55

ҚОРЫТЫНДЫ

Қазақстан өзінің -2030 стратегиясын әлем қауымдастығында өз орнын алу мақсатында мемлекеттің күшті және әлсіз жақтарын және проблемаларын жасырмастан ашық жария етті.

Олардышешуүшінұзақмерзімдібасымдықтаранықталған,оның ішінде гүлденіп даму, қауіпсіздік және Қазақстан Республикасы Президентінің жолдамасында айтылғандай, барша қоғамның жағдайын жақсарту да бар, ал демократиялық бастамалар мемлекет мақсатына сай позитивті түрде дамуда.

Әлем қауымдастығы шеңберінде Қазақстанның интеграцияға ұмтылу тенденциясы мен дайындығы әр түрлі аймақтағы мемлекеттер мен ТМД, Еуропа Қауымдастығы, Орталық Азия, Азия аймақтарынан бастау алуда. Интеграциялық процестегі маңызды кедергілерге әр түрлі кеден аймақтарындағы, кеден тарифтеріндегі, кедендік және кедендік емес заңдарда білінетін кедендік барьерлер жатады.

1998 жылы Президентіміз Н. Ә. Назарбаев Кедендік одақтың төрағасы бола отырып, ТМД қатысушы мемлекеттерде негізі Кеден Одағын құру болып табылатын Еуропа қауымдастығы моделін ұсынды. Халықаралық тәжірибе көрсетіп отырғандай, Кеден одағы базасында Қазақстанға интеграциялық дамудың Еуропа моделі көбірек сәйкес келеді.

Қазақстан кеден саласындағы проблемаларына назар аударудың объективті себебі жаңадан тәуелсіздігін алған мемлекеттің өзіне тән мемлекеттікатрибуттарын,егемендік(бұныңішіндеэкономикалық), дербестік қалыптастыруды қамтамасыз ететін әр мемлекеттің өзіне тән салалары мен құрылымдарын талап етуімен түсіндіріледі.

Баршылық білетіндей, КСРО кезіндегі республикалар одағында мемлекеттің элементтері болды, бірақ олар декларативтік сипатқа ие еді және бұрынғы КСРО-ның федеративтілігі туралы үлкен шарттылықпен айтуымыз мүмкін. КСРО-дағы кеден ісіне Қазақстан КСР-і оның аумағында орналасқан кеден мекемелерін құру және оның басшыларын тағайындау мәселесіне ғана араласуға мүмкіндігі болды.

171

Кеден саласы кейде тек қана дербес мемлекеттің өзіне ғана тән, сондықтан кеден саясаты мен кеден ісі тек тәуелсіз мемлекеттерге ғана тән. Жалпы халықаралық экономикалық қатынастардың әсерінен халықаралық құқықтық белгілеріне және нормаларына көптеп ие болып жатқан ұлттық құқықтық интеграциясы пайда болды. Бұл, әсіресе, Қазақстанның алғашқы даму кезінде (1991 – 1994 жылдар) нормативтік құқықтық актілері қабылданғаннан соң көріне бастады.

Кеден саласындағы алғашқы заңды актінің (1991 жылғы 24 желтоқсандағы “Кеден тарифтері мен баждары туралы” Заң) баптары, негізінен, халықаралық құқық нормаларына сүйенеді. Осы кездегі ұлттық заңдар кеден саясаты проблемасына қатыссыз, жергілікті кеден істерін шешетін Үкімет қаулылары мен Кеден комитетінің ведомстволық актілерінде көрсетілген.

Кеден саласындағы дамуды, кеден саясаты мен кеден ісі тұрғысынаналғанда,екікезеңгебөлугеболады:біріншісі–Қазақстан тәуелсіздігіналғанкезденбастап,яғни1991жылдыңжелтоқсанынан 1995 жылдың шілдесіне дейін, екіншісі – 1995 жылдың шілдесінен (1995 жылғы 20 шілдеде “Қазақстан Республикасының Кеден ісі туралы” заң күші бар Президент Жарлығын қабылданғаннан) бүгінгі күнге дейін (1999 жылғы 16 шілдедегі “Қазақстан республикасындағы кеден ісі туралы” Заң).

Дербестігіжайлысоңғыкездеғанаайтылабастағанкеденқұқығы да дәл осындай кезеңнен өтті.

