КªНегªЛ¥р
1. Нокталар урынына сºзл´р куегыз:
Безне¼ авыл … арасында урнашкан.
Авыл … кечкен´ ген´ елга бар.
Безне¼ урманнарда кºп т¿рле агачлар ºс´: …, нарат, усак, … ³´м башкалар.
Безне¼ урманнарда куян, … очрый.
Минем … агач.
Тагын безне¼ зур …-… ³´м … бакчалары бар.
Май аенда безне¼ бакча …-… була: алмагачлар ³´м чиял´р … ата.
Безне¼ тагын зур … бакчасы бар.
Кайткан … мин ´ти-´нил´рг´ эшл´рг´ ….
Кышын да, ¢´ен д´, к¿зен д´ урманда бик ….
¥ … вакытта урманга кит´м.
Минем ´тием ´ниемн´н ике яшьк´ ….
Се¼лем минн´н дºрт яшьк´ ….
Мин абыйдан ике … яшьр´к, … мин абыйдан озынрак.
Нинди илд´ кºпме … яши?
АКШта Россияг´ … кºбр´к кеше яши.
Кыйтайжа, ´лб´тт´: анда миллиардтан … кеше бар.
Эверес – ¡ир шарында и¼ … тау.
Идел – Европада и¼ … елга.
¡ир шарында яши торган хайваннар … и¼ авыры ³´м зурысы – ….
2. Сорауларга ¢авап бирегез:
¡ир шарында и¼ биек тау нинди?
Монблан Эвересттан биегр´кме?
¡ир шарында и¼ зур елга нинди?
¥ и¼ озыны кайсы?
Кайсы елга озынрак: Дунаймы яки Иделме?
Татарстанда нинди елгалар бар?
Кайсы хайван авыррак: сарыкмы, ´лл´ атмы?
¡ир шарында и¼ зур кºл нинди?
Кытайда кºпме кеше яши?
¥ Россияд´ кºпме? Кайда кеше кºбр´к: АКШтамы яки Россияд´ме?
Плутон планетасында яшил´рме?
Кайсы илд´ кеше кºбр´к: Кытайдамы, Бразилияд´ме?
Татарстан урманнарында нинди агачлар ºс´?
Нинди агачлар ел буе яшел була?
Татарстан урманнарында нинди кыргый хайваннар яши?
Яшелч´ бакчасында н´рс´л´р ºс´?
¡ил´к-¢имеш бакчасында н´рс´л´р ºс´?
¡ир шарында и¼ авыр хайван нинди?
¥ ¢ир ¿стенд´ яши торган хайваннар арасында и¼ авыры ³´м зурысы кайсы?
Сезне¼ урманнарда г¿мб´л´р бармы?
3. Ике баганадан сºзл´р алып, д¿рес ¢¿мл´л´р т¿зегез:
|
Гепард Страус Кит Сандугач Арыслан Анаконда Жираф Ак аю Акула |
и¼ зур хайван «хайваннар патшасы» и¼ тиз хайван и¼ зур елан ´йб´т ¢ырчы бик озын муенлы хайван очмый торган кош и¼ зур балык бозлар арасында яши |
4. Берсе артык:
|
фил арыслан усак |
бºре нарат чыршы |
ат сыер бºре |
куян сарык юлбарыс |
чия кишер карлыган |
|
б´р´¼ге слива алма |
суган кыяр кура ¢ил´ге |
кит акула сыер |
ду¼гыз сарык чыршы |
каен фил усак |
5. ¡омл´л´р т¿зегез:
эшл´дек, бакчада, кич´, без.
бакчасында, ºс´, яшелч´л´р, кºп, яшелч´.
озынрак, Мараттан, Иск´нд´р.
Кемне¼, зуррак, р´семд´, колаклары, бу?
Ч´че, Маратны¼ кап-кара.
К¿не, коя, яфракларын, к¿з, каен.
´тием, ике, ´нид´н, олырак, яшьк´, минем.
Дºрт, минн´н, яшьр´к, яшьк´, се¼лем.
Кºбр´к, яши, халык, Кыйтайдамы, ²инстандамы, кайда, яки?
Яки, атмы, кайсы, авыррак, ду¼гызмы, хайван?
УНБИШЕНЧЕ Д¥РЕС
²¿Н´рл´р
Д¿ньяда кºп ³¿н´рл´р бар: укытучы, сатучы, шофер, т¿зºче, язучы, р´ссам ³´м башкалар. Минем се¼лем – укучы. Абыем шофер булып эшли. Р´диф – т¿зºче. Ул я¼а биналар ³´м зур йортлар т¿зи. ¥ минем дустым Исм´гыйль – с´ºд´г´р.
