15

Анализ рассказа Фарида Яхина «Птенец» Яхин ф. «Кош баласы» хик´ясен´ ´д´би анализ Кереш

Анализ – грек теленн´н алынган, б¿тенне аерым кис´кл´рг´ тарату, бºлг´л´º ³´м тикшерº диг´нне а¼лата.

Матур ´д´бият ´с´рен´ анализ ясау, беренчед´н, ´д´би ´с´рне ¿лешл´рг´, кис´кл´рг´ бºлеп (композицион элементларга, сюжет х´р´к´тенд´ге этапларга, с´нгатьч´ й¿кл´м´не¼, эчт´лекне¼ аерым образларда г´ºд´л´нº чараларына ³.б.) ¿йр´нº методы. Икенчед´н, ´д´би ´с´рг´ анализ – язучыны¼ стиле, и¢ат почеркы, с´нгатьч´ осталыгы турында тулаем фикер й¿ртº ¿чен, аны¼ ´с´рл´рен тикшерº диг´н сºз: эчт´лек бел´н форма берлеге ни д´р´¢´д´ гам´лг´ ашкан, телене¼ эшл´неш югарылыгы, ´с´рене¼ композицион яктан камиллеге, образлар бирелеше, укучыга т´эсир итº к¿че ´леге язучыны сºз с´нгатене¼ лаеклы остасы, в´киле дип атарга м¿мкинлек бир´ме...¹

Безне¼ тарафтан Ф´рит З´ки¢ан улы Яхинны¼ «Кош баласы» хик´ясе анализланды. Автор Сарман районыны¼ Дºсем авылында туган. 1978 нче елда ул Казан д´ºл´т университетыны¼ тарих-филология факультетына укырга кер´. 1983 нче елда Г. Ибра³имов исеменд´ге Тел, ´д´бият ³´м тарих институтына аспирантурага кер´.

Галим буларак Ф´рит Яхин укучыларга ³´м белгечл´рг´ тарихи ³´м динитемаларга язылган ´с´рл´ре бел´н таныш.

Язучы-галим Ф´рит Яхин – бºгенге к¿нне филология ф´нн´ре докторы – Татар д´ºл´т гуманитар институтында эшли.

Тºб´нд´ге «Кош баласы» хик´ясе Ф. Яхинны¼ «Ак ´бил´р догасы» (2000) ¢ыентыгыннан алында.

1. «Кош баласы» хик´ясене¼ эчт´леге ³´м композицион ºзенч´лекл´ре

«Кош баласы» хик´ясене¼ т¿п герое – Х´бир. Ул ш´³´рд´ – Казанда – кафеда бер аз гына таныш булган Сания исемле хатынны очрата. Сания Х´бир янына ºзе килеп утыра: « – Сезне¼ яныгызда урын буш булса кир´к, м¿мкиндер бит? – ¥йе, ´йе, р´хим итегез! – дип кабаланды Х´бир, ничектер югалып калгандай. – Утырыгыз, утыр».

Алар укыган чакта «бер курста тºгел, ´мма бер чордарак» булганнарын иск´ т¿шер´л´р. Со¼рак, с¿йл´ш´ торгач, алар Х´бир яши торган Кабан кºле янындагы агач йортка кит´л´р. Монда геройлар «м´х´бб´т уеныннан кº¼елл´рен ч´ч´кк´ т¿рерлек наз таптылар, гºяки ºзл´ре ир бел´н хатын, бер´мл´п тºгел, парлашып яратылганнар да, м´¼гег´ шулай булырга тиешл´р»

¥мма Сания чыгып кит´. Монда сюжет тулысынча Х´бирне¼ мо¼суланып к¿тºен´ багышлана: «Сания «кил´м» дип, сºз ташлап китк´н иде. Икенче к¿нне д´, ¿ченчесенд´ д´, бер атна, айдан со¼ да кºренм´де, х´б´ре ишетелм´де».

Туры сюжет шундый гади гына фабулага т¿релг´н. Композицион яктан д´ ´с´р хронологик яктан туры т¿зелг´н. ¥мма монда тагын бер со¼ыннан гына килеп чыккан персонаж да бар. Бу – Галия. Х´бирне¼ с¿йг´не. Ул аны ярата, ³´м н´къ Санияне ºзене¼ с¿йг´нен´ охшата.

Шулай, Санияне сагынып й¿рг´нд´, хик´я ахырында, Х´бир Галия бел´н очраша: «Шунда бер´º: – Х´бир, ис´нме? – дип д´ште. А³, Сания бит бу, Сания! Бары тик анда гына мен´ шундый ягымлы ³´м назлы тавыш.

Х´зер кочаклап алачак ºзен. «Саниям, б´гырем», – дияч´к. ¥мма д´шк´н ханым Сания тºгел иде. Егет каушап китте. Аны¼ каршында Галия басып тора ик´н, газапларга салып та, инде онытылып та бет´ язган Галия», – дип хик´я т´мамлана.

¥с´рне¼ кульминациясе Сания Х´бирне¼ йортына килºе урынында тупланган.

Н´ти¢´ итеп, тºб´нд´гене билгел´рг´ була: хик´я кыска гади сюжетлы ³´м туры хронология композицион р´вешт´ башкарылган. Т¿п кульминация Х´бир бел´н Санияне¼ Х´бир йортындагы урынга кил´. Монда геройлар ºзл´рене¼ асылларын, эчке д¿ньядагы фикерл´рен ачыклыйлар. Хик´яне¼ т´мамында укучы тагын бер кульминацион урын к¿т´, ´мма монда Ф. Яхин ´с´рне¼ тагын бер идеясен билгели.