Бақылау сұрақтары

1. Горизонталь бұрышты өлшеудің мәні неде?

2. Қолдану тәсілдері нені білдіреді?

3. Айналу тәсілдері нені білдіреді?

4. Горизонталь бұрыштарды неге екі рет (КП және КЛ) өлшейді?

5. Жеке бұрыш өлшеу тәсілі мен бұрыш өлшеудің басқа да тәсілдеріне сипаттама беріңіз?

6. Горизонталь бұрыштарды өлшеу кезінде қай жақ нүктеден алу керек?

7. Қандайда бір О нүктесінде бірнеше горизонталь бұрыштарды өлшеу керек болса, онда қандай тәсілді қолданады?

Тәжірибелік жұмыс №9.

Полигон төбелерінің координаталарын есептеу ведомостісі.

Сілтеме: Неумывакин Ю.К., Смирнов А.С., «Практикум по геодезии» М, Недра:1985ж

Жұмыстың мақсаты: теодолиттік жүрістің өңдеу әдістемесін қөру.освоить методику обработки теодолитных ходов.

Құралдар мен жабдықтар: инженерлік калькулятор, жұмыстық дәптері мен полигонның координат биіктігін есептеу ведомосы.

Тапсырма: Мұғалімнің вариант бойынша тапсырған теодолит жүрісіндегі координат нүктелерін есептеу.

Жұмыстың мазмұны мен жүрісі:

Теодолиттік жүрістің координат нүктелерін анықтау үшін жақтар жүрісі арасындағы бұрышы мен ұзындығын өлшейді. Горизонтальдық бұрыштарын өлшеу және горизонталь салуын журналдарда іске асырылады.

Өлшеп болған соң далалық журналдарда жүрістің схемасын жасайды. Теодолиттік жүрістің схемасы 1-2-3-4-5-1, 21-суретте көрсетілген.

17. Сурет. Теодолиттік жүрістің схемасы.

Теодолиттік жүрістің нәтиже мәліметтерін өңдеу үшін координат тірек нүктелерін тізбеден таңдап алады.

Координат полигон биіктіктерін өлшеу арнайы ведомосте төмендегідей орындалады (12кесте).

1. Теодолиттік жүрістің схемасынан графа 1-ге жүрістің нүкте аттарын ведомостқа тізбектей жазады. Қөшірмені бастап аяқтау үшін, басталып және аяқталған жүрістің аттарын шыққан нәтижеден алу керек. Біздің мысалымызда ол нүкте 1.

2. 2-ші графа горизонтальдық бұрыштардың өлшеу журналдарынан өлшенген бұрыштардың _изм мағыналары жазып алынады, ал ол сызықтарды өлшеу журналынан 5графа – горизонтальдық жүрістің жақтары d. Жақтардың ұзындықтарын мағына ақпарат тізім жолында жайғастырады, ақырғы нүкте жақ аттары жолдар арасында орналасқан. Осындай жазу есептері қателерден қорғайды.

3. 2-ші графада өлшенген бұрыштардың соммасын есептейді.

_изм _p= 539º 58´.

4. Практикалық соммадан  шыққанда теориялық соммамен _t салыстырады. Осы сомма формулада көрсетіледі.

_t = 180 (n-2), (33)

мұндағы n – өлшенген бұрыштың саны.

Осыдан кейін , _t = 180 (5-2) = 180*3 = 540º 00´

5. Шыққан бұрыштық байланыспауын осы формуламен анықтайды және оны мүмкіндігінше салыстырады.

m = _p  _t = 539º 58 ´– 540º 00´ = -2 ´ (34)

_доп = 1,5 tn, (35)

мұндағы 1,5 – коэффициент;

t - қазіргі уақытта теодолит верньерінің дәлдігі 1-ге тең;

n – полигон бұрышының саны.

_доп = 1,5 5 = 3.

6. Егер мүмкін мағынаны шамадан алынса, онда өлшенген бұрыштардың соммасын есептеп тексереді. Егер осы да дұрыс нәтиже бермесе, онда ақпарат тізімге бұрыштардың жазып алуын бақылайды. Егер бұрыштағы байланыспау мүмкін абсолют шамамен шамадан аспаса, онда оны барлық бұрыштарға бірдей бөліп кері танбамен орналастырады.

Біздің үлгімізде байланыспауды -2´ бұрышты қысқа жақтарымен мөлшеріне және жазып қоямыз, полигон бұрыштарына -1´ екіден қоя және бұрыш 2 бұрыш 3 мөлшеріне қоя отырып.

7. Түзелген мәнді 3-ші графаға жазамыз. Бақылауға арналған сомманы есептейміз. Ол дәлдікте мынаған тиіс болуы керек Σt.

8. Дирекциондық сызықтық бұрыш бойынша 1-2; осы участік бойынша α_1-2= 65⁰ 30′, түзелген ішкі бұрыштардан дирекциондық бұрыштың қалғанын сызықтық полигонды осы формуламен есептейді.