Сез нинди язучыларны бел´сез? Толстой, Гюго, Ремарк, Диккенс ³´м башка кºп язучыларны сез укыгансыз дип уйлыйм. Алар нинди телд´ язганнар? Толстой рус теленд´, русча язган; Гюго французча, Ремарк немецча (алман теленд´), ´ Диккенс инглизч´ язган. ¥ сез нинди татар язучыларын бел´сез? Г. Ибра³имов, Ф. ¥мирхан, Г. Б´широв, Г. Кутуй, Г. Исхакый ³´м башкаларны ишетк´нсез дип уйлыйм. Татар шагыйрьл´ре арасында Г. Тукай, М. ¡´лил, ². Такташ диг´н исемн´рне ишетк´нсездер.
Р´ссамнар нишли? Алар р´сем ясыйлар. Сез нинди б¿ек р´ссамнарны бел´сез? Б¿тен д¿ньяга танылган Леонардо да Винчи, Эдгар Дега, Поль Гоген, Ван Гог, Пабло Пикассо, Сальвадор Дали кебек р´ссамнарны белм´г´н кеше юктыр. ¥ сез нинди рус р´сс´мнарын яратасыз? ¥ татар р´ссамнарын бел´сезме? Ми¼а Б. Урманче, Л. Ф´ттахов р´семн´ре ошый.
Т¿зºче нишли? Ул биналар т¿зи.
Язучы нишли? Ул романнар, хик´ял´р яза.
¥ шагыйрь шигырьл´р яза.
Композитор музыка, ¢ырлар и¢ат ит´.
Тегºче нишли? Тегºче безг´ киемн´р тег´.
Табиб нишли? Ул кешел´рне д´валый. Ул кайда эшли? Ул шифахан´д´ эшли.
Сатучы нишли? Ул т¿ле ´йберл´р сата. Ул кибетт´ эшли.
Нефтьче нишли? Нефть табып чыгара.
Эшче нишли? Ул эшли. Нинди эшче ³¿н´рл´ре бар? Токарь, ташчы, тимерче ³´м башкалар.
Программчы нишли? Ул компьютерда эшли. Ул кайда эшли? Ул хисаплау ºз´генд´ эшли.
Танышу
Мин Х´с´н Ф´схетдинов. Мин Казан д´ºл´т педагогия институтында укыйм. Мин анда физика ³´м математика ¿йр´н´м. Мин ¿йл´нм´г´н. Ми¼а 23 яшь. Мин шахмат уйнарга яратам. ²´р атна мин шахмат клубына й¿рим. Минем ´ти-´нил´рем Казаннан ерак тºгел бер авылда торалар. Тагын минем бер се¼лем бар. Ул ´ле м´кт´пт´ укый. Минем и¼ якын дустым – Ф´рит. Без аны¼ бел´н берг´ тулай торакта яшибез.
Бу – Марат Исм´гыйлев. Ул татар, Арчада яши. ¯йл´нг´н, аны¼ ике баласы бар. Берсе – кыз. Исеме – ¥лфия. Ул м´кт´пт´ укый. ¥ икенчесе – малай. Анысы ´ле балалар бакчасына й¿ри. Марат ºзе – игенче. Ул комбайнда эшли. Аны¼ хатыны Наил´ – укытучы, м´кт´пт´ математика д´ресл´рен алып бара.
Болар – ¥лфия бел´н Илнур. Алар Чистайда яшил´р. Икесе д´ с´гать заводында эшлил´р. Аларны¼ ¿йл´нг´нн´рен´ ´ле ярты гына ел. Илнур – инженер, ´ аны¼ хатыны хисапчы булып эшли.
Бу – Г¿лсем ¥мирова. Ул тегºче булып эшли. Г¿лсем кешел´рг´ кием тег´. Ул Казанда фабрикада эшли. Г¿лсем ºзене¼ эшен бик ярата. Эшт´н со¼ аны¼ буш вакыты калмый. Г¿лсем кияºд´, аны¼ ¿ч баласы бар. Алар ¿чесе д´ м´кт´пт´ укыйлар. Г¿лсемне¼ ире – т¿зºче, ул биналар ³´м йортлар т¿зи.
¥мир – программчы. Ул Чил´бед´ яши, заводта эшли. Ул ¿йл´нг´н, аны¼ ике кечкен´ баласы бар. Олысы балалар бакчасына й¿ри, ´ кечкен´сен´ ´ле бер яшь т´ юк. ¥мирне¼ хатыны эшл´ми, ул бала бел´н ¿йд´ утыра. ¥мир телевизордан футбол карарга ярата. Тагын ¢´й к¿нн´ренд´ ул балык тотарга ярата.
