М. Джалиль: Моабитская тетрадь – общая характеристика(тат)
реферат
МУСА ¡¥ЛИЛ: МОАБИТ Д¥ФТ¥РЛ¥РЕ
Башкаручы:
10 нчы сыйныф укучысы
КАЗАН 2003
Эчт´лек
|
Кереш |
3 |
|
Беренче бºлек. Муса ¡´лилне¼ тормыш ³´м и¢ат юлы |
5 |
|
Икенче бºлек. Муса ¡´лилне¼ «Моабит д´фт´рл´ре» ¢ыентыгы |
10 |
|
Йомгаклау |
18 |
|
Кулланылган ´д´бият |
20 |
КЕРЕШ
Муса ¡´лил – татар халкыны¼ б¿ек шагыйрьл´рене¼ берсе. ªзене¼ шигъри мирасыннан тыш, М. ¡´лил язмышы бел´н безг´ батырлык ³´м героизм ºрн´ге д´ калдырган.
ªземне¼ рефератымда мин Муса ¡´лилне¼ «Моабит д´фт´рл´ре» циклын карап уздым. Аларны¼ кыймм´тлеге саф поэзия матурлыгы бел´н ген´ тºгел, ´ ºзене¼ язмышлары бел´н д´ аерылып торалар.
Безг´ килеп ¢итк´н шигырьл´рне¼ 66 исемд´ге, ягъни ¿чт´н ике ¿леше, концентрацион лагербда тºгел, Моабит т¿рм´сенд´, ºлемг´ х¿кем ителг´нн´н со¼, туры м´гън´сенд´ «палач балтасына башны тоткан килеш» язылганнар. Бу факт ºзе ген´ д´ Мусаны б¿тен д¿ньяхалкы алдында ти¼д´шсез батыр итеп таныта.
Шу¼а кºр´ бу шигырьл´р фашизмны гаепл´º документлары булып кына калмыйлар, алар шул ук вакытта кешене¼ саф намусын ³´м мораль б¿еклеген раслаучы документлар булып, татар шагыйрене¼ с´яси ¢итлегºен´ аттестат булып торалар.
Шагыйрьне¼ язмышы татар халык ³´м ´д´бият тарихында аеруча зур урын алып тора.
Аны¼ ´с´рл´ре д¿нья халыкларыны¼ кºп кен´ телл´рен´ т´р¢ем´ ителг´н. М´с´л´н, танылган француз язучысы Луи Арагон «Совет ´д´биятлары» китабында (Париж, 1955) Муса ¡´лилг´ аерым бºлек багышлаган. Ул анда: «В борьбе Мусы Джалиля Луи Арагон видит важность этого поединка как освобождения и других народов. «Он погиб за всех нас – и французов, и чехов. Муса Джалиль... Вы, забывшие красные полотна на колоннах и стенах Франции, повторяйте его имя...»1, – дип яза.
Рефератыбыз керешт´н, т¿п ¿лешне¼ ике бºлегенн´н, йомгаклаудан ³´м кулланылган ´д´бият исемлегенн´н тора. Беренче бºлек М. ¡´лилне¼ тормыш ³´м и¢ат юлына багышланган. Икенче бºлект´ аны¼ «Моабит д´фт´ре» ¢ыентыгы анализлана.
Беренче бªЛек. Муса ¡¥лилне£ тормыш ²¥м и¡ат юлы
Татар халкыны¼ б¿ек улы, герой шагыйрь Муса ¡´лил (Муса Мостафа улы ¡´лилов) 1906 нчы елны¼ 15 февраленд´ элекке Ореньург губернасы (х´зерге Оренбург ¿лк´се Шарлык районы) Мостафа авылында крестьян гаил´сенд´ алтынчы бала булып д¿ньяга кил´. 1913 нче елда Мусаны¼ ´тисе Мостафа абзый, ишле гаил´сен ияртеп, Оренбург ш´³´рен´ кºч´ ³´м вак-т¿як сату эшл´ре бел´н ш¿гыльл´н´ башлый. 1918 нче елны ул туган авылына кире кйата ³´м бер елдан шунда вафат була.
