VIII. Тагы й¿зе саргайды, тагы й¿ткерерг´ тотынды.

Ике синтагмадан торган ¢¿мл´.

Гади ¢¿мл´:

Ия – билгел´нм´г´н

Х´б´рл´р – ти¼д´ш м¿н´с´б´тенд´ торучы саргайды, й¿ткерег´ тотынды

Иярчен ¢¿мл´ кис´кл´ре:

Тагы – вакыт х´ле (р´веш)

Й¿зе – кыек т´мамлык (исем, баш килешенд´)

¡¿мл´не¼ т¿рен билгел´º:

Гади, ким (ия билгел´нм´г´н), ¢´енке, хик´я, раслау, ти¼д´ш х´б´рл´р ³´м ти¼д´ш х´лл´р бар: тагы ..., тагы ... ¢¿мл´д´ сºз т´ртибе у¼ай

Сºзтезм´л´р ³´м б´йл´º чаралары:

Тагы саргайды – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т, -ды категорик ºтк´н заман кушымчасы ярд´менд´ б´йл´нг´н

Й¿зе саргайды – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т, -ды категорик ºтк´н заман кушымчасы ³´м килеш кушымчасы ярд´менд´ б´йл´нг´н

Тагы й¿ткерерг´ тотынды – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т, -ды категорик ºтк´н заман кушымчасы ярд´менд´ б´йл´нг´н

¡¿мл´ ике синтагмадан тора.

Иярчен кушма ¢¿мл´.

Х´б´рлек ºз´кл´ре:

Баш ¢¿мл´: Ул ятты; Ия – ул (алмышлык); х´б´р – ятты (фигыль)

Иярчен вакыт ¢¿мл´: Вакыт ºтм´де; Ия – вакыт(исем), х´б´р – ºтм´де.Б´йл´ºче чара– к¿ттерº интонациясе.Аналитик иярчен ¢¿мл´, ч¿нки интонация ³´м м´гън´ ягыннан т¿г´лл´нг´н.

Иярчен ¢¿мл´ кис´кл´ре:

Бер атна – кºл´м х´ле (сан + исем)

Б¿тенл´й – кºл´м х´ле (р´веш)

Тºш´кк´ – урын х´ле (исем, юн´леш килешенд´)

¡¿мл´л´рне¼ т¿рен билгел´º:

Баш ¢¿мл´: тулы, ике составлы, ¢´енке, хик´я, раслау, ¢¿мл´д´ сºз т´ртибе у¼ай

Иярчен вакыт ¢¿мл´: тулы, ике составлы, ¢´енке, хик´я, раслау, ¢¿мл´д´ сºз т´ртибе у¼ай

* * *

Х. Ш´³´рг´ кайткач та /терелм´де.

¡¿мл´ ике синтагмадан тора.

Гади ¢¿мл´.

Ия – билгел´нм´г´н.

Х´б´р – терелм´де (фигыль)

Иярчен ¢¿мл´ кис´кл´ре:

Ш´³´рг´ – урын х´ле (исем, юн´леш килешенд´)

Кайткач та – вакыт х´ле (х´л фигыль)

¡¿мл´л´рне¼ т¿рен билгел´º:

ким (х´б´ре билгел´нм´г´н), ¢´енке, хик´я, раслау, ¢¿мл´д´ сºз т´ртибе у¼ай

Сºзтезм´л´р ³´м б´йл´º чаралары:

Кайткач та терелм´д´ – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т, та кис´ч´ге ³´м х´л фигыльне¼ -кач кушымчасы ярд´менд´ б´йл´нг´н

* * *

XI. Бер ай саташып ятканны¼ со¼ында,/ бер к¿нне/ аны¼ кºзе ачылды

¡¿мл´ ¿ч синтагмадан тора.

Иярченле кушма ¢¿мл´.

Х´б´рлек ºз´л´ре:

Баш ¢¿мл´: кºзе ачылды

Иярчен вакыт ¢¿мл´: бер составлы фигыль ¢¿мл´: х´б´р – саташып ятканны¼ со¼ында. Аналитик иярчен ¢¿мл´. Б´йл´ºче чара – -ны¼ со¼ында.