Бу – М´лик´. Ул – танылган язучы. М´лик´ иренн´н аерылган. Ул ¥стерханда ялгыз яши. Аны¼ балалары юк, аны¼ буш вакыты да юк. М´лик´ хик´ял´р д´, шигырьл´р д´ яза. Аны¼ ´с´рл´ре газетларда ³´м журналларда басылып чыга.
Бу – укытучы Асия Закирова. Ул ¥лм´тт´ яши, м´кт´пт´ инглиз теле укыта. Ул бик балаларны ярата. Аны¼ ºзене¼ д´ биш баласы бар. Асияне¼ ире нефтьче булып эшли.
М´рьям Сабирова Баулыдан. Ул укучы, тугызынчы чыйныфта укый. Аны¼ ´нисе хисапчы булып эшли, ´ ´тисе – шофер. Аны¼ тагын се¼лесе бел´н энесе бар. Алар шулай ук м´кт´пт´ укыйлар.
Минем танышлар арасында нинди ген´ ³н´р кешел´ре юк! Минем ´тием инженер булып «КамАЗ» заводында эшли. ²´р к¿нне ул ирт´ бел´н с´гать ¢идед´ эшк´ кит´ ³´м кич бел´н с´гать алтыда кайта. Фирая апа – ´тине¼ се¼лесе – балалар бакчасында т´рбияче. Ул анда унбиш елдан артык эшли инде. Т´рбияче булыр ¿чен, балаларны яратырга ³´м аларны а¼лый белерг´ кир´к. ¥тине¼ тагын бер се¼лесе авылда яши. Ул сыер савучы булып фермада эшли. Аны¼ эше бик авыр. Аны¼ ял к¿нн´ре бик аз, ч¿нки сыерларны ял к¿нн´ренд´ д´, б´йр´мн´рд´ д´ саварга кир´к.
Минем ´нием – укытучы. Ул м´кт´пт´ югары сыйныфларда татар ´д´биятын ³´м уртанчы сыйныфларда татар телен укыта. ²´р к¿нне ´нине¼ дºрт-биш д´ресе була. Тагын ´ле педагогик ¢ыелышлар, сыйныфтан тыш эшл´р… Шу¼а кºр´ ´ни ³´р к¿нне эшт´н арып кайта. Укытучы эше бик авыр.
¥нине¼ апасы ч´чтарашхан´д´ ч´ч алучы (парикмахер) булып эшли. Ч´ч алучы булып эшл´º д´ ¢и¼ел тºгел. Сания апа к¿нн´р буе аяк ¿стенд´ эшли. ¥ ´нине¼ абыйсы Р´ис абый – с´ºд´г´р. Р´ºф абыйны¼ Казанда кечкен´ ген´ кибете бар. Ул анда к¿не-т¿не эшли. Аны¼ ял ит´рг´ вакыты юк. Ул телевизор да сир´к кен´ карый, ял к¿нн´рен д´ ºзене¼ кибетенд´ уздыра. Ул башка ш´³´рл´рг´ еш й¿ри.
¥ мин ºзем укытучы булырга телим. Мин тарих д´ресл´рен алып барачакмын.
Барлык ³¿н´рл´р авыр, ³´м, ºз ³¿н´ре¼д´ оста булыр ¿чен, бик кºп эшл´рг´ кир´к.
КªНЕГªЛ¥Р
1. Нокталар урыннарына сºзл´р языгыз:
Минем … ³´м … арасында нинди ген´ ³¿н´ кешел´ре юк!
Фирая апа – ´тине¼ … – балалар … эшли.
Ул анда унбиш елдан … эшли инде.
Т´рбияче булыр …, балаларны яратырга ³´м аларны … бел´рг´ кир´к.
Ф´рид´ апа сыер … булып … эшли.
Сыерларны … к¿нн´ренд´ д´, … д´ саварга кир´к.
Ул м´кт´пт´ югары сыйныфларда татар … ³´м … сыйныфларда татар телен укыта.
Тагын педагогик …, сыйныфтан … эшл´р ….
¥нине¼ апасы ч´чтарашхан´д´ … … булып эшли.
Ч´ч алучы булып эшл´º д´ … тºгел.
¥ ´нине¼ абыйсы Р´ºф абый – ….
Ул анда …-… эшли.
Ул телевизор да … карый, ял к¿нн´рен д´ кибетенд´ ….
¥ мин укытучы булырга ….
Барлык ³¿н´рл´р авыр, ³´м, … ³¿н´ре¼д´ … булыр ¿чен бик кºп … кир´к.
2. Сорауларга ¢авап бирегез:
Сез нинди ³¿н´рл´р бел´сез?
Х´с´н Ф´схетдиновка нич´ яшь?
Ул ³´р атна нинди клубка й¿ри?
Марат Исм´гыйлев кем булып эшли?
Аны¼ нич´ баласы бар? Аны¼ балалары олымы?
