Referaty_na_tatarskom_yazyke / sadriev

7

Образ Нуриасмы в романе Фуата Садриева «Утренний ветер» (тат)

Фоат Садриевны¼ «Та¼ ¢иле» романында Нуриасма образы

Фоат Садриев – безне¼ замандашыбыз. Ул проза остасы да, драматург булып та танылды. Аеруча аны¼ 1988 нче елда язылган «Тозлы бал» исемле драмасы иск´ т¿ш´.

¥с´рл´ренд´ язуыч ºзен нечк´ психолог итеп белдер´. Аны¼ ³´р ´с´рене¼ ºз´генд´ кеше, аны¼ намусы тора.

Ф. Садриевны¼ «Та¼ ¢иле» романы бºгенге к¿нд´ге вакыйгаларга багышланган. ¥с´рд´ нинди д´ булса и¢тимагый-с´яси проблемалар юк д´р´¢´сенд´. Язучыны ш´хесл´р, аларны¼ эчке д¿ньясы, аларны¼ уй-кичерешл´ре кызыксындыра.

Романда бернич´ тема ачыкланып кил´. Беренчед´н, авыл тормышы темасы. Монда колхоз р´исе Х¿снуллин, Гариф¢ан, М´дин´ кебек образларга тукталып кит´рг´ м¿мкин. Алар аша автор колхозны¼ яш´º ритмын тасвирлый.

Икенчед´н, х´тер темасы. Бу тема Х´дич´, м´рхºм С´гыйдулла ³´м, ´лб´тт´, Нуриасма образлары аша сур´тл´нг´н.

¯ченчед´н, ³´м бу тема турындан-туры ´с´рне¼ т¿п идеясына килеп тоташа, гаил´ ³´м ´ни темасы.

Романны¼ ахырында Ф. Садриев укучыга м¿р´¢´гать ит´, ³´м ´с´рне¼ идея-тематик ºзенч´лекл´рен ачыклый. Ул яза: «¥г´р син шатланса¼, л´зз´т алса¼, б´хете¼не тапса¼, бел – болар ³´мм´се д´ ´ние¼не¼ йокысыз т¿нн´ренн´н, кайнар кºз яшьл´ренн´н, «балам, б´гырь итем» дип кºрг´начы газап-михн´тл´ренн´н» [256]¹, – ди.

Бу юлларда романны¼ т¿п идеясы билгел´нг´н.

«Та¼ ¢иле» романы – тормышчан образларга бай ´с´р. Бигр´к т´ т¿п ка³арман Нуриасма, татар хатын-кызларына хас байтак кºрк´м сыйфатлардан тыш, катлаулы язмыш кичерг´н ш´хес буларак та ист´ калырлык.

Нуриасма образын анализлаганда, без аны бернич´ яктан карарга тырыштык. Беренчед´н, аны¼ гомуми тормышка, ¢´мгыяви карашлары. Икенчед´н, аны¼ х´тере, язмышы катлаулыгы, ³´м шунда аны¼ ºзенч´лекл´ре. ¯ченчед´н, Нуриасма ´ни буларак сур´тл´нºе.

Беренче яктан Нуриасма Р´мзине¼ фа¢игале ³´лак булуына м¿н´с´б´те аша ачыклана. Монда Нуриасма башка ш´³итл´рд´н кин´т аерылып тора. Аны¼ намуслыгын, т´в´кк´ллеген Ф. Садриев Нуриасманы Х´дич´ ³´м Х¿снуллинга капма-каршы куя. Х¿снуллин образы беренче ºк битл´рд´ тиск´ре сур´тл´н´. ²´м аны¼ тиск´ре якларын без н´къ Нуриасма фикере аша белеп калабыз. ¥йтик, Р´мзине кºмг´нд´, колхоз р´исе сºз бел´н чыга.

«Х¿нуллинны¼ кызыл калын иренн´ре туктаусыз х´р´к´тл´нде, иренн´ре бел´н берг´ тºг´р´к я¼агы гына тºгел, б¿тен бите селкенеп торды. Р´мзине¼ ºлеменд´ турыдан-туры гаепле кешене¼ шул м´ет ¿стенд´ сºз с¿йл´рг´ батырчылык итº Нурисманы тынсыз-¿нсез итте» [22], – дип яза Ф. Садриев.

Гариф¢анны¼ ´нисе Х´дич´ шулай ук Нуриасмага капма-каршы куела. Килеп чыккан фа¢игаг´ д´ аларны¼ карашлары аерыла. Бу бигр´к т´ аларны¼ аралашуында, б´х´сл´шºенд´ ачык тасвирланган.

«– Си¼а яхшы атлы булам дип д¿реслекне яшер´ алмыйм мин. Ачуланса¼ ачулан, ºпк´л´с´¼ ºпк´л´.

–Д¿реслек имеш! – Х´дич´ аллага ялваргандай карашын тºш´мг´ т¿б´п кулларын ¿ск´ кºт´рде ³´м шуедыкНуриасмага иелде. – Гаделме со¼ ул сине¼ д¿реслеге¼?» [34].

Китерелг´н сºзл´рд´ ике геройны¼ тормышка карашлары ачыклана. Аларны¼ т¿п аермалары н´къ шул д¿реслекк´ м¿н´с´б´те аша сизелеп тора. «Д¿реслек» диг´нен ³´рберсе ºзенч´ а¼лый. Х´дич´ ¿чен «д¿реслек» «чыннан булган вакыйганы» гына белдер´. Нуриасма ис´ бу т¿шенч´не тир´нр´к а¼лый. «– Кайда со¼ ул, кайда, кºрс´т?!