Муса алты яшенн´н авыл м´кт´бен´ укырга кер´, гаил´ ш´³´рг´ кºчк´ч, укуын «Х¿с´ения» м´др´с´сенд´ д´вам иттер´. М´др´с´ елларында (1914-1917 нче елларда) матур ´д´бият ´с´рл´рен яратып укый. Ул монда Тукай, Д´рдем´нд, С. Р´миев и¢атлары бел´н якын таныша. Шулар т´эсиренд´ ºзе д´ шигырьл´р язып, аларны м´др´с´д´ге кулъязма журналга урнаштыра бара.
Октябрь революциясенн´н со¼ «Х¿с´ения» м´др´с´се урта педагогик белем бирº м´кт´бе булып ºзг´ртел´. Муса, бу м´кт´пне¼ алдынгы укучыларыннан булып, озакламый ш´³´р комсомол оешмасына ´гъза булып кер´.
1919 нче елны¼ октябренд´, Оренбург ш´³´ре Дутов гаск´рл´ре тарафыннан камап алынган чорда, Т¿ркестан фронты политидар´се органы «Кызыл йолдыз» газетасында ун¿ч яшьлек М. ¡´лилне¼ «Б´хет» исемле шигыре басылып чыга. Шуннан со¼ аны¼ революция, к¿р´ш рухы бел´н сугарылган романтик шигырьл´ре матбугат битл´ренд´ еш кºрен´ башлый.
1919 нче елны¼ декабренд´ М. ¡´лил туган авылы Мостафага кайта ³´м м´кт´п балаларын, яшºсмерл´рне берд´м оешмага туплау буенча культура-агарту эшл´ре алып бара. 1920 нчы елны¼ гыйнваренд´ М. ¡´лилне¼ актив катнашы бел´н Мостафа авылы яшьл´рне¼ комсомол ячейкасы т¿зел´. Шушы ук вакытларда ул, кулына корал алып, ирекле коммунарлар отряды составында кулак бандаларын тар-мар итº операциял´ренд´ катнаша.
1921 нче елны¼ аф´тле ¢´ен Муса ¡´лил я¼адан Оренбург ш´³´ренд´ уздыра. К¿зен аны, партияне¼ губерна комитеты рекомендациясе бел´н, Оренбург х´рби-партия м´кт´бен´ урнаштыралар. Алты айдан м´кт´пне т´мамлагач, ул Халык м´гарифе институтына укырга кер´, л´кин авырып китеп, тизд´н укуын ташларга м´¢бºр була. Аннан да бигр´к ул Казанга, татар м´д´ниятене¼ ºз´ген´ ашкына.
1922 нче елны¼ к¿зенд´ М. ¡´лил Казанга кил´. Башта ул «Татарстан» газетасы редакциясенд´ эшли, ´ 1923 нче елдан Татрабфакта укый башлый.
Аны¼ газета-журналларда бер-бер артлы шигырьл´ре, м´кал´л´ре басыла, ´ 1925 нче елда ис´ «Барабыз» исемле беренче шигъри ¢ыентыгы д¿нья кºр´.
1925-1927 нче елларда Муса ¡´лил ВЛКСМны¼ Орск ¿яз комитетында, аннары Оренбург губерна комитетында инструктор булып эшли.
Со¼ыннан ул беренче татар совет балалар журналларын («Кечкен´ ипт´шл´р» ³´м «Октябрь баласы») оештыруда актив катнаша
Бер ºк вакытта Муса ¡´лил 1927-1931 нче елларда I М´ск´º д´ºл´т университетыны¼ ´д´бият-с´нгать факультетында укып югары белем ала. 1929 нче елда М. ¡´лил партия сафына ´гъза булып кер´.
1933-1934 нче елларда М. ¡´лил М´ск´ºд´ татар теленд´ чыга торган «Коммунист» газетасыны¼ ´д´бият-с´нгать бºлеген ¢ит´кли. ªз´к газеталарда эшл´г´н елларда ул, журналист-х´б´рче буларак, кºп кен´ оешмаларга, колхоз-совхозларга бара, халыкны¼ тормышы бел´н якыннан таныша.