¥лфия бел´н Илнур кайда яшил´р? Алар кайчан ¿йл´нешк´нн´р?
Г¿лсем ¥мированы¼ нич´ баласы бар?
Аны¼ ире кем булып эшли?
¥мир ¿йл´нг´нме?
¥мир буш вакытында н´рс´л´р эшл´рг´ ярата?
М´лик´ кем булып эшли?
М´лик´ кияºд´ме?
Асия Закирова м´кт´пт´ балаларга н´рс´ укыта?
М´рьям Сабированы¼ ´ти-´нил´ре кем булып эшлил´р?
Сез кайсы язучыларны бел´сез?
Сезг´ кайсы язучылар ошый?
Сез нинди б¿ек р´ссамнарны бел´сез?
Сезг´ кайсы рус р´ссамнары ошый?
Сезг´ нинди ³¿н´рл´р ошый?
Сез кем булырга ¢ыенасыз?
3. Ике баганадагы сºзл´рне туры китереп, ¢¿мл´л´р т¿зегез:
|
Т¿зºче Тегºче Табиб Сатучы Нефтьче Программчы Язучы Р´ссам Игенче |
Р´сем ясый ´йберл´р сата компьютерда эшли йортлар т¿зи киемн´р тег´ кешел´рне д´валый кырда эшли нефть чыгара романнар яза |
4. Курсив бел´н язылган сºзл´рг´ сораулар куегыз:
Ми¼а егерме бер яшь.
Ми¼а егерме бер яшь.
Мин укытучы булып эшлим.
Син шофер булып эшлисе¼.
Кич бел´н ул китап укырга ярата.
Ирт´ бел´н Марат телевизордан я¼алыклар карый.
¥йе, ул ирт´ бел´н ч´й эч´.
Р´диф ирт´ бел´н ч´й эч´.
Марат ирт´ бел´н кофе эч´.
Т¿зºче йортлар ³´м биналар т¿зи.
5. а) Сºзл´рг´ -чы/-че кушымчаларын ялгагыз ³´м т´р¢ем´ итегез:
Таш, нефть, ¢и¼º, к¿р´ш, комбайн, тимер, ау, Ленин, Стаханов, Дарвин, спорт, хоккей, куян, тел, балта, футбол.
б) Сºзл´рг´ -лы/-ле кушымчалары ялгагыз ³´м т´р¢ем´ итегез:
¥лм´т, Смоленск, Африка, Америка, Австралия, Архангельск, ¯фе, Чил´бе, Мисыр (Египет), Томск, Чаллы, Алабуга, Тºб´н Кама, ай, кояш, кар, томан, йолдыз, я¼гыр.
6. ¡¿мл´л´не дºрт заман формаларында языгыз:
Ул кибетк´ бара.
Мин компьютерда эшлим.
Син китап укыйсы¼.
Алар хат язалар.
Без кинога барабыз.
Сез самолетта очасыз.
Алар теплоходта й¿з´л´р.
Син М´ск´ºг´ кит´се¼.
Мин Чаллыдан кайтам.
Без Алабугадан кайтабыз.
7. Татарчага т´р¢ем´ итегез:
Мой отец работает инженером на большом заводе. Он рано утром уходит на работу и возвращается лишь поздно вечером. Его сестра тетя Фирая работает воспитательницей в детском саде. Тетя Фирая работает воспитательницей уже 15 с лишним лет. Другая сестра отца живет в деревне. Она работает дояркой на ферме. А мама работает учительницей в школе. Она ведет уроки татарской литературы в старших классах и уроки татарского языка в средних классах. Она очень любит свою работу. Мама сильно устает. А брат моей мамы дядя Рауф открыл свое дело. У него есть маленький магазин. Он работает там день и ночь. Дядя Рауф часто ездит в другие города. А сам я собираюсь стать учителем и преподавать в школе историю.
Чтобы стать мастером своей профессии, надо очень много работать.
УНАЛТЫНЧЫ Д¥РЕС
Маратны¼ ч´че нинди? Маратны¼ ч´че кара. Аны¼ кºзл´ре нинди? Алар з´¼г´рсу. Аны¼ с´лам´тлеге ничек? Бик ´йб´т тºгел шул. Аны¼ кич´ теше авыртты. Ул табиб янына бардымы со¼? Юк, ул шифахан´г´ бармады ´ле.
Х´бирне¼ кºзл´ре нинди? Алар соры. Ул яхшы кºр´ме? Юк шул. Шу¼а кºр´ ул кºзлек киеп й¿ри.
* * *
– Ис´нмесез.
– Ис´нмесез.
– Минем исемем – Рифат.
– Таныш булыйк, минем исемем – М´сºт.
– Сез кайдан килдегез?
– Мин Т¿ркияд´н килдем. ¥ Т¿кияд´ мин Измир ш´³´ренд´ яшим.
