Сабиров Равиль Акрамович Copyright ©

Утыз беренче д¥рес

авыру, чир томау ют´л ¢´р´х´т шеш	й¿р´к тамак кан ºпк´ теш	х´лсезл´нº салкын тию агулану баш ´йл´нº т¿чкерº	с´лам´тлек д´валану к´еф дарухан´ хастахан´
болезнь насморк кашель рана опухоль	сердце горло кровь легкие зуб	нездоровиться простуда отравление головокружение чихать	здоровье лечение состояние аптека больница

 авырырга – болеть; ул авырый – он болеет

авыртырга – болеть; баш авырта – голова болит

Иск´нд´р: Ниг´ бºген Х´бир институтка килм´де ик´н?

¥лфия: Х´бир авырып китте бит.

Марат: ¥лл´ бакчада салкын тиг´нме?

Р´мзия: ¥йе, ул ºзе ¢ылы киенг´н иде, л´кин барыбер бакчада ул т¿чкер´ башлада.

¥лфия: ¥ бºген ирт´ бел´н ул ми¼а шалтыратты. Аны¼ томау, тамагы авырта.

Марат: Мин шу¼а кºр´ к¿з к¿не ¿йд´н чыгарга да куркам. К¿зге салкын ¢илл´р ³´м салкын я¼гырлар ми¼а бигр´к т´ зыянлы.

Иск´нд´р: ¥ кайбер´ºл´р, киресенч´, к¿зне яраталар. М´с´л´н, мин. К¿зне¼ бик матур к¿нн´ре була.

¥лфия: Л´кин н´къ к¿зен кºп кешег´ салкын тия.

Марат: Минем Р´ис Абыйны (а¼а алтмыш яшь тулды инде) к¿з к¿не й¿р´ге борчый. Я¼гырлы к¿нн´рд´ аны¼, ¿йд´ ятып, башлары ´йл´н´ башлый. Ул н´рс´ эшл´рг´ белмич´, я¼гыр астында г¿мб´г´ дип урманга чыгып кит´.

¥лфия: Х´зер бит г¿мб´л´р бел´н д´ агуланырга була…

Марат: Г¿мб´ ¢ыйганда, белг´н г¿мб´л´рне ген´ алырга кир´к.

Иск´нд´р: Х´зер шулай инде: н´рс´ ашаса¼ да, н´рс´ эшл´с´¼ д´, кая гына барса¼ да – сакланырга кир´к.

Марат: Авыруларны¼ да х´р к¿нне я¼алары чыгып тора бит.

¢ыярга борчырга куркырга

¢ыйганда борчыгында курыкканда

во время сбора; в то время, когда собирают в то время, когда беспокоит в то время, когда испугался (испугались)

¥лфия: Марат, син башы¼ авыртканда, н´рс´ эч´се¼?

Марат: Башым к¿чле авыртканда, «Парацетамол» эч´м, ´ бераз ген´ авырткан чакта йокларга ятам. Минемч´, йокы – д¿ньяда и¼ яхшы дару.

Иск´нд´р: ¥ минемч´, кешег´ кºбр´к саф ³ава суларга, ешрак табигатьк´ чыгарга, физкультура бел´н ш¿гыльл´нерг´ кир´к.

Р´мзия: ¥йе, чыннан да. Мин д´ н´къ шулай уйлыйм. Авылда яш´г´нд´, бер д´ авырмыйм, ч¿нки анда физик эш. ¥ ш´³´рд´ китапхан´д´ утырасы¼, тулы автобусларда интег´се¼, ´ аннары бºлм´г´ кереп бикл´н´се¼.

Марат: Б´лки, сез с¿йл´г´н д¿рестер, л´кин с´лам´тлек турында кайгырырга вакыт та кир´к бит. ¥ минем, кызганыч, физкультура бел´н ш¿гыльл´нерг´ вакытым юк.

¥лфия: ¥ н´рс´г´ вакыты¼ бар со¼ сине¼?

Марат: Минем вакытым китаплар укырга, ьелевизор карарга, йокларга гына ¢ит´. Андый ´йберл´рг´ минем н´фесем бик зур. Теге табиб янына килг´н кеше кебек. «Доктор, ми¼а, зин³ар, н´феск´ каршы таблетка бирегезче… Л´кин ул таблетка зур, бик зур булсын!» – диг´н ул.

Бирерг´ Кайгыртырга ´йтерг´ бикл´рг´

Бирегезче Кайгыртчы ´йтегезче бикл´гезче

Дайте, пожалуйста Побескойся, пожалуйста Скажите, пожалуйста Заприте, пожалуйста

¥лфия: Мин бºген Хабир янына барырмын. Х´бирне¼ х´лен белеп кайтырга кир´к. Кем минем бел´н бара?

