Referaty_na_tatarskom_yazyke / zvezda

6

Анализ драмы Фаузии Байрамовой «Взорвавшаяся звезда» (тат)

Ф´ºзия Б´йр´мованы¼ «Атылган йолдыз» драмасына анализ

«Атылган йолдыз» драмасы б¿ек татар шагыйре ²ади Такташка багышланган. Драманы¼ беренче ºзенч´ле исеме астында ук бирелг´н: «¥с´рд´ кулланылган барлык хатлар, т´нкыйть м´кал´л´ре, шигырьл´р ºзг´ртелмич´ файдаланылды»¹, – дип яза Ф. Б´йр´мова.

¥с´рд´ тасвирланган вакыйгалар 1923-1932 нче елларга карый. Шу¼а кºр´бу драманы тарихи драма дип т´ карарга м¿мкин. Драманы¼ кºл´ме шактый зур. Ул ике бºлект´н тора.

Драманы¼ т¿п идеясы ачык бирелг´н. Бу – Такташны¼ ист´леген´ багышланган ´с´р, ³´м драматург монда б¿ек шагыйрьне¼ образын т¿рле яктан ачыклау, аны¼ б¿тен к¿чен, аны¼ ка³арманлыгын укучыга ¢иткерº максатын куя. Такташ ºзе турында болай ди: «Б¿тен уйларымны, хис-тойгыларымны, ¢анымны кешел´рг´ ¿л´ш´м» [71].

Драма Такташ ºлеме бел´н т´мамлана, ³´м драматург аны оптимистик фикер бел´н йомгаклый. «Такташ: Басып торам!! Кил´ч´к каршында аягºр´ басып торам!» [142].

Такташ образы нинди д´ булса катып калган символ кебек бирелм´г´н, ул драмада тере кеше. Аны¼ кимчелекл´ре д´ бар. Тик кен´ шул ук со¼гы блларда шагыйрь ºзене¼ наебен сиз´: «И¼ кадерле кешел´ремне... Саттым... Г¿лч´³р´... Гадел дустым... Кайда сез?.. Ачыгыз бу тимер ишекл´рне! Ачыгыз...» [142].

Такташ образы бел´н ´с´рне¼ т¿п идеясы да б´йле: шагыйрь бел´н ¢´мгыятьте¼ м¿н´с´б´те. Шагыйрь ³´рчак «¢´мгыятьне¼ оппозициясенд´ булырга тиешле», – диг´н бер гыйлем кеше. Монда н´къ шул проблема ачыклана. Б¿ек шагыйрьл´рне¼ язмышлары бик сир´к якты була. Алар кºбесенч´ а¼лап бетерелм´г´н х´лд´ безд´н кит´л´р. Драманы¼ т¿п идеясы Икенче Г¿лч´³р´ сºзл´ре аша чагылган: «Сез ген´ ºтердегез аны... Й¿р´ген´ басып ¢ырлаттыгыз... Сез ген´ ºтердегез. Саклый алмадым каралыктан... ¯лгерм´дем...» [143].

¥с´р ºзене¼ образлар системасы бел´н аерылып тора. Такташтан тыш драмада башка кешел´р юк кебек. Алар б¿тенесе берг´л´шеп бер масса кебек кен´ бирелг´нн´р. Х´тта Такташны¼ дуслары да символистик р´вешт´ Ак Дус ³´м Кара Дус кебек бирелг´нн´р.

Кара Дус образы аша Ф. Б´йр´мова ºзене¼ бºгенге с´яси карашларын ºтк´рерг´ тырыша. Чыннан да, Кара Дус большевикка ³´м коммунистка охшаш: «Кара Дус: Яз, безг´, илг´ н´рс´ кир´к, шуны яз. Куеп тор хисл´ре¼не, шашулары¼ны. Андый шигырьл´р заманы ºтте инде. Яз мен´ шундый бер шигырь... Сине¼ коммунистлыгы¼, ¢аны¼ шунда кºренерлек булсын».

