Referaty_na_tatarskom_yazyke / strasti

6

Анализ повести Н. Гыйматдиновой «Кукушкины страсти» (тат)

Н´бир´ Гыйматдинованы¼ «Кºке т¿креге» повестен´ ´д´би анализ.

Н´бир´ Гыйматдинова – безне¼ замандашыбыз. Аны¼ ´с´рл´ре татар ´д´биятында хатын-кыз язмышына багышланган «Галиябану», «Тапшырылмаган хатлар», «Намус» кебек ´с´рл´рне¼ традициял´рен д´вам итеп кил´.

Язучыны¼ и¢атында хаты-кыз язмышы ºз´к тема булып тора. Башка халык ´д´биятларында ки¼ чагылган бу тема бºгенге татар ´д´биятында н´къ Н. Гыйматдинова и¢атында аеруча тир´нлеге бел´н билгел´неп тора.

М´с´л´н, танылган «Кыргый» ´с´ренд´ Н. Гыйматдинова нахак р´н¢етºл´рг´ тºз´ алмыйча ºз йортында ирен яндырган хатынны¼ язмышын сур´тли.

«Кºке т¿креге» повестен´ килг´нд´, бу ´с´рне¼ а¼а гына хас булган ºзенч´лекл´ре кºп.

Повесть ф´лс´фи тир´нлеге бел´н аерылып тора. Мо¼а ирешер ¿чен, язучы «´кият ысулын» куллана. ¥с´рд´ нинди д´ булса с´яси вакыйгалар, тарихи кºренешл´р, замана ºзенч´лекл´ре юк д´р´¢´д´. Алар ´киятт´ге кебек бернинди д´ роль уйнамыйлар. Н. Гыйматдинованы¼ б¿тен карашы ш´хесне¼ эчке д¿ньясына, аны¼ уй-фикерл´рен´ юн´лг´н.

Язучыны¼ ф´лс´фи карашлары риваять формаларын куллануда да чагыла. Персонажларны¼ исемн´ре халык авыз и¢атындагы кебек бирелг´н: Акъ´ни, Онык, Карачутыр. Бу исемн´рне¼ а¼латмалары да ºзенч´лекле.

¥йтик, Акъ´ни исеме турында Галия аерым бер риваять с¿йл´п бир´. Мондый форма «Ме¼ д´ бер кич´» ´киятл´рен х´терл´т´.

¥с´рне¼ т¿п герое – Галия, ягъни Онык. Бу образ аша Н. Гыйматдинова хатын-кыз язмышын гына тºгел, ´ ´с´рне¼ т¿п идеясен белдер´.

Безне¼ч´, бу ´с´рне¼ т¿п идеясе аны¼ со¼гы юлларында чагылган. Без аны ºз сºзл´ребез бел´н болай дип тасвирлыйбыз: чын б´хетк´ ирешº ¿чен авыр сынаулар аша узарга кир´к.

Галия образында т¿п конфликтта чагыла. Бу – хатын-кыз бел´н ир-ат конфликты. Ш´р´ф Оныкны урлый. ²´м монда без ´киятт´геч´ символ табабыз: Ш´р´ф Галияне¼ б´хетен, язмышын орлый. Ч¿нки Гыйлемдар (шулай ук символлы исем) хурланып, Галияд´н баш тартырга ашыга.

Без Галияд´ образында к¿чле ш´хесне, ºзене¼ б´хете ¿чен батырлыкка омтылган затны кºр´без. Аны¼ рухи к¿че, аны¼ омтылышлары й¿р´ксез Ш´р´ф ³´м Гыйлемдар образлары каршында аеруча ачык сур´тл´нг´н.

ªзене¼ б´хетен´ ирешº ¿чен ул сихерче-´би янына барырга да курыкмый. Галияне¼ с¿йл´ме туры.

Онык образы башка геройлар фонында «якты нур» кебек кºрен´. М´с´л´н, тиск´ре Ш´р´ф образы каршында.

Ш´р´ф язучы тарафыннан эгоист ³´м куркак итеп сур´тл´н´. Ул ºзе турында гына уйлап, салкын ³´м каты ш´хес булып тора. Х´тта автор укучыга аны¼ фикерл´рен д´ ¢иткерми. Ш´р´ф ниндидер усал бер символ булып кына х´терд´ кала. Мондый сур´тл´º язучыга стилене¼ б¿тенлеген саклап калырга ярд´м ит´.

Ш´р´фне¼ ´нисе Газиз´ образы катлаулырак. ¥мма монда да без ниндидер салкын усаллык сиз´без. Аны¼ с¿йл´шºл´ре кырыслык ³´м тупаслык бел´н аерылып торалар. Аны¼ кешел´рне каршы алулары, м¿р´¢´гать итºл´ре моны д´лилл´п торалар. М´с´л´н: «– ¥п-т´чи, аксак шайтанны¼ йонын ¿т´дер...» [3 б.].

Газиз´ героены капма-каршы Акъ´ни образы тора. Аны¼ с¿йл´ºл´ре тир´н, акыллы. Аны¼ сºзл´ренд´ ф´лс´фчелек, тир´нлек ³´м халыкчанлыкны да билгел´рг´ м¿мкин.

Н. Гыйматдинова ´с´рне¼ т¿п идеясын тир´нр´к ачыклау ¿чен, т¿рле чаралар куллана. М´с´л´н, кºрºнºл´р, бака образлары ³.б. «– Бака, ид´н тулы г¿берле бака кыймылдый! Куркам!» [4 б.], – ди Галия.

²´м, ´лб´тт´, авыл халкында тир´н яши торган сихерче-´би образлары ´с´рд´ зур роль уйнап торалар.

¥с´рне¼ исеме шулай ук символистик р´вешт´ бирелг´н. «Кºке т¿креге» – сихерче коралы. Халыкны¼ х´теренд´ яши торган гореф-гад´тл´рне¼ символы.

Т¿с символларын куллану – Н. Гыйматдинованы¼ б¿тен и¢атына да хас кºренеш. Бу повестьта бу символлар шулай ук билгел´нг´н. М´с´л´н, исемн´рд´ – Акъ´ни ³´м Карачутыр.

Н. Гыйматдинованы¼ тел-стиль ºзенч´лекл´рен´ килг´нд´, алар бик т´ºзенч´лелекле. Бу ´с´рд´, без ´киятл´рг´ хас булган гипербола, ¢анландыру кебек чараларны кºз´т´ алабыз. М´с´л´н: «Бик югары кºт´рде бугай, Галияне¼ керфек очы болытка тиде, аннан сытылып кайнар тамчы тамды. Тып-тып...» [38 б.].

У¼ай геройлар теленд´ динг´ караган сºзл´р, гыйбар´л´р ³´м тулысынча ¢¿мл´л´р шактый аш очрыйлар. Бу бигр´к т´ Акъ´ни кебек образларга хас. М´с´л´н: «Ходай кара й¿р´кл´рг´ тºш´к язмаган» [5 б.]

¥мма дини сºзл´ре бел´н гади с¿йл´мг´ караган ¢¿мл´л´р д´ х´йран кºп. Алар шулай ук у¼ай геройлар теленд´ еш кºренеш. ¥йтик: «Этк´ таяк бел´н киз´нм´с´¼, ¿ск´ сикерми ул, – диде (Акъ´ни)» [9 б.].

Кулланылган ´д´бият

Гыйматдинова Н. Кыргый. Повестьлар. Казан: Татарстан китап н´шрияты, 1994. – 564 б.

Татар ´д´бият тарихы. Алты томда. VI том. – Казан: Раннур, 2000. – 540 б.