Кеден құқығының дамуының бірінші кезеңіне қазынагерлік бағыттылықтан гөрі, міндеттемелердің қойылымы тән болды, екінші кезеңде кеден ісіндегі мемлекеттік органдар әрекеттерінің толық “бағдарламасы” беріледі, мұнда олардаң ынтымақтастығы мен халықаралық құқықтың бағыттылығы атап көрсетіледі.

Әртүрліқұқықтықматериалдардықамтитынкодификацияланған заң актісінің қабылдануы кеден құқығы мазмұнына құқықтық реттеудің кең көлеміндегі пәні (құқықтық механизмін де қоса) мен кеденсаласындағыпайдаболатынқоғамдыққатынастардықұқықтық реттеудің бірқатар спецификалық әдісін (тәсілдерін) енгізеді.

Соныменқатар,кедендікқұқыққұқықсаласындағыхалықаралық құқықтың аспектілері мен нормаларына баса мән берілуімен, ұлттық заңдарды халықаралық стандартқа “тартатындығымен” сипатталады.

172

Мысалы, әкімшілік, қылмыстық іс жүргізу және бірқатар басқа да құқық салалары, негізінен, мемлекеттегі ішкі құқықтық тәртіптің қатынастарын реттейді.

Халықаралық кеден құқығында мемлекеттердің ұлттық (ішкі) заңдары халықаралық құқықтың қайнар көздерінің бірі ретінде қарастырылады, мұнда құқықтың басқа да халықаралық қайнар көздері көрініс тапқан.

Кеден құқығы Қазақстан құқығындағы дербес кешенді сала ретінде кеден саясаты мен кеден ісіне әсер етуші құрал болып табылады. Олардың ықпал ету механизмінің жеткіліксіздігі, тиісті кедендік әкімшіліктердің болмауы, кеден саласын мемлекеттің ішкі және нақты халықаралық құқық ынтымақтастығы әсерінде қалып қоюы олардың әлсіз жақтары болып табылады.

Ал, соңғы кездегі кеден заңындағы өзгерістер алдағы уақыттарда мемлекеттің кеден ісін мемлекеттік басқару құралы ретінде жетілдіре түсуге ұмтылғандығын көрсетіп отыр.

173

ӘДЕБИЕТТЕР

Алексеев С.С. Теория права. М., 1995 Алибеков С.Т. Таможенное право. Алматы, 1997

Алибеков С.Т. Таможенное дело в Республике Казахстан. Алматы, 1997

Алибеков С.Т. Казахстанское таможенное право (Общая и Особенная части). Алматы. - 1999; Алматы. – 2003

Әлібеков С.Т. Қазақстанның кеден құқығы. Жалпы және ерекше бөлім. Алматы. - 2002

Атаманчук Г.В. Теория государственного управления. М., 1997

Баймаханов М.Т., Вайсберг Л.М., Котов А.К. Становление суве-

ренитета Республики Казахстан (государственно-правовые проблемы). Алматы, 1994

Баймаханов М.Т. и др. //Взаимодействие правового сознания с моралью и нравственностью в обществе переходного периода. Алматы, 1995

Баишев Ж.Н. Казахстан: этапы государственности. Алматы, 1997 Бахрах Д.Н., Кивалов С.В. Таможенное право России.

Екатеринбург, 1995 БейшембиевЭ.Д.,АйдаралиевА.А.ЗаконодательствоКыргызстана

и международное право. Бишкек, 1998 Бизнес и право: законодательные акты Республики Казахстан.

Алма-Аты, 1992 Борисов К.Г. Международное таможенное право. М., 1997

Ведомости Верховного Совета Республики Казахстан (1992 – 1995 гг.)

Габричидзе Б.Н. Таможенное право. М., 1995

Гребенщикова Л.В., Кубасова И.А., Сарсембаев М.А. Таможенное законодательствоКазахстанаи международные таможенные конвенции. Алматы, 1996

Договоры об учреждении Европейских сообществ. М., 1994.

– Treaties establishing the European Communities (ECSC, EEC, EAEC). Brussels; Luxembourg, 1987

Законодательство Республики Казахстан о внешнеэкономической

174

деятельности / Сост. Р. Баймурзаева, Л. Аносова. Алматы, 1996 Зиманов С.З. Конституция и Парламент Республики Казахстан.

Алматы, 1996 Карикболов Б. Нормативные акты. Интерпол. Алматы, 1998

КимВ.А.,КимГ.В.КонституционныйстройРеспубликиКазахстан. Алматы, 1998

Козырин А.Н. Налоговое право зарубежных стран: вопросы теории и практики. М., 1993

Котов А.К., Котов Д.А. Действующее право как система и толкование его норм. Алматы, 1999

Лившиц Р.З. Теория права. М., 1994

Мадьярова Д.М., Текенов У.А., Акбаева Б.М. Международные транспортные перевозки и управление таможенным делом: Учебное пособие. Алматы, 2000

Моисеев Е.Г. Правовой статус Содружества Независимых Государств. М., 1995

Международные договоры, ратифицированные Республикой Казахстан, в сфере таможенного законодательства: Сб. междунар. актов/Сост. Э. Б. Мухамеджанов, И.В. Межибовская. Алматы, 1998 Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и улучшениеблагосостояниявсехказахстанцев:ПосланиеПрезидента

РК народу Казахстана. Алматы, 1997 Нұрахметов Б. Қазақстан Республикасының кеден ісі: сұрақтар

мен жауаптар. Алматы, 2000 Поленов Г.Ф. Уголовное право. Алматы, 1997

Протасов В.Н. Что и как регулирует право. М., 1995 Рогов И.И. Экономика и преступность. Алма-Аты, 1991

Сабикенов С. Право и социальные интересы. Алма-Аты, 1986 Сапаргалиев Г.С. Конституционное право Республики Казахстан.

Алматы, 1998 Сарсеков Б. Контрабанда наркотиков в Республике Казахстан:

проблемы и пути их преодоления. Алматы, 1998 Сарсембаев М.А. Правовое регулирование внешне-экономичес-

кой деятельности. Алматы, 1995 Сарсембаев М. А. Международно-правовые отношения госу-

дарств Центральной Азии. Алматы, 1995 Сарсембаев М. А. Таможенное право. Алматы, 1999

175

Систематическое собрание законов РСФСР: в 2 т. М., 1929 Содружество: Информационный вестник Совета глав государств

и Совета глав правительств (1994 – 1996 гг.)

Статистические данные: Статистический ежегодник Казахстана.

Алматы (1993 – 1996 гг.)

Сенякин И.Н. Теория государства и права: Курс лекций. М., 1997 Собрание актов президента Республики Казахстан и правительс-

тва Республики Казахстан (САПП: 1995 – 1999 гг)

Таранов А.А. и др. Административное право Республики Казахстан. Часть общая. Алматы, 1996; Часть особенная. Алматы, 1997

Таможенное законодательство: Сб. нормативных актов. М., 1994 Тілемісов Н.Х. Қазақстандағы кеден тарихы (сауда жолдарынан

кеден жүйесіне дейін). Алматы, 2001 Тленчиева Г.Д. и др. // Проблемы борьбы с экономической пре-

ступностью в Казахстане. Алматы, 1996 Тихомиров Ю.А. Публичное право. М., 1995

Угаров Б.М. Международная борьба с контрабандой. М., 1981 Храбсков В. Г. Таможня и закон. М., 1979 Худяков А.И. Налоговое право. Алматы, 1996

176

1 ҚОСЫМША

КЕДЕН ҚҰҚЫҒЫ

1-сызбанұсқа. Кеден құқығына жалпы сипаттама. Дамудың алғашқы сатысы (1991 ж. желтоқсан – 1995 ж. ішінде)

КЕДЕН ҚҰҚЫҒЫ

2- сызбанұсқа. Кеден құқығына жалпы сипаттама. Дамудың екінші сатысы (1995 ж. шілдеден бүгінге дейін)

177

КЕДЕН ҚҰҚЫҒЫ

3- сызбанұсқа. Кеден құқығының пәні мен әдісі

КЕДЕН ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ

4- сызбанұсқа. Кеден құқығының жүйесі

178

КЕДЕН ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ИНСТИТУТТАРЫ

Негізге алынатын институттары

7- сызбанұсқа. Кеден құқығының заң бастаулары

179

КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚ

8- сызбанұсқа. Кеден құқығының халықаралық және Қазақстандық басқа құқық салаларымен арақатынасы

Кеден ісі

Кеден саясаты

КЕДЕН САЛАСЫ (СФЕРА)

9- сызбанұсқа. Кеден саясаты мен кеден ісінің кеден саласымен арақатынасы

180