– Сезг´ Татарстанда ошыймы?
– Ми¼а монда бик ошый. Л´кин Татарстанда Т¿ркияг´ караганда салкынрак. ¥ гыйнвар ³´м февраль айларында бигр´ салкын булды.
– Сез монда кºпт´нме?
– Мин ºтк´н елны¼ ноябренд´ килг´н идем. Мин Татарстанда инде ярты елдан артык яшим.
– Сез татарча бик яхшы с¿йл´ш´сез.
– Р´хм´т. Татар теле т¿рек телен´ охшаган. Шу¼а кºр´ т¿рекл´рг´ татар телен ¿йр´нерг´ авыр тºгел.
* * *
– Сез кайда яшисез?
– Мин Чаллыда яшим.
– Сезне¼ гаил´гез зурмы?
– Юк, мин ºзем ген´ ялгыз торам. Мин ´лег´ ¿йл´нм´г´н.
– Сез х´зер нич´ яшьт´ инде?
– Ми¼а ´ле егерме биш кен´ тула.
– Кайсы кеше яшьр´к чакта да ¿йл´н´ бит… ¥ сезне¼ ³¿н´регез нинди?
– Мин программчы. Мин бер зур халыкара фирмада эшлим. ²´рвакыт командировкаларда булам.
– Чит илл´рг´ й¿рисезме со¼?
– ¥йе, аеруча еш Т¿ркияд´ булам.
– Сез т¿ррекч´ яхшы бел´сезме?
– ¥йе, мин т¿рекч´ д´, инглизч´ да с¿йл´ш´м.
* * *
– Алло, ис´нмесез.
– Ис´нмесез.
– Синме бу, Марат?
– ¥йе, мин. Ялгышмасам, бу Р´диф тºгелме?
– Ялгыщмыйсы¼, бу мин.
– Син кайдан шалтыратасы¼?
– ¥лм´тт´н.
– Син анда нишл´п й¿рисе¼ со¼? Мин сине¼ ¥лм´тк´ китк´не¼не белм´дем д´.
– Монда эшл´р бел´н килг´н идем.
– Эшл´ре¼ ничек булды со¼? У¼ышлымы?
– ¥йб´т, мин инде ирт´г´ Казанга кайтырга уйлыйм.
– Автобус бел´н кайтасы¼мы?
– ¥йе, автобуска билет алдым инде.
– Автобусы¼ Казанга нич´д´ кил´?
– С´гать икел´р тир´сенд´ Казанда булырмын дип уйлыйм.
– Мин сине каршы алырмын. Син Тукай м´йданы янында т¿ш´се¼ме?
– ¥йе… Казанда ³ава торышы ничек?
– Казанда ¢ылы, кар ява.
– ¥ монда кар яумый, салкын ¢ил.
– Ярар, ирт´г´ очрашырбыз.
– Ярый, сау бул, ирт´г´г´ кад´р.
* * *
– Сез х´зер кайда эшлисез?
– Мин эшл´мим ´ле, институтта укыйм.
– Ул ´ле бетм´демени?
– Юк, мин дºртенче курста гына укыйм. Тагын ел ярым укыйсы бар.
– ¯йл´нг´нсе¼ дип ишеттем.
– ¥йе, ¿йл´нг´нг´ бер ел була инде.
– Балаларыгыз бармы со¼?
– Юк, ´лег´ балаларыбыз юк. Алдан укып бетер´се бар.
– Безг´ хатыныгыз бел´н берг´ кунакка килегез. Минем ипт´шем бел´н д´ танышырсыз.
– Х´зер сессия вакыты шул. Белмим, вакыт булырмы?
– Килегез, бºген ºк. ¥йтик, кичке с´гать ¢идед´.
– Ярар, килерг´ тырышырбыз.
– Без к¿т´без.
– Ярар, килербез.
²арвакыт шулай була шул. Мин ашыгам-ашыгам, ´ ул тагын килм´де. Мин со¼га калмаска тырышам ³´м аннары я¼гыр астында ярты с´гать чамасы торлым, ´ ул килм´де. Мин я¼гыр астында, биш минут саен с´гатьк´ карый-карый, басып тордым. Кешел´р каядыр баралар да баралар, минем яннан ºтеп кит´л´р, аларны¼ минд´ эшл´ре юк. ¥ син шулай да килм´де¼. Мин н´рс´ уйларга да белм´дем. Б´лки, ³ава торышы начардыр, б´лки, я¼гыр куркыткандыр. Белмим. Уйлыйм-уйлыйм да, б´лки ул мине яратмый инде дип уйлап куям.
