Referaty_na_tatarskom_yazyke / lug

6

Анализ повести «Луг» Ф. Байрамовой

Ф´ºзия Б´йр´мованы¼ «Болын» повестен´ ´д´би анализ

Ф´ºзия Б´йр´мова татар ´д´биятындагы урыны аеруча ºзенч´лекле. ªзене¼ язучылык эшч´нлегенн´н тыш, драматург ³´м прозаик, т´йкыйтьче ³´м публицист, Ф´ºзия ханым милл´тп´рв´р ³´м ¢´мгыяви эшч´нлеге бел´н танылып тора.

Аны¼ ´с´рл´ре публицистик ³´м с´яси проблемалары бел´н аерылып тора. Ф. Б´йр´мованы¼ нинди ген´ ´с´рен алмасак та, анда милл´т язмышын кайгырту, с´яси проблемаларны кºт´рº кебек темаларны табып була.

Чаллы язучысы татар ´д´биятына кºп кен´ я¼ача ³´м заманча ´с´рл´р кертте. Шул темаларны¼ берсе булып – хатын-кыз язмышы темасы.

¥лб´тт´, татар хатыны темасы ´д´биятыбызда зур урын алып тора. Монда «Х´ят», «Галиябану» ³´м бик кºп башка ´с´рл´рне ´йтеп кит´рг´ м¿мкин. ¥мма Ф. Б´йр´мованы¼ хатын-кызы – ш´хси б´хетк´ ирешºче ген´ тºгел, ул – ¢´мгыять ´гъзасы, с´яс´тче ³.б.

«Болын» исемле повестенд´ ул н´къ хатын-кыз язмышы темасын ачыклый. Т¿п герой (³´м аны¼ карашыннан ´с´р башкарылган да) – Алсу исемле ш´³´р кызы.

Бу геройда Ф. Б´йр´мова д¿ньяга ºзене¼ карашларын билгели. Алсу язмышы нигезенд´ автор ºзене¼ м´гъриф´тчелек идеял´рен билгели. Ч¿нки язучы бу ºзене¼ героенда типик образ кºр´, ³´м ºзене¼ повестын ф´лс´фи йомгаклау бел´н т´мамлый: «Б¿тен хыялым болынлы, урманлы бер авылда балалар укыту иде. Кеше, гад´тт´, бу хыялын 20-21 яшьл´рд´ тормышка ашыра. Мин утыздан со¼...».

Тормышта ºз урынын таба алган к¿чле ш´хес ºрн´ге булып сур´тл´нг´н Алсу авторны¼ автобиографик образына да охшаш.

Алсу ºзене¼ матурлыкны яратуы бел´н аерылып тора. Алсу аша без шулай ук авторны¼ эстетик карашларын сиз´без. Чын матурлык – авыл болыннарында. Моны д´ллил´р ¿чен Ф. Б´йр´мова Алсуны¼ бала-чагына м¿р´¢´гать ит´. ²´м яшь кыз бала д¿ньяны ача. Ул д¿ньяны н´къ авылда, матурлыкны а¼лау аша, Алмаз бел´н урманда очрашуы аша ача.

Д¿нья ячышы язучы тарафыннан к¿чле эмоциональлек бел´н тасвирланган. Бу кº¼еле б¿тен д¿ньга ачык булган кечкен´ кыз баланы¼ сºзл´ренд´ кºрен´.

Шул ук вакытта Алсу гомерне¼ башка якларын ачарга м´¢бºр. «¯чесе... Биш ятим... ¥лла нинди, мо¼а кад´р мин белм´г´н н´рс´л´р», – дип уйлана кечкен´ кыз Алмазны¼ ´тисене¼ ºлºен белг´ч.

Шул ук чакта Алсу Алмазны¼ ´нисе аша авыл халкыны¼ ºзенч´лекл´ре бел´н д´ таныша. ²´м авыл кешел´ре а¼а якынрак тоела. Авыл тормышына капма-каршы аны¼ ш´³´рд´ге тормышы бирел´. Х´тта Алсуны ´нисе д´ а¼лап бетерми: «Авыл сине боза, кыргыйландыра, т´мам кулдан ычкынды¼, – диде (´нисе)» [24 б.].