Иярчен ¢¿мл´ кис´кл´ре:

Бер ай – кºл´м х´ле (сан + исем)

Бер к¿нне – вакыт х´ле (сан + исем)

Аны¼ – аергыч (алмашлык, иялек килешенд´)

¡¿мл´л´рне¼ т¿рен билгел´º:

Баш ¢¿мл´: тулы, ике составлы, ¢´енке, хик´я, раслау, ¢¿мл´д´ сºз т´ртибе у¼ай

Иярчен вакыт ¢¿мл´: бер составлы фигыль ¢¿мл´, ¢´енке, хик´я, раслау, ¢¿мл´д´ сºз т´ртибе у¼ай

Сºзтезм´л´р ³´м б´йл´º чаралары:

Аны¼ кºзе – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т, килеш ³´м тартым кушымчалары ярд´менд´ б´йл´нг´н

* * *

XII. Ул,/ тир´-янына карап,/ анасыны танып:/

– ¥ни,/ су бир,/ – диде.

Сºзтезм´л´р ³´м б´йл´º чаралары:

Тир´-янына карап – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т, килеш ³´м тартым кушымчалары ³´м х´л фигыльне¼ –п формасы кушымчасы ярд´менд´ б´йл´нг´н

Анасыны танып – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т, килеш ³´м тартым кушымчалары ³´м х´л фигыльне¼ –п формасы кушымчасы ярд´менд´ б´йл´нг´н

Ул диде – ияртºле б´йл´неш, х´б´рлекле м¿н´с´б´т, -де категорик ºтк´н заман кушымчасы ярд´менд´ б´йл´нг´н

М´хдºм – ´ф´нде, ху¢а, эш бирºче, эшк´ яллаучы (З´йнуллин ¡.Г. Ш´рык алынмалары сºзлеге, Б. 94)

¡¿мл´ алты синтагмадан тора.

Иярченле кушма ¢¿мл´.

Х´б´рлек ºз´кл´ре:

Баш ¢¿мл´: Ул диде

Иярчен т´мамлык ¢¿мл´: бер составлы боерык фигыль бир – гади х´б´р. Б´йл´ºче чаралар: к¿ттерº интонация (пауза) ³´м диде фигыле.

Иярчен ¢¿мл´ кис´кл´ре:

Тир´ янына карап – аерымланган р´веш х´ле

Анысыны танып – аерымланган р´веш х´ле

¥ни – энд´ш (модаль) сºз

¡¿мл´л´рне¼ т¿рен билгел´º:

Баш ¢¿мл´: тулы, ике составлы, ¢´енке, хик´я, раслау, ¢¿мл´д´ сºз т´ртибе у¼ай

Иярчен вакыт ¢¿мл´: бер составлы фигыль ¢¿мл´, ¢´енке, хик´я, раслау, ¢¿мл´д´ сºз т´ртибе у¼ай

АЛЫНМАЛАР

СХЕМАЛАР:

* * *

IX. Бер атна вакыт ºтм´де,/ ул б¿тенл´й тºш´кк´ ятты.

Сºзтезм´л´р ³´м б´йл´º чаралары:

Бер атна вакыт – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т, ян´шелек торуы бел´н б´йл´нг´н

Бер атна ºтм´де – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т, -де категорик ºтк´н заман кушымчасы ³´м ян´шелек торуы ярд´менд´ б´йл´нг´н

Ул ятты – ияртºле б´йл´неш, х´б´рлекле м¿н´с´б´т, -ты категорик ºтк´н заман кушымчасы ярд´менд´ б´йл´нг´н

Тºш´кк´ ятты – ияртºле б´йл´неш, т¿г´лл´ºле м¿н´с´б´т,

-ды категорик ºтк´н заман кушымчасы ³´м –к´ килеш кушымчасы ярд´менд´ б´йл´нг´н