Яшчэ адна важная мера – вылучэнне кадраў з карэннага насельніцтва (каранізацыя). У першую чаргу вылучаюцца прадстаўнікі інтэлігенцыі, рабочага класа і сялянства, якія свядома падтрымліваюць палітыку нацыянальнага адраджэння, пры гэтым кіруюцца не асабістымі, а грамадскімі інтарэсамі, строга выконваюць законы дзяржавы. У кастрычніку 1927 г. у ліку кіраўнікоў губернскага і павятовага ўзроўню доля беларусаў складала амаль 50 %, у гарсаветах – 45, у сельскіх Саветах – больш за 90 %.
Так планамерна, праз мэтанакіраваную дзейнасць дзяржаўных структур, грамадскіх і палітычных арганізацый ідзе трансфармацыя беларусаў па паходжанні ў беларусаў па свядомасці. Аб гэтым сведчаць наступныя звесткі: калі ў 1925 г. беларускай мовай у цэнтральных дзяржаўных установах валодала не больш за 20 % працуючых, то ў 1927 г. – 80 %, у акруговых і раённых – адпаведна 36 і 70 %. Да 1928 г. на беларускую мову было пераведзена справаводства амаль ва ўсіх дзяржаўных і партыйных установах. Да гэтага часу на беларускую мову навучання перайшло каля 80 % школ.
Зразумела, у гэтай складанай справе не ўсё ішло гладка, не абышлося тут і без крайнасцей. Назіралася фарсіраванне тэмпаў, адміністрацыйны ўціск і г.д. Часам людзі, якія не змаглі засвоіць беларускую мову ў адпушчаныя кароткія тэрміны, звальняліся з працы. Дзе-нідзе пры вылучэнні кіруючых кадраў ледзь не адзіным крытэрыем было веданне беларускай мовы.
У той жа час асобныя людзі адмоўна ўспрынялі працэс беларусізацыі. Як і раней, у некаторых колах беларуская мова лічылася малакультурнай, мужыцкай, годнай толькі на тое, каб ёю карысталіся ў межах гутарковых сялянскіх зносін і не больш таго.
У 30-х гадах і наступных дзесяцігоддзях развіццё беларускай культуры, адукацыі, навукі дэфармуецца. У той час, калі дзесяткі мільёнаў людзей навучыліся пісьменнасці, далучыліся да крыніц культуры, кіраўніцтва краіны ўжо безапеляцыйна вырашала, што з твораў літаратуры і мастацтва карысна народу. Ганенню падвяргаліся пісьменнікі і паэты, што не ўслаўлялі “правадыра ўсіх народаў”. Навукоўцы, якія з вялікай праўдзівасцю адлюстроўвалі падзеі, былі рэпрэсіраваны. І толькі ў пачатку 90-х гадоў да ўлады зноў прыходзіць думка аб выпраўленні дэфармацый у нацыянальнай палітыцы.
Такім чынам, у 20-30-я гады ў БССР ліквідавана ў асноўным масавая непісьменнасць дарослага насельніцтва, значна павысіўся агульнаадукацыйны і культурны ўзровень народа. Да канца 30-х гадоў у рэспубліцы ажыццёўлены пераход да ўсеагульнага абавязковага пачатковага навучання, зроблены значны крок у напрамку ўсеагульнага сямігадовага навучання і ў развіцці сярэдняй школы, створана вышэйшая школа, беларуская навука і новая інтэлігенцыя.
Грамадска-палітычнае жыццё ў 20-30-я гады характарызавалася барацьбой паміж прыхільнікамі і праціўнікамі стварэння дырэктыўнай каманднай эканомікі. З-за адстойвання сваіх ідэй і намераў пацярпела шмат непавінных людзей, да іх прымяняліся неабгрунтаваныя палітычныя рэпрэсіі.
Пытанні і заданні: 1. Разгледзьце погляды кіраўніцтва капіталістычных краін на СССР пасля грамадзянскай вайны. 2. Пакажыце сістэму мер Новай эканамічнай палітыкі, яе ўвасабленне ў практыку на Беларусі. 3. Якім чынам праходзіла ў Беларусі індустрыялізацыя прамысловасці і калектывізацыя сельскай гаспадаркі? Якія карэнныя сацыяльна-эканамічныя змены адбыліся ў БССР за 20-я – 30-я гады? 4. Ахарактырызуйце грамадска-палітычнае жыццё ў СССР і на Беларусі ў 20 – 30-х гадах. 5. Як і ў якіх умовах у 20-х гадах ХХ ст. ў Беларусі ажыццяўлялася палітыка беларусізацыі? Якія былі яе вынікі?
ЛІТАРАТУРА
Борьба за Советскую власть в Белоруссии: Документы и материалы. Мн., 1968.
Великая Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии: Документы и материалы: В 2 т. Мн., 1957.
В борьбе за Октябрь в Белоруссии и на Западном фронте. Мн., 1957.
Галубовіч В.І., Бохан Ю.М. Гісторыя Беларусі (у кантэксце сусветнай цывілізацыі). Мн.: Сучасная школа, 2007., с. 244-330
Гісторыя Беларускай ССР: У 5 т. Мн., 1972. Т. 3.
Гісторыя Беларусі: Вучэб. дапам. У 2 ч. Ч.2. Люты 1917 г. – 2000 г. / Я.К.Новік, Г.С.Марцуль, Э.А.Забродскі і інш.; Пад рэд. Я.К.Новіка, Г.С.Марцуля. – 2-е выд., перапрац. і дап. – Мн.: Універсітэцкае, 2000.
Ігнатоўскі У. Кастрычнік на Беларусі. Мн., 1924.
Кастрычнік на Беларусі: 3б. артыкулаў і дакументаў. Мн., 1927.
Кароль А. Нараджэнне Беларускай Народнай Рэспублікі // Голас Радзімы. 1991. 3 студз.
Костюк М.П. Идейно-политическое воспитание крестьянства: Из опыта работы Компартии Белоруссии в период строительства социализма (1926 – 1937 гг.). Мн., 1979.
Костюк М.П. Трудовой вклад крестьянства в победу и упрочение социализма: На материалах БССР. Мн., 1986.
Круталевич В.А. Рождение Белорусской Советской республики. 2-е изд. Мн., 1979.
Лыч Л.М. Ликвидация экономического и социально-культурного неравенства союзных республик (1917-1941 гг.). Мн., 1987.
Луцкевіч А. Польская акупацыя ў Беларусі // Беларусь. 1990. №9.
Мандрык І.У., Зборнік лекцый па гісторыі Беларусі (у кантэксце сусветнай цывілізацыі). Віцебск., 2005 г. с. 135-167.
Мандрык І.У., Сташкевіч М.С. Да пытання аб стварэнні арганізацыі РСДРП(б) на Віцебшчыне (люты-верасень 1917 г.). // Веснік Белдзяржуніверсітэта. – 1989. - № 3.
Мандрык І.У. Вопыт беларусізацыі і сучаснасць. // Народнае слова, 23.05.1992.
Мандрык І.У. Канцэпцыя беларусізацыі і перадумовы яе стварэння. // Материалы V научной сессии преподавателей и студентов (25 апреля 2002 г.). – Витебск: МИТСО, 2002.
Мірны дагавор... 3 сакавіка 1918 г. // Спадчына. 1993. № 2.
Нарысы Гісторыі Беларусі: У 2 ч. Ч. 2. Мн., 1995.
Первый Всебелорусский съезд в Минске. 15-20 декабря 1917 г. // Нёман. 1993. № 1.
Платонов Р., Сташкевич Н. Тернистый путь к свободе: К вопросу о становлении белорусской национальной государственности // Нёман. 1992. № 10, 11.
Проведение сплошной коллективизации сельского хозяйства Белорусской ССР (ноябрь 1929–1932г.): Сб. документов и материалов. Мн., 1973.
Сташкевич Н.С. Приговор революции: Крушение антисоветского движения в Белоруссии. 1917 – 1925 гг. Мн., 1985.
Устаўныя граматы да народаў Беларусі // Беларускі гістарычны часопіс.1993. № 1.
Эканамічная гісторыя Беларусі: Курс лекцый. / В.І.Галубовіч, Р.І.Ермашкевіч, Г.Ф.Шанавая і інш. / Ад агул. рэд. В.І.Галубовіча. – Мн.: Экаперспектыва, 1993.