Уникенче д¥рес

Бºген без татар теле д´ресенд´ утырабыз. Безне¼ атнага ¿ч тапкыр татар теле д´ресе була. ¡омга тагын татар теле булыр. ¥ декабрь аенда без татар теленн´н зачет бир´ч´кбез. Аннары Я¼а ел б´йр´ме ¢ит´ч´к. Я¼а елдан со¼ без имтиханнар бир´ч´кбез.

Кил´се атнада сез концертка барасызмы? ¥йе, кил´се атнада без концертка барырбыз дип уйлыйм. Ирт´г´ укытучы безг´ билгел´рне ´йтерме? ¥йе, ирт´г´ укытучы билгел´рне, ´лб´тт´, ´йт´ч´к.

– Ирт´г´ килегез, безд´ концерт булыр.

– Булырмы, булачакмы?

– Мин ´йт´м бит: «Булыр», – дим.

– Б´лки, булыр, б´лки, булмасмы?

– Ярар, «булачак», – дим инде.

– Концертка без, ´лб´тт´, кил´ч´кбез.

Билгеле кил´ч´к заман

инфинитив	Боерык фигыль	Билгеле кил´ч´к заман
		+	–
Барырга	Бар	барачак	Бармаячак
Укырга	Укы	укыячак	Укымаячак
Ашарга	Аша	Ашаячак	Ашамаячак
Ясарга	Яса	Ясаячак	Ясамаячак
Килерг´	Кил	Кил´ч´к	Килм´яч´к
´йтерг´	´йт	´йт´ч´к	´йтм´яч´к

Ул нишли? Ул китап укый. Ул кич´ нишл´де? Ул кич´ эшл´де. Ул ирт´г´ нишл´р? Б´лки, ул авылга кайтыр. Декабрь аенда ул татар теленн´н зачет бир´ч´к. Син х´зер нишлисе¼? Мин татар теленн´н кºнегºл´р эшлим. Син ирт´г´ нищл´яч´ксе¼? Мин ирт´г´ институтка барырмын дип уйлыйм. Алар нишлил´р? Алар диктант язалар. Ирт´г´ алар нишл´рл´р? Ирт´г´, б´лки, алар Яр Чаллыга барырлар. ¥ ¢омга к¿нне алар эшк´ барачаклар.

Инфинитив: эшл´рг´, укырга, язарга, кºрерг´, кит´рг´.

Х´зерге заман: эшли, укый, яза, кºр´, кит´.

Билгеле ºтк´н заман: эшл´де, укыды, язды, кºрде, китте.

Билгеле кил´ч´к заман: эшл´яч´к, укыячак, язачак, кºр´ч´к, кит´ч´к.

Билгесез кил´ч´к заман: эшл´р, укыр, язар, кºрер, кит´р.

Ел фасыллары ¡´й

¡´й д´ ºтте. Быел июль ³´м август айларында бик эссе булды. Я¼гырлар аз яуды. Июнь аенда гына бераз я¼гырлар яуды. ¡´ен кояш ирт´ чыкты ³´м со¼ батты. К¿нн´р озын булды: ирт´ бел´н инде с´гать дºртт´ яктырды, ´ кич бел´н с´гать тугызда гына кара¼гы т¿ште. ¡´ен без кºп эшл´дек ³´м кºп ял да иттек. Июль аенда без авылда булдык.

¡´й к¿не б´йр´мн´р кºп булмады. Июнь аенда без имтиханнар бирдек. Имтиханнардан со¼ без ял ит´рг´ табигатьк´ чыктык. Июнь ахырында Сабан туе булды. Сабан туе – татар халкыны¼ и¼ зур б´мр´мн´рене¼ берсе. Авылда язгы эшл´р бетк´ч була ул б´йр´м. Сабан туенда батырлар к¿р´штел´р, атларда узыштылар, т¿рле уеннар булды.

¡´йне¼ тагын бер зур б´йр´ме бар. Утызынчы августта Татарстанны¼ б´йсезлек к¿не булды.

Быел август аенда без Казанга бардык, анда музейларда, театрларда, киноларда булдык. Без Гали´сгар Камал исеменд´ге ³´м Муса ¡´лил исеменд´ге опера ³´м балеи театрларында булдык. Анда безг´ бик ошады. Быел ¢´й бик кº¼елле ºтте.

К¿з

Кº¼елле ¢´й к¿нн´ре ºтте, х´зер урамда к¿з. Агачлардан яфраклар коела, салкын ¢илл´р ис´. Сентябрь аенда без институтка укырга барабыз. К¿з к¿не нинди б´йр´мн´р була? Беренче к¿зге б´йр´м – Белем к¿не. Беренче сентябрьд´ б¿тен укучылар, студентлар укуларын башлыйлар. ¥ бер айдан со¼, октябрьне¼ беренче якш´мбесенд´, Укытучылар к¿не була. Бу к¿нне укучылар ºзл´рене¼ укытучыларын котлыйлар.

Унбишенче октябрьд´ безне¼ республикабызда Х´тер к¿не уздырыла. Бу к¿нне 1552 нче елда Явыз Иван гаск´ре Казанны алган.

Алтынчы ноябрь – Татарстан Республикасыны¼ конституциясе к¿не. Бу к¿нне без ял ит´без.

К¿з к¿не б¿тен вакыт укуга кит´, без китапхан´л´рд´ утырабыз, лекциял´р ты¼лыйбыз. Л´кин сентябрь аенда, гад´тт´, авылга эшл´рг´ барабыз. Андый к¿нн´р безне¼ ¿чен бик кº¼елле ºт´.

Кыш

Ике айдан со¼ кыш ¢ит´ч´к. Кыш декабрь аенда башланмый бит, беренче кар кайбер елларда октябрьд´ ºк ява. ¥ декабрь, гыйнвар айларында салкын булачак. Кышын кºп кар явачак, кºлл´рд´ ³´м елгаларда бозлар катачак. Кышын кºп б´йр´мн´р булачак. Кышны¼ и¼ зур б´йр´ме дип Я¼а ел санала. Декабрьне¼ со¼гы к¿нн´ренд´ без туганнарыбызга, ипт´шл´ребезг´ «Я¼а ел бел´н!» дип ´йт´ч´кбез. Я¼а ел б´йр´ме – и¼ кº¼елле б´йр´мн´рне¼ берсе. Балалар каникулларга чыгалар, эшчел´р д´ бер атна чамасы ял ит´л´р. Студентлар гына зачетлар бир´ч´кл´р ³´м имтиханнрга ´зерл´н´ч´кл´р.

Аннары 23 нче февральд´ Ватан сакчылары к¿не булачак – ул б¿тен ир кешел´р б´йр´ме дип санала.

Безне¼ якларда кыш салкын булса да, кºп кеше кышны ярата. Балалар кышкы уеннар уйный, олылар да ак карга ³´м саф ³авага шатлана.

Яз

Кыштан со¼ безг´ яз килер. Кºлл´рд´ ³´м елгаларда бозлар эрер, агачсларда я¼адан яфраклар кºренер. Т¿нн´р кыскарыр. Я¼адан ¢ылы к¿нн´р килер. Аннары, май аенда ч´ч´кл´р кºренер, чиял´р, алмагачлар ч´ч´к атар. Май аенда беренче яшенле я¼гыр явар.

Яз Халыкара хатын-кызлар б´йр´ме – 8 Март бел´н башланыр. Бу к¿нне без ´нил´ребезне, курсташ кызларыбызны, апаларыбызны, се¼елл´ребезне ³´м б¿тен хатын-кызларны котларбыз. Аларга ч´ч´кл´р бºл´ ит´рбез.

Беренче апрель – к¿лке ³´м м´з´к к¿не. Бу к¿нне без бер-беребезг´ м´з´кл´р с¿йлибез, алдыйбыз, шаярабыз. Бу к¿н Казанда бик кº¼елле ºт´. Вакытыгыз булса, Казанны¼ ºз´к урамына барыгыз!

Язын б´йр´мн´р кºп була. Беренче май – эшчел´р берд´млеге к¿не, ´ 9 май – ¡и¼º б´йр´ме. Татарстанда да, б¿тен Россияд´ д´ бу к¿нд´ Б¿ек Ватан сугышында ¢и¼ºне зур б´йр´м ит´л´р.

КªНЕГªЛ¥Р

1. Нокталар урынына сºзл´р языгыз:

1. Быел … эссе булды.

2. ¡´ен кояш … торды ³´м со¼ ….

3. Ирт´ бел´н инде с´гать дºртт´ …, ´ кич бел´н с´гать тугызда гына … т¿те.

4. ¡´ен … кºп булмады.

5. Имтиханнардан со¼ без ял ит´рг´ … чыктык.

6. Июнь … Сабан туе булды.

7. Сабан туе – татар … и¼ зºр б´йр´мн´рене¼ берсе.

8. Сабан туенда батырлар …, атларда …, т¿рле … булды.

9. Утызынчы августта Татарстанны¼ … к¿не булды.

10. Быел ