Тақарып 11. Онтология: негізігі түсініктері мен қағидалары. Даму теориясының мәселеері

Онтология … оқытады

• Болмыстың пайда болуы мен ұзақтығын

• Болмыстың құрылымын

• Болмыстың қозғалысы мен дамуын

• Болмыс субстанциясы

• Болмыстың фундаментальді заңдарын

• Рух деген не?

• Материя деген не?

• Өмір деген не?

• Сана мен ақыл деген не?

• Болмыстың мәні неде?

Болмыс түрлері:

Табиғат болмысы - табиғи заттар мен процестер

адам болмысы - заттар дүниесіндегі адам болмысы, адамның өзіндік болмысы.

рухани болмыс –субъективті психологиялық шынайлық сферасындағы – сана.

әлеуметтік болмыс – ақылды тіршілк иелерінің қауымдастығы ретіндегі қоғам

Болмыс ұғымын түсіндірудің екі бағыты

Парминидтік түсінік

Болмыс - өзгермейтін, біртекті, қозғалмайтын, өзіне-өзі тең

Гераклиттік түсінік

Болмыс – өзермелі, мәңгілк қалыптасу жағдайында болады.

ТАБИҒАТ БОЛМЫСЫНЫҢ АТРИБУТТАРЫ

• Субстанция

• Қозғалыс

• Даму

• Детерминизм

• Заңдылық

• Ұйымдастырушылық

• Құрылымдық

• Көпөлшемдік

• Байланыс

• Дифференция

• Тірішілік

• Сана

Мәселенің шешілуі

Түрі

Субстанция саны

Субстанция ретінде алынады

Өкілдері

Монизм

Материалистік монизм

1

Материя

Фейрбах, Маркс, Энгельс, Чернышевский, Ленин

Идеалистік монизм

1

Идеалды бастама (Құдай, идея, логос, рух, әлемдік ақыл, сана)

Платон, Аристотель, авгкустин, Аквинский, Гегель

Пантеистік монизм

1

Құдаймен теңестірілген табиғат

Кузанский, Каперник, Бруно; Спиноза

Дуализм

2

Материя және рух

Декарт

Плюрализм

Идеалистік плюрализм

Көп

Монадалар (көптеген рухани бөлшектер

Лейбниц

Материалистік плюрализм

Апейрон (шексіз көп зататр)

Анаксимандр

ЖОҒАРЫДАҒЫ ӘЛЕМ

Рухани болмыс

Жұмақ

ЖЕР БЕТІ

Табиғи болмыс

Өмірдің объективті, физикалық аумағы

КҮНӘЛІЛЕР ӘЛЕМІ

Төменгі болмы

Тозақ

АБСАЛЮТТІ ИДЕЯ – ӨЗ-ӨЗІМЕН (әлемдік ақыл-Құдай)

Абсолютті идеяның дамуының логикалық деңгейі

Табиғат абсалютті идеяның бейболмысы ретінде

Абсолютті идеяның дамуының табиғи деңгейі

Адам рухының абсолютті рухқа енуі

Абсолютті идеяның дамуының адами деңгеі