– Кешене¼ ºзенд´», [35] – дип ¢авап бир´ Нуриасма, ³´м монда аны¼ «д¿реслеге» «намус»ка синоним булып кºрс´тел´.

Х´дич´ ис´ болай ди: «Ми¼а кайгы килºе кир´к си¼а! ¥ д¿реслек диг´не¼ халык арасына чыкканда битк´ с¿рт´ торган керш´не¼ ген´!» [35].

Икенче яктан, Нуриасма ºзене¼ м´х´бб´тен´ карашлары бел´н билгел´н´. Монда шулай ук т¿п геройны¼ карашлары Х´дич´некен´ капма-каршы куела. Бу очракта Ф. Садриев Нуриасманы зур психологизм бел´н тасвирлый. С´гыйдуллага к¿нн´шºен, ºзене¼ уй-кичерешл´рен кыз берничек т´ акламый, л´кин ул да тере кеше. ¥ ³´р кешед´ г´еп бар, – дип саный Нуриасма. Шу¼а кºр´, ул к¿нн´шºен эченд´ тота. «Уттай янган т´нене¼, аякларыны¼ шул якка тартылуын тыю ¿чен коточкыч к¿ч кир´к иде. Бу ´ле а¼а ³аман да чын тºгелджер, ул ялгышадыр, бу бер т¿ш кебек саташу гынадыр, й´ булмаса ул акылдан язгандыр кебек тоелды...» [215].

¯ченче яктан сур´тл´г´нд´, без Нуриасманы аны¼ балаларга, туган ягына м¿н´с´б´тен кºр´без. Ул монда да ºзен тугрылыклы ш´хес итеп билгели.

Нуриасманы¼ табигать, туган як бел´н берл´шºе ºзе бер зур гына тема кебек тоела. Х´тта роман аны¼ туган табигате бел´н аралашуыннан башлана ³´м шуны¼ бел´н ºк т´мамлана да. Монда Ф. Садриев Нуриасма аша туган якка ºзене¼ чиксез м´х´бб´тен белдер´. Ч¿нки аны¼ герое ¿чен кояш та, агачлар да ¢анлы. «– Килде¼ме? – диде ул кояшны¼ т´ºге нурларына битен куеп. – Син тереклекне бар итк´нсе¼. Син б´нд´л´рне бар итк´нсе¼. Шу¼а кºр´ сине¼ нурлары¼ бел´н ата-бабаларыбыз рухы и¼´. Р´хм´т си¼а!» [6], – дип с¿йл´ш´ Нуриасма кояш бел´н.

²´м ´с´рне¼ ахырында да: «Нуриасма тºземсезлек бел´н та¼ны к¿тте. Ул гомере буе та¼ бел´н торды, та¼ бел´н ятты. ¡ир й¿зенд´ та¼нан да матуррак н´рс´ юк» [252], – дип яза Ф. Садриев. Мондый композицион т¿зелеш, Нуриасманы м´¼гелек гомер барышында шуны¼ бер ¿лешене¼ тоткасы итеп тоярга ярд´м ит´. Гомер м´¼гелек, ч¿нки та¼ ³´м кояш булганчы, гомер ¿зелми. Кешел´р ген´ алыша. Шу¼а кºр´ я¼а буынга карата Нуриасма бик т´ борчылып карый.

Монда Фарин ³´м Мизх´т образлары зур урын алып торалар. Бер яктан, ´ни буларак, ул улларыннан кан´гать тºгел. ¥ икенче яктан, ул кил´ч´кне¼ булуына ышана, оптимистик караш бел´н укучына да ¿метл´ндереп кала.

Х´тта ºлем х´ленд´ ятканда да Нуриасма балаларын кайгырта: «– Кызым, Гариф¢анны¼ балаларына т´м-том биреп чыгар ´ле, – диде Нуриасма.

– Кир´кми, кир´кми, – дип Х´дич´ кул селт´де. – ªзегезне¼ олы м´ш´катьле чагыгызда нинди бала-чага кайгысы ул!» [219]. Бу мисалда да Ф. Садриев Нуриасма образын т¿г´лр´к ачыклау нияте бел´н аны Х´дич´г´ чагыштырып сур´тли.

Ф. Садриев Нуриасма образын сур´тл´г´нд´ т¿рле тел чаралары куллана. Аны т¿п герое матур образлы телд´ с¿йл´ш´. Кºп кен´ халык авыз и¢аты мисалларын да куллана. ¥йтик, ул Х´дич´г´ болай ди: «Бер агач корыганга б¿тен урманны кисмил´р» [35] .

Нуриасманы¼ ¿мет ³´м оптимизмы, аны¼ ми³ербанлагы тºб´нд´ге сºзл´ренд´ чагыла: «Изге китап бу, – диде Нуриасма. – Аны¼ ³´р сºзен´ кºз нурлары се¼г´н... ата-бабаларыбызны¼... М´¼ге саклагыз... буыннан-буынга...» [239]. Бу сºзл´рд´ бу образны¼ т¿п идеясы тупланган. Нуриасма кебек н´сел асыллары булганда, гомер м´¼гелек булуына ышанырга була.

Кулланылган ´д´бият

Садриев Ф. Та¼ ¢иле: Роман. – Казан: Татарстан китап н´шрияты, 1994. – 256 б.

Татар ´д´бият тарихы. Алты томда. VI том. – Казан: Раннур, 2000. – 540 б.

1 Монда ³´м тºб´нд´р´к мисаллар Садриев Ф. Та¼ ¢иле: Роман. – Казан: Татарстан китап н´шрияты, 1994. – 256 б. китабы буенча китерел´. ¡´ял´р эченд´ бит саны кºрс´тел´.