ТАТАР Д¥ªЛ¥Т ГУМАНИТАР ИНСТИТУТЫ
Фразеологизмнарны¼ барлыкка килºе ³´м аларны¼
Фатих Х¿снине¼ «¡´яºле кеше сукмагы» романында чагылышы
Башкарды:
_______________________
_______________________
_______________________
¡ит´кче:
________________________
________________________
________________________
Казан 2005 Эчт´лек
|
Кереш |
3 |
|
Беренче бºлек. Татар теленд´ фразеологик системасы |
6 |
|
1. Фразеологияг´ карата гомуми караш ³´м аны¼ ¿йр´нº этаплары |
6 |
|
2. Фразеологизмнарны¼ барлыкка килºе ³´м бу яктан аларны т¿ркемл´º |
8 |
|
Икенче бºлек. Фатих Х¿снине¼ «¡´яºле кеше сукмагы» романында фразеологизмнарны¼ ºзенч´лекл´ре |
16 |
|
Йомгаклау |
22 |
|
Кулланылган ´д´бият |
24 |
КЕРЕШ
ХХ гасыр татар ´д´биятыны¼ тарихында Фатих Х¿сни и¢аты зур урын алып тора. Аны¼ ´с´рл´ре кºп кен´ телг´ т´р¢ем´ ителг´н. Аны¼ и¢аты ºзенч´лекле, ³´м ´с´рл´рене¼ ºзенч´лекл´рен, м´гън´ви т¿смерл´рен, лексик байлыгын ³´м тел гºз´ллеген башка халыкларга ¢иткерº ¢и¼ел тºгел. Н´къ Фатих Х¿сни прозасы т´р¢ем´д´ кºп т¿смерл´рен, матурлыгын югалтадыр. Аеруча аны¼ геройлары теле ³´м фразеологик бер´млекл´ре т´р¢ем´чел´р ¿чен зур авырлыклар тудырадыр.
Хезм´тне¼ т¿п максаты булып – Фатих Х¿снине¼ «¡´яºле кеше сукмагы» романында фразеологик системасын тикшеру.
Бу максатка ирешº ¿чен безг´ тºб´нд´ге м´сь´л´л´рне х´л ит´рг´ туры килде.
Беренчед´н, гомум´н фразеология ф´нен´ караган материалларны анализладык. Монда безне¼ тарафтан А.М. Бабкин, Н.М. Шанский, О.С. Ахманова кебек хезм´тл´ре каралды. Анализны тир´н´йтº ¿чен, кайбер тарихи сорауларга да тукталдык. М´с´л´н, Ш. Балли, В.В. Виноградов эшч´нлеге турында да м´гълºмат алдык.
Икенчед´н, татар лексикасындагы фразеологик бер´млекл´рне¼ а¼латмасын ³´м классификациясен анализлау. Фразеологик ´йтелм´л´рне бер телд´н икенче телг´ т´р¢ем´ итº юллары да билгел´нде. Ч¿нки н´къ монда фразеологик бер´млекл´рне¼ ºзенч´лекл´ре ачыкланып кил´. Бу теоретик материалны анализлаганда, безне¼ тарафтан т¿п кулланма булып Г.Х. ¥х´товны¼ татар телене¼ лексикасы ³´м С.Ш. Поварисовны¼ с¿йл´м культурасына ³´м фразеологизмнарга багышланган хезм´те китабы алынды.
¯ченчед´н, Фатих Х¿сни романында шул фразеологик бер´млекл´рне табып, аларны т¿ркемл´дек. Фактологик материалны кушымта-сºзлек р´вешенд´ ´зерл´дек.
Чыганак итеп, Фатих Х¿снине¼ «¡´яºле кеше сукмагы»» (1959 нчы елда н´шер ителг´н) алынды. Теоретик материалда Г.Х. ¥х´товны¼ «Татар телене¼ лексикасы» ³´м ´йтеп китк´н башка авторларны¼ хезм´тл´рен´ таяндык.
Мондый хезм´тл´рне¼ актуальлеге, зарурлыгы б´х´ссез.
Фразеологизмнар халыкны¼ фикерл´º ысулын, уйлау ºзенч´леген, гореф-гад´тен белдер´, ул телне¼ матурлыгын, телне¼ экспрессивлыгын арттыра. ²´м, ´лб´тт´, тел белгечл´ре, ´дипл´ребез, артисларыбыз ³.б. фразеологик бер´млекл´р бел´н шактый сак булып, аларны ихтирам итеп, саклап эш ит´рг´ тиеш.
Фразеологизмнарны тир´н ¿йр´нº т´р¢ем´ проблемалары бел´н д´ б´йле.
Икенчед´н, татар теле д´ºл´т теле буларак урта ³´м югары уку йортларында чит тел аудиториял´ренд´ укытыла башлавы бел´н, татар теле фразеологиясе проблемасы ¿ст´м´ бер аспектта каралырга тиеш. Бу проблеманы х´л итºд´, беренчед´н, д´реслекл´р, ´ икенчед´н укытучыларны¼ с¿йл´м культурасы югары булырга тиешлеге ачыклы. Л´кин бºгенге к¿нд´ т¿рле аудиторияд´ татар теле укытучылары шулай ук бу м´сь´л´г´ караган ´сбаплар юклыгын бел´л´р. Шу¼а кºр´ бу проблема бу аспектта да м¿³им булып тора.
Фатих Х¿сни теле турында кºп ³´м матур сºзл´р ´йтелде. Л´кин, кайчак шул татар телене¼ байлыгы д¿нья кºл´менд´ кºренмич´, билгел´нмич´ кала. Моны¼ с´б´бе т´р¢ем´л´рд´дер. Татар ´дипл´рене¼ телен башка халыкларга д¿рес ¢иткерº, аны¼ байлыгын, татар халкыны¼ искиткеч матур ´йтемн´рен ³´м идиомалар башка халыкларга да ишеттерº т´р¢ем´че алдында зур бурыч булып тора.
Шу¼а кºр´ безне¼ хезм´тебез, ºзене¼ кече кºл´мен´ карамастан, бу проблемага ºзене¼ ¿лешен кертер дип уйлап калабыз.
Хезм´т керешт´н, т¿п ¿лешне¼ ике бºлегенн´н, йомгаклаудан, ´д´бият исемлегенн´н ³´м кушымта-сºзлект´н тора.
Кереш бºлегенд´ теманы¼ т¿п максаты ³´м м´сь´л´л´ре ачыкланып кил´. Монда ук теманы¼ актуальлеге раслана ³´м кулланылган чыганаклар кºрс´тел´.
Беренче бºлек фразеологизм буенча теоретик материалларга багышланган багышланган.
Икенче бºлект´ «¡´яºле кеше сукмагы»» романыны¼ фразеологизмнарны¼ ºзенч´леген анализына багышланган. Алара беренче бºлект´ кºрс´телг´н классификация нигезенд´ каралалар
Йомгаклауда тема ¿стенд´ эшл´º н´ти¢´л´ре бирел´, ³´м аерым т´къдимн´р китерел´.
Кушымтада алфавит т´ртибенд´ фактологик материал бирелг´н.