Алсу ³´м аны¼ ´нисе образлары аша Ф. Б´йр´мова бºгенге к¿нд´ге тагын бер ´³´миятле проблеманы кºт´р´. Бу – татар теле проблемасы. Алсуны ³´рвакыт французча ³´м инглизч´ ¿йр´т´л´р. ¥ кызны¼ татарча с¿йл´ш´се кил´. Х´тта ¿йд´ ´нисе кызы бел´н гел урысча аралашырга тырыша.

Алсуны¼ рухи к¿чен без аны¼ кыш к¿не авылга китºенн´н бел´без. ²´м я¼адан аны¼ авыл бел´н соклануын кºз´т´без: «Йа, Хода! Мин шушы яшем´ кад´р бу кышкы матурлыкны кºрмич´ ничек яши алдым ик´н!» [31 б.].

Л´кин кызны¼ тормышы ш´³´рд´ге яш´º т´г´рм´чен´ чорналып кит´. Ш´³´рд´ге вакыйгаларга Ф. Б´йр´мова зур игътибар бирми. Ул кºбр´к Алсуны¼ эчке д¿ньясын сур´тли. ²´м язучы монда да ºзен´ хас булган экспрессивлыктан баш тартмый. «Яратмыйм мин аны, яратмыйм, яратмыйм!!!», – ди Алсу ºзене¼ ире Гом´р турында.

Гом´р образы тир´н бирелм´г´н, л´кин без аны ºзен ген´ яратучан ¢илкуар ик´нен белеп калабыз. ¥мма аны¼ аша без Алсуны тагын да тир´нр´к а¼лый башлыйбыз. Т¿н герой тормышны а¼ларга тырыша, ºзене¼ ялгышканын, к¿чсез булганын сиз´. Ул ф´лс´фи карашларга да кереш´ башлый. М´с´л´н, ºзене¼ язмышын гомумил´штереп тасвирлый: «Х´зерге заманда м´х´бб´тк´ берн´рс´ д´ комачау итми», – дис´л´р, ышанмагыз!» [26 б.], – дип йомгаклый ул ºзене¼ уйларын.

Ф. Б´йрамованы¼ теле ºзене¼ образлылыгы ³´м, ´йтк´немч´, эмоциональлеге бел´н аерылып тора. Беренчед´н, бу, ´лб´тт´, т¿п геройны¼ теленд´ чагыла. М´с´л´н: «Мин ¢ирд´н ¿чып й¿рдем!» [66], – ди Алсу авырган чагында.

Тел чараларыннан гади с¿йл´мг´ караган т¿рле чараларны да кºз´теп була. М´с´л´н, гипербола: «Мин ме¼ кат кабыкка уралган» [53], – ди Алсу.

¥с´рд´ кºп кен´ проблемалар кºт´релг´н. Монда – чын матурлыкны а¼лау м´сь´л´се, Алмаз образы аша авыл тормышы м´сь´л´л´рен д´ ´йтеп кит´рг´ м¿мкин.

¥мма т¿п проблема – ¢´мгыятт´ге хатын-кыз урыны. Монда Ф. Б´йр´мова ºзене¼ карашларын Алсу образы аша билгели, ³´м чын м´гън´д´ тигез хокуклыкка ¿нди. ¥с´рне¼ ахырында Алсу ´лл´ ниндизур батырлыклар башкармый. Ул гади гына тормышыны¼ м´гън´сен йомгаклый: «Урман куенында утырган кечкен´ бер авылда урнашып калдым» [69 б.], – ди Алсу. Л´кин бу кызны¼ бала-чагыннан ºсеп килг´н хыялы.

Шулай итеп, «Болын» повестене¼ т¿п идеясен тºб´нд´геч´ билгел´рг´ м¿мкин: ³´р ш´хес тормышка, д¿ньяда ³´м ¢´мгыятт´ ºз урынын таба алу. Ч¿нки чын б´хет н´къ шу¼а нигезл´н´.

Кулланылган ´д´бият

Б´йр´мова Ф. Болын. Казан: Татарстан китап н´шрияты, 1994. – 564 б.

Татар ´д´бият тарихы. Алты томда. VI том. – Казан: Раннур, 2000. – 540 б.