КªНЕГªЛ¥Р
1. Татарчага т´р¢ем´ итегез:
1) Меня зовут Игорь Семенов. Я живу в Казани. Раньше я жил в Нижнекамске. В Казань я приехал в мае прошлого года. Сейчас учусь на втором курсе исторического факультета Казанского государственного педагогического университета. Мне очень привлекает история Татарстана. Это очень богатая история, в ней много неизученного. Поэтому я изучаю татарский язык.
2) Рустам – торговец. Он живет в Турции. Ему сорок пять лет, и у него большая семья. Его жена не работает, ведь у них семеро детей. Рустам часто приезжает в Татарстан по делам своей фирмы. Он прекрасно говорит по-татарски и по-английски.
3) Ляйля Хасанова – продавщица. Она работает в магазине. Ее муж работает в больнице. Он врая. У них двое детей: мальчик и девочка. Мальчик учится в третьем классе, а их дочь еще ходит в детский сад. Их дочь зовут Альфия.
4) Алсу Гарипова работает учительницей в школе. Она ведет уроки татарской литературы в старших классах. Алсу очень любит литературу, и все свободное время читает художественные книги и журналы. Учить детей – это очень интересная и тяжелая работа. Алсу каждый день приходит домой уставшей.
2. Сорауларга ¢авап бирегез:
Сезне¼ исемегез ничек?
Сез х´зер нич´ яшьт´?
Сезне¼ туган к¿негез кайчан?
Сез кайда эшлисез яки укыйсыз?
Сез кайда яшисез?
Сезне¼ ³¿н´регез нинди?
Сезне¼ гаил´гезд´ нич´ кеше бар?
¥ти-´ниегезне¼ исемн´ре ничек?
Алар кайда эшлил´р?
Сез гаил´гезд´ нинди телд´ с¿йл´ш´сез?
Сез ирт´ бел´н нич´д´ ашыйсыз? Берг´ ашыйсызмы?
Сез кичке ашны с´гать нич´д´ ашыйсыз?
¥ти-´ниегез эшт´н нич´д´ кайталар?
Сезне¼ абыегыз, апагыз, энегез яки се¼легез бармы?
Ул (алар) кайда эшлил´р яки укыйлар?
Сезне¼ и¼ якын дусларыгыз кемн´р?
Сезне¼ бабаегыз яки ´биегез бармы? Алар х´зер нишлил´р?
Сезне¼ якын туганнарыгызны¼ ³¿н´рл´ре нинди?
Сез кил´ч´кт´ кем булырга уйлыйсыз?
Туганнарыгызны¼ с´лам´тлеге ничек?
3. ¯ст´ге сораулар буенча ³´м танышу темасына таянып, ºзегез турында 30 ¢¿мл´ле инша языгыз:
4. Курсив бел´н язылган сºзл´рг´ сораулар куегыз:
Мин Т¿ркияд´н Измир ш´³´ренн´н килдем.
Мин ºтк´н елны¼ маенда килг´н идем.
Юк, мин ´ле ¿йл´нм´г´н, ялгыз яшим.
Мин программчы, компьютерда эшлим.
Мин Ирек м´йданы янында т¿ш´м.
Казанда к¿н ´йб´т: ¢ылы ³´м кар ява.
З¿лфияг´ быел уналты яшь тулды.
Юк, мин х´зер эшл´мим, мин институтта укыйм.
Минем вакытым юк шул.
Минем ¿йл´нг´нг´ бер ел була инде.
5. ¡¿мл´л´рне дºрт заман формасында куегыз:
Мин кызымны к¿т´м.
З¿лфия китап укый.
Марат ирт´н кофе эч´.
Р´ºф абый ирт´ бел´н ч´й эч´.
Кич бел´н я¼гыр ява.
Ирт´н боз ява.
Ул к¿ндезге ашны ашамый.
Ул Казанга бармый.
Сез Чаллыга кит´сезме?
Томанлы ирт´.
УН¡ИДЕНЧЕ Д¥РЕС
Кабатлау
КªНЕГªЛ¥Р
1. Т´р¢ем´ итегез:
1) ¥лб´тт´, без ирт´г´ Казанга кит´ч´кбез. Безне¼ автобус беренче яртыда булачак.
2) Б´лки ирт´г´ кар явар. Бºген т¿ньяктан бик салкын ¢ил булды.
3) Кич´ салкын ³´м болытлы к¿н иде. ¥ бºген ирт´д´н кºкт´ кояш балкый.
4) Быел ноябрьд´ ми¼а егерме ¿ч яшь тулачак. Кил´се елда, б´лки, мин инситутны т´мамлармын.
5) Кил´се елда без, б´лки, м´кт´пт´ практикага барырбыз. Анда без ºзебезне¼ беренче д´ресл´рне укытырбыз.
6) Кич бел´н син китап укырга яратасы¼мы? Син фантастик романнар укырга яратасы¼мы? ¥ кайсы жанр си¼а кºбр´к ошый: хик´яме ´лл´ романмы?