_2-3= _1-2+180-А₂= 65º 30´+180º-102º 36´=142 º54´

_3-4= _2-3+180º-А₃= 142º 54´+180º-137º 12´=185º 42´

_4-5= 185º 42´+180º-94 º53= 270º 49´

_5-1= 270º 49´+180º-104º 42´= 346 º07´

_1-2= 346º 07´+180º-100º 37´= 65º 30´.

Дирекциондық бұрыштардың жақтар теодалиттік жүрістен шыққан мәнді графа 4 жазады.

9. Дирекциондық бұрыш жақтар теодалиттік жүрістен есептеп шығарғанда таблица «Азимут пен румб арасындағы тәуелділік» бойынша румбты табамыз.

12-кесте

Азимут А (дирекц. бұрыш 	Румб r	Сызықтық бағыттар
0-90	r =A	CB
90-180	r = 180-A	ЮВ
180-270	r = A-180	ЮЗ
270-360	r = 360-A	СЗ

10. Ақпарат есептеу тізімін графа 6-дан ұзындық жүрісті есептейміз.

Р = d = 591,00 м.

11. Румб (графа 5) мәні және ұзындық жақтар (графа 6) мәні бойынша координат жетілдіруді есептейміз.

х = d cos r (36)

y = d sin r (37)

12. Графа (7) мен(8) алынған нәтижелер 13-кесте бойынша белгілеп қойылады.

13-кесте

Ширектер	Румбтардың аттары	х	у
I	СШ	+	+
II	ОШ	-	+
III	ОБ	-	-
IV	СБ	+	-

13. ∆x байланыспауды ƒx арқылы, ∆у байланыспауды ƒу арқылы белгілейміз.Ұзындық қиылыспаушылықты мына формуламен анықтайды.

х=+183,14 у=+172,28

х=-182,98 у=-172,49

-------------- --------------

_х= +0,16 _у=-0,21

Осы мақсатпен 7 және 8 графалардағы оң және теріс өсімшелерді жеке-жеке қосады, содан соң алгебралық қосындысын есептеп, оның нәтижесін қорытынды сызықтың астына жазады.

14.Теодолиттік жүрістің периметріндегі абсолюттік ұзындық қиылыспаушылығын

табады.

_абс= (_х²_у²) (38)

f_абс = 0,16²+0,21² = 0,06 = 0,24;

қатысты қиылыспаушылық - f_отн = f_абс /Р (39)

f= 0,24/591 = 1/2470, что допустимо, так как f_отн колеблется в пределах от 1/1 000 до 1/3 000.

14. Ұзындық жақтары d пропорционалды координаталардың жетілдіруінде мүмкін байланыспауды бөліп орналастырады. Түзетулердің мөлшері лайықты жетілдірулердің мөлшерін сантиметрмен тізімге кіргізеді.

Ақпарат тізімге түзетілген мәндер координаттарын графа 9 бен 10 жазамыз. Дәлдік үшін түзетілген координаттар соммасын есептейді. Олар 0-ге тең болуы керек.

16. Түзетілген мәндер бойынша нүктелік координат теодалиттік жүрісті есептейді..

х_i+1 = x_i+x_i y_i+1 = y_i +y_i

Шыққан нәтижелерді графа 11 мен 12 жатады

Бақылау сұрақтары:

1.Теодолиттік жүрістерде бұрыштық қиылыспаушылықты қалай анықтайды және оны қалай таратады?

2.Өсімшелер координатындағы қиылыспаушылықты қалай есептейді және оны қалай тарқатады?

3.Қандай сызықтық қиылыспаушылық теодолиттік жүріске жіберіледі

Тәжірибелік жұмыс№ 10Геометрлік нивелирлеудің нәтижелерін есептік өңдеу.

Сілтеме: Неумывакин Ю.К., Смирнов А.С., «Практикум по геодезии» М, Недра:1985ж

Жұмыстың мақсаты: Бекеттен (станциядан) артықшылықты өлшеудің тәсілін үйрену және өлшеу қортындыларын өңдеу.

Оқу құралы және құрылғылар: Нивелир Н-3, нивелирлік рейкалар РН-3, невилерлік техникалық журнал, жұмыс дәптері.

Тапсырма: 1 және 2 нүкте арасындағы ауытқуларды анықтау (1 және 2), 2-ші нүктенің биіктігін есептеу.

Жұмыстың мазмұны мен жүрісі:

Станциядағы өлшем

А және В нүктелерінің арасындағы артықшылықты анықтаған кезде нивилер жобамен осы нүктелердің ортасына орнатады және құрылғының жұмыс күйіне келтіреді.

Ары қарай осындай өлшемдер жалғасады:

1. А нүктелеріндегі артқы рейкаға труба енгізіледі және есептілікті а_ч рейкасының қара жағынан алынады;

2. В нүктесіндегі алдынғы рейкаға труба енгізіледі және есептелік b_ч рейканың қара жағынан алынады;

3. В нүктесіндегі рейканы айналдырады да және а_к қызыл жағынан алынады;

4. А нүктесіндегі рейкаға нивилер енгізеді және b_к қызыл жағынан алынады.