1935 нче елда М´ск´º д´ºл´т консерваториясе каршында татар опера театрына ³¿н´ри кадрлар ´зерл´º ¿чен Татар опера студиясе оештырылгач, М. ¡´лилне шунда ´д´би бºлек м¿дире итеп эшк´ чакыралар.
1938 нче елда студияд´ укуын т´мамлап, Казанга кайткач, Муса ¡´лил опера театрыны¼ ´д´би бºлек ¢ит´кчесе булып эшл´вен д´вам иттер´.
Композиторлар бел´н аралашу, музыка д¿ньясы бел´н тыгыз б´йл´неш тоту ¡´лил и¢атында я¼а ºзг´решл´р тууга с´б´п була. «Сагыну», «¡ир ¢ил´гем», «¡ырын булсын бºл´гем», «Карашлары¼» кебек хисл´рне¼ сафлыгы ³´м тир´нлеге бел´н аерылып торган шигырьл´р, композиторлар тарафыннан музыкага салынып, халыкны¼ яраткан ¢ырларына ´верел´. ¥дипне¼ и¢атында б¿тенл´й я¼а жанр да – драматик поэма жанры – барлыкка кил´. «Алтынч´ч» (1935-1941 нче еллар), «Илдар» (1940) драматик поэмалары нигезенд´ композитор Н´¢ип ¡и³анов со¼ыннан ºзене¼ атаклы операларын и¢ат ит´.
1939 нчы елда Муса ¡´лил Татарстан Язучылары берл´шм´се идар´сене¼ ¢аваплы с´ркатибе итеп билгел´н´. Шул ук елны Казан хезм´т иял´ре аны ш´³´р советына депутат итеп сайладылар. Ватан сугышын ул шушы ¢аваплы постларда эшл´г´н ¢´м´гать эшлеклесе ³´м кºренекле ´дип сыйфатында каршылый.
1949 нче елны¼ июль аенда Муса ¡´лил армияг´ алына. Башта ул Казан гарнизонында рядовой кызылармеец булып хезм´т ит´, аннары Курск ¿лк´сенд´ге политработниклар ´зерли торган алты айлык курсларга укырга ¢иб´рел´.
1941 нче елны¼ декабренд´ курсларны т´мамлагач, ¿лк´н политрук М. ¡´лил М´ск´º аша фронтка кит´ (февраль, 1942 ел).
Монда ул Т¿ньяк-к¿нбатыш фронтта чыга торган «Отвага» исемле газетаны¼ алгы сызыктагы х´рби корреспонденты итеп билгел´н´. 1942 нче елны¼ июненд´ Волхов юн´лешенд´ барган канлы сугышлар вакытында, аларны¼ часте чолганышта калып, Муса ¡´лил каты яраланган х´ленд´ дошман кулына эл´г´. Шул к¿нн´н патриот шагыйрьне¼ фашист тоткынлыгындагы ³´м героик тормыш этабы башлана.
М. ¡´лилне¼ ³´м ¢´лилчел´рне¼, яшерен оешма т¿зеп, фашизмга каршы алып барган героик к¿р´ше, ка³арманлыклары турында дист´л´рч´ китаплар – романнар, повестьлар, драма ´с´рл´ре ³´м поэмалары язылган, кинофильмнар т¿шерелг´н. И¼ м¿³име: М. ¡´лил ³´м аны¼ ипт´шл´ре ахыргы сулышларына кад´р ватан алдында турылыклы булып калалар ³´м фашизмга каршы к¿р´шт´ ти¼д´шсез рухи тыкнык, батырлык ºрн´ге кºрс´т´л´р.
Муса ¡´лилне 1944 нче елны¼ 25 августында ¢´залап ºтер´л´р.
«Документы дают возможность уточнить время казни. Судя по записям, все патриоты были обезглавлены на гильотине в течение получаса – с 12 часов 06 минут до 12 часов 36 минут 25 августа. Казни следовали одна за другой с интервалом в три минуты»1, – дип яза Р. Мостафин ºзене¼ документаль очеркларында.