Ак Дус образы катлаулырак. Ул Такташны а¼ламакчы була, л´кин шагыйрьне¼ да³илеге Ак Дус ¿чен авыррак. Бу катлаулырак образ. Асылда ºзене¼ у¼айлыгына карамастан, ул битарафлыгы бел´н куркыта: «Ак Дус: «Их, син! Яры¼ны тартып алалар – шигырь дисе¼! Дуслары¼ ташлап чыгып кит´ – шигырь дисе¼! Д¿нья шигырь бел´н ген´ бармый бит, тиле да³и! (Чыгып кит´)» [97].

Тагын бер у¼ай образ булып Г¿лч´³р´не ´йтеп кит´рг´ кир´к. Аны¼ образлы ³´м кºпм´гън´ле сºзл´ре шагыйрьг´ якынлыгын кºрс´т´. Шул ук чакта Ф. Б´йр´мова шагыйрь тормышында Г¿лч´³р´не¼ урынын кºпертеп кºрс´терг´ омтыла. Автор фикере буенча, Г¿лч´³р´ (Икенчесе) шагыйрьне берд´нбер а¼лаучы булып кала.

Монда Ф. Б´йр´мова хатын-кызны¼ ¢´мгыятьт´ге урыны проблемасын да кºт´р´. М´с´л´н, Г¿лч´³р´ укырга тел´г´нен шулай дип а¼лата: «Мин бел´м сине¼ ярлы Х´йрук малае, чабаталы да³и ик´не¼не, ºзе¼ д´ бел´се¼. Син ºз-ºзе¼не яклый алмыйсы¼. Мен´ мин сине яклар ¿чен укырга тиеш. Мин университетны¼ юридик факультетына да шуны¼ ¿чен барам» [105].

Драманы¼ аерым ºзенч´лекл´ре килг´нд´, аны¼ т¿зелешен´ д´ тукталып кит´рг´ кир´к. Беренчед´н, монда 8 ел эченд´ге вакыйгалар сур´тл´нг´н. Драма ´с´ре ¿чен бу хас кºренеш тºгел. Икенчед´н, Ф. Б´йр´мова борынгы театрдагы кебек (модернистик, постмодернистик театрында кебек ºк) фон ясый. Ул арткы фонда яшь артислар чыгыш ясыйлар, анда Такташны¼ шигырьл´ре я¼гырый. Алып баручы образы шулай ук я¼алардан булмавына карамастан, бºгенге реалистик драмасына хас кºренеш тºгел. Шу¼а кºр´, Ф. Б´йр´мованы¼ драмасын т¿г´л реалистик ´с´р дип табу кыенлыклар тудыра.

Икенче яктан, драматург нечк´ психологизмы бел´н аерылып тора. Л´кин бу очраклы кºренеш.

Башка урыннарда психологик чагылдыру сизелми. М´с´л´н, бу Такташны¼ и¢ади эзл´нºл´ренд´ чагыла: «Ничек язарга? Н´рс´ турында язарга? Кºкр´гемд´ – янар таулар ялкыны. Л´кин д¿ньяга минем бу ут-ялкыннарым кир´кми. Д¿ньяга таш-тимер турында ¢ырлар кир´к. Мин алар тел´г´нче яза алмыйм!». Бу монолог ¿зегенд´ монументальлек уйланулар чагылган. ¥лб´тт´, мондый уйлар «тойгы билгел´рсез» булырга тиешлеге сизел´

Н´ти¢´ итеп, шуны ´йтерг´ кир´к: «Атылган йолдыз» драмсында Ф. Б´йр´мова я¼а формага иске эчт´лекне кертеп, Такташка карата ºзене¼ бºгенге карашын белдер´ (х´тта с´яси карашын).

Кулланылган ´д´бият

Б´йр´мова Ф. Миш´рне¼ б¿ек улы: Ф´нни-публицистик язмалар. Драматургия. – Казан: Аяз, 2001. – 144 б.

Татар ´д´бият тарихы. Алты томда. VI том. – Казан: Раннур, 2000. – 540 б.

1 Б¿тен цитаталар Б´йр´мова Ф. Миш´рне¼ б¿ек улы: Ф´нни-публицистик язмалар. Драматургия. – Казан: Аяз, 2001. – 144 б. китабы буенча китерелг´н. ¡´ял´р эченд´ битне¼ саны кºрс´телг´н.