3. Қылмыстықпен күресу бойынша құқық қорғау органдары қызметін үйлестірудегі прокуратура рөлін көтерудің құқықтық және ұйымдастырушылық негіздері

ҚР қылмыстық күрес жағдайы мемлекеттік билік құрылымдарынан қылмыстың алдын алудағы және оларды жасағандығы үшін жазадан құтылмауына құқық қорғау органдарының әсерін күшейтуді талап етеді. Қылмыспен күресуді жақсартудың бірден бір жолы – құқық қорғау органдарының үйлестіру қызметін дамыту және онымен қатар, үйлестіру өкілеттілігін жүзеге асыруда прокуратураның рөлін көтеру болып табылады. Прокуратура органдарының үйлестіру мәртебесі қосымша заңнамалық реттелуімен, бірнеше ұйымдастыру және басқарушылық мәселелерін шешуде бекітілуі мүмкін. Осындай үйлестіру қызметінің нәтижелілігіне әсер ететін мәселелердің қатарына, жалпы маңыздылармен – ҚР Бас прокурорына заң шығарушылық бастамасы, ҚР Конституциялық Кеңесіне жүгіну құқықтары және ҚР «Прокуратура туралы» заңына конституциялық мәртебесі берілуі мүмкін – прокуратура органдарының үйлестіру қызметі жөнінде Прокуратура туралы заңдағы нақтылау реттеушілік жөнінде ұсыныстарды жатқызу қажет. Ұсыныс беру жөнінде кеңірек Прокуратура туралы регламенттік заңдағы прокуратура органдарының үйлестіру қызметінің жаңа заңға сүйенуі қажет. Арнайы тарауында үйлестірудің негізгі сұрақтарын көрсету керек. Онымен қатар қарастырылған прокурорлар үйлестіру қызметіндегі өз өкілеттілігін құқық қорғау саласында ғана емес, жаңа құқық бұзушылықты айқындау және бұрынғы кеңестік прокуратура туралы заңнамаларда болғандай, тағы басқа құқық бұзушылықтарды жою.

Бірінші кезекте, осындай үйлестіру мәнін кеңейту жөнінде ҚР Бас прокурормен шығарылатын бұйрықтар және де құқық қорғау органдары басшыларының Үйлестіру Кеңесінің ұйғарымдарының зерделеулері дәлелдейді.

Олардың құрамында бағынышты органдар мен лауазымды тұлғаларға қылмыспен күрестегі және басқа да құқық бұзушылық бойынша қызметті үйлестіру жөнінде, жекелеп келгенде әскери құрылыс жасау, өндірісті мемлекеттік реттеу және этил спирті мен ішімдік өнімдерінің айналымы және тағы басқаларымен.

Мұндай мекемелік құқықтың шығармашылық тәжірибенің талаптарына жауап береді. Түрлі аймақтар мен деңгейдегі прокурорлар, сондай-ақ үйлестіру өкілеттілігін кеңейту жөнінде пікірлерін білдіреді. Бұл көріністі растайтын дәлел-аймақ қала мен аудан аумақтарында заңдылық пен құқықтық тәртіптің күйі мен жағдайын зерделеуін кешенді өткізеді, кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтары жөнінде, нашақорлық пен ішімдікке құмарлық кең тарағаны туралы үйлестіру кеңестерде бұл мәселелерді прокурорлар қарайды.

Бұдан басқа, қылмыстық күрес (айқындау, ашу, тергеу, қылмысқа жол бермеуден басқа) оларды ескерту мен оларды тудыратын жағдайлар мен себептерді жою да жатады. Қылмысты ескерту

• ішімдікті, нашаны теріс пайдалану, балаларға тәрбие беру міндеттерін орындамаушылықты, қоғамдық тәртіп бұзушылық және тағы да басқа әлеуметтік ауытқулар секілді осы немесе басқа аймақтағы қылмысқа қатысты заң бұзушылықтардың алдын алу әрекеттерін талап етеді.

Осы жұмыс барлық мемлекеттік және қоғамдық құрылымдардың, онымен қоса құқық қорғау органдарының дер кезінде іс-әрекет ету қажеттілігін тудырады. Тәжірибе көрсеткендей, осы қарастырылып жатқан салада үйлестіруші қызметін орындау рөлі прокуратураға берілген. Прокурорлық органдары құқық қорғаудың қылмыспен күресу саласында үйлестіруші рөліне аса тиімді дайындалған прокурор болып табылады.

Біздің ойымызша, үйлестіру қызмет қатысушыларының өкілеттіліктерін құқықтық үйлестіру ұйымдастыру жұмысына қатысушының билігіндегі нақты құқықтық реттеудегі мәселеге назар аудару тұрақтылық негізгі ереже жалпы бағдарламаның қоғамдық қорғау мәселелері бойынша және қылмысқа қарсы облыстарда, қалаларда және ауылдарда қарастырылған. Бұның соңынан тек қана қылмыстарды айқындау мен алдын алу ғана емес, құқық бұзушылыққа қарсы күрес те болады. Заңнамаларды сақтамау, ұйымдастырылған қылмысқа негізінен жауап беретін ішкі істер органдары, басқалар осы күрестің бір бөлігіне жауап береді. Бұл ҚР құқық қорғау органдарының тағы басқа орган қызметкерлерінен оқшаулануына әкеп соқтырады. Өз билігінің аясында тұйықталып, қылмыстық сипаттағы ақпараттармен бөліспейді, жедел түрдегі шараларды жүргізеді. Бұл қылмысты айқындау мен жол бермеудің нәтижелеріне теріс әсер етеді.