Марат: Мин шалтыратырмын гына инде ³´м а¼а бер-ике файдалы ки¼´ш бирермен.

Р´мзия: Мин д´, ¥лфия, сине¼ бел´н барырмын.

Иск´нд´р: Мине д´ ºзегез бел´н алсагыз, барыр идем… Б´лки Х´бирне¼ к´ефе кºт´релер. Д´валану ¿чен тынычлык кына тºгел, ´ бераз кº¼елне кºт´рерг´ д´ кир´к, дип уйлыйм.

Педиатр: Педиатр дип балалар табибын атыйлар. Ул балалар хастахан´сенд´ эшли. Балаларга махсус д´валану кир´к. Олыларга яраган дарулар кайчак балаларга ярамый.

Терапевт: Терапевт – кешене¼ эчке авыруларын караучы табиб. Аны¼ янына кешел´р й¿р´к, ашказаны, ºпк´ ³´м башка эчке ´гъзалары авыртканда кил´л´р. Терапевт гад´ти укол кадый яки таблеткалар бир´. Гад´тт´ ул ºзене¼ муенына фонендоскоп киеп й¿ри.

Стоматолог: Бу табиб тешл´рне д´валый. Аны¼ к´н´фисен´ утырырга да куркыныч. Аны¼ махсус ¢и³азлары бар. Тагын тавышланып эшли торган бормашинасы бар, аны¼ бел´н стоматолог пациентны¼ тешл´рен д´валый.

Отоларинголог: Колакны, тамакны ³´м борынны д´валаучы табиб отоларинголог дип атала. Сезне¼ шул ´гъзаларыгыз авыртса, сез аны¼ янына барыгыз. Ул сезг´ булышыр.

Окулист: Окулист кешене¼ кºзл´рен д´валый. Бу табиб сезг´ кир´кле кºзлек табар.

Дерматолог: Дерматолог кешене¼ тире авыруларын д´валый. ¥ тирене¼ с´лам´тлеген саклар ¿чен, ш´хси гигиена кагыйд´л´рен ºт´рг´ кир´к.

Тагын нинди махсус табиблар бар? Алар бик кºп: онколог, анестезиолог, невропатолог, уролог ³´м башкалар. Ч¿нки, Марат ´йтк´нч´, ³´р елны я¼а авырулар барлыкка кил´. Алар турында сез ºзегез д´ с¿йли алырсыз, дип уйлыйм.



Ш´фкать туташы авырулар янына палатага килеп кер´ д´:

– В´лиев! – дип кычкыра, – ´йд´гез, уяныгыз тизр´к. Мин сезг´ йокы даруы бирерг´ тиеш! – ди.



– Алло, доктор, булышыгыз! Минем дºрт яшьлек улым минем авторучкамны йотты.

– Бераз сабыр итегез, х´зер килербез!.. ¥ х´зер сез нишлисез со¼?

– ¥лег´ мин кал´м бел´н язып торам…



– Сез ниг´ шулай кычкырасыз? Мин бит ´ле сезне¼ тешегезг´ орынмадым, – ди теш табибы к´н´фид´ утыручы пациентына.

– Сез бит минем аягыма бастыгыз!



– Доктор ´ф´нде, булышыгыз: ми¼а томау т¿ште. Нинди д´ булса ки¼´ш бирегезче.

– Беренчед´н, ºзегез бел´н чиста кулъяулык алып й¿регез. ¥ монысы да булышмаса, я¼адан килерсез…

КªНЕГªЛ¥Р

1. ¡¿мл´л´р т¿зегез:

а)

Педиатр Отоларинголог Терапевт Стоматолог Дерматолог окулист

- кешене¼ тире авыруларын д´валый - янына кешел´р й¿р´к, ашказаны, ºпк´ ³´м башка эчке ´гъзалары авыртканда кил´л´р - сезг´ кир´кле кºзлек сайлар - кешене¼ тешл´рен д´валый - кешене¼ колагын, тамагын ³´м борынын д´валый - муенына гад´тт´ фонендоскоп элеп й¿ри - махсус ¢и³азлары ³´м бормашинасы бар

б)

1. Х´бир, килм´де, институтка, ниг´, ик´н, бºген.

2. Марат, ¿йд´н, курка, к¿не, чыгарга, к¿з, д´.

3. Р´ис, гел, к¿не, борчый, к¿з, минем, абыемны, й¿р´ге.

4. ¡ыйганда, г¿мб´л´рне, белг´н, г¿мб´, ген´, алырга, кир´к.

5. И¼, ´йб´т, йокы, д¿ньяда, бу, дару.

6. Бер д´, булганда, авырмыйм, авылда.

7. Яшьлек, дºрт, минем, йотты, ручкамны, улым!

8. Бит, сезне¼, ´ле, мин, орынмадым, тешегезг´.