7) Табиб хастахан´д´ эшли. Ул кешел´рне д´валый. Сез со¼гы тапкыр кайчан хастахан´га бардыгыз?
8) Безне¼ бакчада бик кºп ¢ил´к-¢имещ агачлары ºс´. Сезг´ н´рс´ кºбр´ ошый: алмамы, чияме ´лл´ кура ¢ил´геме?
9) Безне¼ урманнарда кºп т¿рле агачлар ºс´. Урманда кышын д´, ¢аен д´ бик матур була. Буш вакытта мин гел урманга кит´м.
10) ªтк´н атнада алар зур концертка барганнар. Концерт бик озак барган. Алтыда башланган концерт с´гать унда гына бетк´н. Алар икенче тапкыр кечкен´р´к концертка барырлар дип уйлыйм.
11) ªтк´н айда без футболга бардык. Туксан минут кычкыра-кычкыра утырдык, ´ футболчылар бер туп та кертм´дел´р.
12) Тегºче киемн´р тег´, ´ т¿зºче биналар ³´м йортлар т¿зи. ¥ дизайнер бел´н архитектор нишлил´р? Алар тегºчег´ нинди кем тег´рг´, ´ т¿зºчег´ нинди бина т¿з´рг´ ик´нен кºрс´т´л´р.
13) Минем ´нием´ илле яшь тулды. ¯йд´ зур б´йр´м булды. ¥ниг´ нинди ген´ бºл´кл´р бирм´дел´р! М´с´л´н, мин зур к´рзин ч´ч´к бºл´ иттем.
14) Алмазны¼ апасына утыз бер яшь тулачак. Аны¼ апасы кияºд´ инде, аны¼ ике баласы бар. Кечкен´сен´ ´ле ике яшт т´ тулмаган. Шу¼а кºр´ аны¼ апасы ¿йд´ бала бел´н утыра.
15) Егет кешег´ ¢итмеш т¿рле ³¿н´р д´ аз. Л´кин бер ³¿н´рд´ ген´ булса да, егет кеше беренче булырга тиеш.
16) ²¿н´рсез кеше – кулсыз кеше. Монысы бик д¿рес. Шу¼а кºр´ ³´р кешег´ вакытында укырга, вакытында ³¿н´рг´ ¿йр´нерг´ кир´к.
17) Сине¼ абые¼ тел белгече булып эшли. Аны¼ ¿ч китабы чыкты инде. Х´зер ул институтта студентларны укыта.
18) Гепард ¢ир ¿стенд´ и¼ тиз хайван дип санала. Ул бер с´гатьк´ й¿з километр чаба ала дил´р. Л´кин андый тизлект´ ул кыска арада гына чаба ала.
19) Анаконда ¢ир шарында и¼ зур елан дип санала. Анаконда Амазонка елгасы буйларында яши. Д¿ньяда и¼ зур елгада и¼ зур елан яш´рг´ тиеш инде.
20) Кытайда миллиард 300 миллион чамасы кеше яши. Шулай итеп, д¿ньяда яши торган кешел´рне¼ ³´р алтысыны¼ берсе кытайлы булып чыга.
2. Сорауларга ¢авап бирегез:
¡ир шарында и¼ биек тау нинди?
Беренче Б¿тенд¿нья сугышы кайчан башланган?
Сез нинди кыш айларын бел´сез?
¡´й к¿не ³ава торышы нинди була?
ªтк´н ¢´й я¼гырлы булдымы?
Кайсы хайванны «¢´нлекл´р патшасы» дип атыйлар?
¡ир шарында и¼ озын елга нинди? Ул кайда урнашкан?
Кайсы елга озынрак: Эльбамы, ´лл´ Иделме?
Европаны¼ и¼ биек тавы нинди?
Сине¼ ´тие¼ нич´ яшьт´?
Б¿ек рус шагыйре А.С. Пушкин нич´ яшьт´ ºлг´н?
¥ Габдулла Тукай нич´нче елны ºлг´н?
Казанда нинди б¿ек галимн´р яш´г´н?
Сез нинди татар язучыларын ³´м шагыйрьл´рен бел´сез?
Марат ирт´ бел´н н´рс´ эч´?
Т¿зºче н´рс´л´р т¿зи?
Т¿ркияне¼ башкаласы нинди ш´³´р?
Сез нинди рус язучыларын бел´сез ³´м яратып укыйсыз?
Сезг´ нинди чит ил язучылары ошый?
Алар нинди телл´рд´ язганнар?
Сез нинди р´ссамн´рне бел´сез?
Алар кайсы илл´рд´ яш´г´нн´р?
Яшелч´ бакчасында нинди яшелч´л´р ºс´?
