Сºз турында сºз

Халыкларны¼ ºзара аралашу процессында бер телд´н икенчесен´ я¼а сºзл´р алына. Чит телд´н керг´н сºзл´р ºзг´ртелеп т´, ºзг´ртелмич´ д´ кабул ител´. Кайбер очракларда аерым сºзл´р, икенче тел аша ºзг´реп, я¼адан туган телл´рен´ кире д´ кайта. Шулай ук сºзл´р бер телд´н икенчесен´, икенчесенн´н ¿ченчесен´ д´ кºч´. Татар теленд´ге т´линк´ сºзе ´н´ шундый. Савыт м´гън´сенд´ ³´ркемг´ а¼лаешлы т´линк´ сºзе татар телен´ рус теленн´н килеп керг´н. Ул сºз рус теленд´ тарелка формасында й¿ри. Татар телен´ ул, сингармонизм законына буйсындырып, нечк´ртелеп алынган.

«Тарелка» чыгышы ягыннан рус телене¼ д´ ºз сºзе тºгел. Ул рус телен´ поляк теле аша герман телл´ренн´н алынган булса кир´к. ¥лб´тт´, ул алман (немец) теленд´ге теллер (таллер), талер сºзенн´н шактый ºзг´ртелг´н.

5. Сорауларга ¢авап бирегез:

1. Бер телд´н икенче телг´ керг´н сºзл´р ничек атала?

2. Бер телд´н икенче тел аша ¿ченче телг´ (м´с´л´н, инглиз теленн´н рус теле аша татар телен´) кºчк´н сºзл´рг´ мисал китер´ аласызмы?

3. Рус теле аша алман теленн´н керг´н сºзл´рг´ нинди мисаллар бар?

4. Рус тьеле аша француз теленн´н керг´н сºзл´рне бел´сезме?

5. ¥ итальян теленн´н?

6. Татар телен´ грек ³´м латин телл´ренн´н керг´н ф´нни терминнарны атый аласызмы?

7. ¥ татар теленд´ гар´п ³´м фарсы телл´ренн´н керг´н сºзл´р кºпме? Аларны¼ нинди ºзенч´лекл´ре бар?

8. Рус теленн´н керг´н ³´м сингармонизм законына буйсынган сºзл´рг´ мисаллар китерегез.

9. Рус теленн´н революцияд´н со¼ керг´н сºзл´рг´ мисал китерегез. Алар сингармонизм законына буйсынгамы?

10. ¥ татар теленн´н рус телен´ керг´н сºзл´рг´ мисаллар китер´ аласызмы?

Утыз ¡иденче д¥рес

²´р кеше кечкен´д´н ºк ´киятл´р ты¼ларга ярата. ²´р халыкны¼ ºзене¼ ´киятл´ре бар. Л´кин кайбер татар халык ´киятл´ре башка халыклар ´киятл´рен´ охшаганнар. Б¿тен ´киятл´рд´ д´ халыклар ºзл´рене¼ хыяллары, ºзл´рене¼ батырлары турында с¿йлил´р.

Татар халык ´киятл´рен ¿ч т¿ркемг´ бºлеп була: хайваннар турында ´киятл´р, тылсымлы ´киятл´р ³´м к¿нкºреш ´киятл´ре. Хайваннар турындагы ´киятл´рд´ ¢´нлекл´рг´ кеше сыйфатлары бирел´. Тылсымлы ´киятл´рд´ батырлар, диюл´р, убырлы карчыклар кебек геройлар була. ¥ к¿нкºреш ´киятл´ренд´ ма¢аралар аз, кºбр´к сатира ³´м м´з´кл´р була.

¥киятл´р аша халыкны¼ гад´тл´рен, м´д´ниятен а¼лап була, ³´м чит телне ¿йр´нг´нд´ д´, халыкны¼ ´киятл´ре бел´н танышырга кир´к.

«Татар халык ´киятл´ре» китабыннан ´кият сайлап алыгыз.

КªНЕГªЛ¥Р

1. Т´р¢ем´ итегез:

Бу музыка, чыннан да, а¼гырайта

Ни³аять, ата-аналарны¼ «авыр металл» фанатларын, тавышын бераз кыс, алайса а¼гыраясы¼, дип тукып торулары ф´нни яктан расланды. «Авыр металл» музыкасы кешел´рг´ ген´ тºгел, хайваннарга да йогынты ясый ик´н. Нью-Йоркта яш´ºче 16 яшьлек Дейвид Меррел ºзе ясаган эксперименттан со¼ мен´ шундый н´ти¢´г´ килде.

М´кт´пт´н ºзе уйлап чыгарып, бер´р гад´ти булмаган т´¢риб´ ºтк´рерг´ диг´н бирем алып, аны ºтк´рº ¿чен, Меррел секундомер, 72 лаборатория тычканы ³´м кºп кен´ лазер дисклары ала. Шушы ´йберл´р бел´н егет ºзенч´лекле лабиринт т¿зи, аннары ул тычканнарны ¿ч т¿ркемг´: «контроль»г´, классик»ка ³´м «металист»ларга бºл´.

Музыка бел´н «эшк´ртк´нче» тьычканнар барысы да лабиринтны 10 минутта узалар. Аннары Дейвид аларга бºлг´н т¿ркемн´рг´ карап, шул юн´лешт´ге музыка ты¼лата. «Контроль» музыка ты¼лаучылар лабиринтны биш минутта, «классик» музыканы ты¼лаучылар сигез минутта ºт´л´р. ¥ мен´ «металлист»лар а¼гыраялар: алар кайсы якка да барырга белмич´ б´рг´л´неп й¿ри торгач, лабиринтны 30 минутта ºт´л´р.

(«Татарстан яшьл´ре» газеты буенча)

2. Сорауларга ¢авап бирегез:

1. «Авыр металл» музыкасы хайваннарга файдалымы?

2. Хайваннарга «авыр металл» музыкасы йогынты ясый ик´нен кем раслаган?

3. Ул нинди хайваннар бел´н ф´нни т´¢риб´ ясаган?

4. Меррел тычканнарны нинди ¿ч т¿ркемг´ бºлг´н?

5. Музыка бел´н «эшк´ртк´нче», тычканнар лабиринтны нич´ минутта ºтк´нн´р?

6. «Контроль» музыканы ты¼лаучы тычканнар шул лабиринтны нич´ минутта ºтк´нн´р?

7. ¥ «классик» музыка ты¼лаучылар?

8. ¥ «авыр металл» музыкасын ты¼лаган тычканнар нишл´г´нн´р?

9. Алар лабиринтны нич´ минутта ºтк´нн´р?

10. Шушы т´¢риб´ буенча нинди н´ти¢´ ясап була? ¥ сез ºзегез нинди музыка яратасыз?