9. Минем, сез, бит, бастыгыз, аягыма, л´кин.

10. Кешене¼, эчке, табиб, караучы, терапевт, авыруларын.

2. ¡¿мл´л´рне башкача ´йтегез:

а) ªрн´к: Алексей м´кт´пт´ укыган чакта татарча ¿йр´нм´де.

Алексей м´кт´пт´ укыганда татарча ¿йр´нм´г´н.

1. Бакчада эшл´г´н чакта Х´бирг´ салкын тиде.

2. Марат автобуста барган чакта йоклап китте.

3. Х´бир, авырган чакта, кºп китаплар укып чыкты.

4. ¥лфия с¿йл´г´н чакта елмаеп куйды.

5. Д´рес башланган чакта, студентлар, гад´тт´, басалар.

б) ªрн´к: Ми¼а Казанга кад´р билет бирегез ´ле.

Ми¼а Казанга кад´р билет бирегезче.

6. Алексейга парацематол бирегез ´ле.

7. Мин ´йтк´нне Х´бирг´ ´йт ´ле.

8. ¥лфия с¿йл´г´нне Р´мзияг´ ´йтм´гез ´ле.

9. А¼а укол кадагыз ´ле.

10. Сез аны, табиб ´ф´нде, ´йб´тл´п д´валагыз инде.

3. Сорауларга ¢авап бирегез:

1. Сезне¼ туганнарыгызны¼ с´лам´тлеге ничек?

2. Х´бирг´ кайда ³´м ничек салкын тиг´н?

3. Р´ис абыйны¼ к´ефе кайчан начарлана?

4. Марат фикере буенча, бу д¿ньяда и¼ яхшы дару н´рс´?

5. Марат н´фесле кеше турында нинди м´з´к с¿йл´де?

6. Р´мзия авылда яш´г´нд´ ниг´ авырмый?

7. Стоматолог н´рс´ д´валый? ¥ отоларинголог?

8. Терапевт, гад´тт´, эшенд´ муенына н´рс´ элеп й¿ри?

9. Сез со¼гы вакытта хастахан´д´ кайчан булдыгыз?

10. Сез и¼ яхшы дару дип н´рс´не саныйсыз?

4. ¡¿мл´л´рне д´вам итегез:

1) Х´бирг´ салкын тиг´н, ч¿нки ул (салкын су эчк´н,; ¢ылы киенм´г´н; бакчага барган; ºзен сакламаган).

2) Стоматолог кешел´рне¼ тешл´рен д´валый, ³´м аны¼ (махсус бормашинасы бар; фонендоскопы бар; н´феск´ каршы махсус таблеткасы бар).

3) Марат физкультура бел´н ш¿гыльл´нми, ч¿нки (аны¼ вакыты юк; аны¼ кºп физки эшл´ре бар; спортны яратмый).

4) Марат к¿з к¿не ¿йд´н чыгарга да курка, ч¿нки (урамда машиналар кºп; к¿зен салкын ¢илл´р ³´м салкын я¼гырлар ява; к¿зен к¿чле бозлавык була).

5) Ф´ритк´ табиб пенициллин эч´рг´ кушкан, ч¿нки (аны¼ эче авырткан; аны¼ тамагы авырткан; аны кулы сынган; аны¼ башы ´йл´нг´н).

6) Отоларинголог … д´валый.

7) Фонендоскоп терапевтны¼ … ….

8) «В´лиев!» – дип кычкыра ш´фкать туташы, – ´йд´гез уяныгыз тизр´к, … …!

5. Табика баруыгыз турында инша языгыз. Языгыз, табиб булыр ¿чен, нинди сыйфатлар кир´к? Сез нинди табиб янына со¼гы м´рт´б´ барган идегез? Бу д¿ньяда и¼ яхшы дару нинди?

Инша язганда, тºб´нд´ге сºзл´рне кулланыгыз:

С´лам´тлек, х´лсезл´нерг´, к´еф, хастахан´, д´валану, борчылырга, кушарга, куркырга, авырганда.

УТЫЗ ИКЕНЧЕ Д¥РЕС

1) Урманнан чыккан ф´кыйрь кеше ºзен б´хетле дип санаган.

2) Марат чыннан да булган х´л турында с¿йл´г´н.

3) Авылда этк´ калган аш, с¿якл´р бар.

4) Мин язган хатны ºземн´н башка беркем д´ укый алмый.

5) Г¿мб´ ¢ыйганда белг´н г¿мб´л´рне ген´ алырга кир´к.

Бу ¢¿мл´л´рд´ курсив бел´н язылган сºзл´р – сыйфат фигыльл´р. Алар фигыль булсалар да, сыйфатлар кебек «нинди?» диг´н сорауга ¢авап бир´л´р. Алар рус телен´ причастие бел´н т´р¢ем´ ител´.