¡ил´к-¢имеш бакчасында н´рс´л´р ºс´?
Татарстан урманнарында нинди агачлар ºс´?
¥ нинди кыргый хайваннар очрый?
Сез нинди очмый торган кошларны бел´сез?
Кич бел´н сез н´рс´ эшл´рг´ яратасыз?
Сезг´ нинди ³¿н´рл´р ошый?
Сез х´зер кем булып эшлисез яки кайда укыйсыз?
3. Татарчага т´р¢ем´ итегез:
1) Они вчера приехали из Казани. Они были там две с лишним недели.
2) Мы на прошлой неделе вернулись из Москвы. Мы были там на международной конференции.
3) Вероятно, завтра будет дождь. Сегодня дует холодный северный ветер.
4) Может быть, на следующей неделе мы пойдем на концерт Салавата.
5) Я обязательно приду к тебе сегодня вечером. Жди меня в семь часов.
6) Моему отцу в этом году исполнится 50 лет. Я подарю ему спиннинг. Он так любит ловить рыбу.
7) Моему брату в этом году исполнилось 26 лет. Он старше меня на два года. Но я выше его на 6 сантиметров.
8) Ты когда поедешь в Казань? Я тоже еду в Казань на следующей неделе. Может, поедем вместе.
9) В наших лесах растет много различных деревьев. Я люблю ходить в лес. Там красиво и зимой, и летом.
10) Я уже знаю около тысячи татарских слов. К концу этой книги буду знать около двух тысяч слов, и, может быть, уже начну хорошо говорить по-татарски.
УНСИГЕЗЕНЧЕ Д¥РЕС
¥ле институтта д´ресл´р башланмады. Лекцияг´ керерг´ дип сыйныф алдында студентлар басып тора. Алар с¿йл´ш´л´р. ¥ без алар бел´н танышыйк.
Танышыгыз. Озын буйлы, кыска кара ч´чле егетне¼ исеме – Иск´нд´р. Ул институтка авылдан килг´н. Аны¼ авылы ш´³´рд´¼ ерак тºгел. Ул ´ти-´нисе янына еш кайта. Иск´нд´р спорт бел´н ш¿гыльл´н´, ³´р к¿нне ирт´ бел´н ул физик кºнегºл´р ясый. Кичен ул еш кына спортбºлм´сен´ й¿ри. Кичке с´гать унберл´рд´ Иск´нд´р йокларга ята. Аны¼ ºзене¼ к¿нд´лек т´ртибе бар, ³´м ул аны тырышып ºти. Иск´нд´р кºп с¿йл´шми, л´кин кºп эшли ³´м бик тырышып укый. Аны китапхан´д´ еш кºреп була.
Иск´нд´р янында Х´бир басып тора. Х´бир Чаллыдан килг´н, Казанда ул туганнары янында тора. Х´бир Иск´нд´рд´н т´б´н´гр´к, л´кин аннан тазарак. Ул ³´рвакыт кºзлек киеп й¿ри. Х´бир музыка бел´н ш¿гыльл´н´, гитарада да, пианинода да, гармунда да уйный бел´. Тагын ул чит телл´р ¿йр´нерг´ ярата. Х´бир Иск´нд´р кебек спорт бел´н ш¿гыльл´нми. Спорт уеннарыннан ул шахмат ярата. Х´бир ипт´шл´ре арасында белемле кеше дип санала.
Иск´нд´р бел´н Х´бир янында ике кыз басып тора. Берсене¼ исеме – Р´мзия, икенчесене¼ – ¥лфия. Р´мзия укырга авылдан килг´н. Ул ¥лфияд´н азрак с¿йл´ш´, ³´м уку а¼а авыррак бирел´. ¥лфия – ш´³´р кызы, ул Р´мзияд´н телг´ баерак. Ул бик матур киенерг´ ярата, концертларга ³´м башка тамашаларга еш й¿ри. ¥лфия китапхан´д´, Р´мзия кебек, озак утырырга яратмый.
¥ мен´ д´реск´ керерг´ вакыт ¢итк´ч, Марат та килде. Марат Иск´нд´р кебек озын буйлы тºгел, Х´бир кебек таза да тºгел. Ул музыка бел´н д´, спорт бел´н д´ ш¿гыльл´нми. Аны китапхан´д´ д´ еш кºреп булмый. Марат кºп укырга яратмый, ул телевизор карарга ярата, Ул тагын кºп ³´м т´мле ашарга, кºп йокларга ярата. Марат кºп м´з´кл´р ³´м анекдотлар бел´. Ул институт янында яши: автобуста ¿ч тºкталыш кына барасы. Аны¼ олы абыйсы бар, Айдар инде дºртенче курста укый, ´ Марат ´ле – беренчед´ ген´.