2 Тарау Прокуратура органдары қызметтерінің құқықтық жағдайы

Прокуратура органдарының қызметтері мен ұйымдастырылуының құқықтық негіздері ҚР Конституциясымен, ҚР ҚІЖҚ, ҚР АІЖҚ, ҚР ӘҚК, ҚР “Прокуратура туралы” Заңымен, ҚР басқа заңдарымен, халықаралық – құқықтық шарттармен, сондай – ақ ҚР Бас прокурорының және төменгі тұрған прокурорлардың құқықтық актілерімен анықталады.

1. ҚР Конституциясы

ҚР Конституцияға сәйкес өзін демократиялық және құқықтық мемлекет деп есептейді. Қолданыстағы Конституцияға және оның негізінде қабылданған заңына сәйкес ҚР Прокуратурасы мемлекеттік билік тармақтарының біреуінде жатпайды. Конституцияда белгіленген осы ережелер конституциялық қағидаттар қатарының мазмұнын анықтап береді. Олардың біреу ұстамшылдық және қарама – қарсылықтар, завңдылық қағидаттар, Конституцияның үстем болуы, адам құқықтарының бөлінбеуі және басқа жүйелерін өзара пайдаланумен биліктерді заң, атқару және сот тармақтарына бөлу қағидаттары болып табылады.

Негізгі заңның 83 – бабына сәйкес:

1.Прокуратура мемлекет атынан республикасының аумағында заңдардың , ҚР Президенті жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәлме – дәл әрі біркелкі қоданылуын, жедел – іздестіру қызметінің, анықтау мен тергеудің, әкімшілік және орындаушылық іс жүргізудің заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез келгенін бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай – ақ республика Конституциясы және заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіреді. Прокуратура сотта мемлекет мүддесін білдіреді, сондай – ақ заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге асырады.

2.Респуьлика прокуратурасы төменгі прокуратураларды жоғары тұрған прокурорларға және Республика Бас прокурорына бағындыра отырып, біріңғай орталықтандырылған жүйе құрайды. Ол өз өкілеттігін басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз жүзеге асырады және республика Президентіне ғана есеп береді.

3. Республиканың бас прокурорын өз өкілеттігі мерзімі ішінде тұтқынға алуға, күштеп әкелуңге, оған сот тәртібімен әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасаған реттерді қоспағанда, Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Бас покурор өкілеттігінің мерзімі бес жыл.

4. Республика покуратурасының құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі заңмен белгіленеді. Парламент сенатының келісімімен республиканың Бас прокуроры қызметке тағайындалады және қызметтен босатылады.

“Қамауға алу және қамауда ұстан тек заңда көзделген жағдайларда және сот немесе прокурорлардың санкцияларымен ғана жол беріледі. Прокурордың санкциясыз адам жетпіс екі сағаттан аспайтын мерзімге ұсталуы мүмкін”. Осыған сәйкес, Қазақстан Республикасының прокуратурасы төменгі проокуратураларды жоғары тұрған прокурорларға және республика Бас прокурорына бағындыра отырып, біріңғай орталықтандырылған жүйе құрайды. Ол өз өкілеттігін басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз жүзеге асырады және республика президентіне ғана есеп береді. Прокуратураның барлық органдары заңдардың дәл әрі бірыңғай орындалуына жоғарыф қадағалауды іске асыратын, сондай – ақ ҚР Конституциясы мен қолданыстағы заңдарында көзделген жалпы міндеттерді шешеді.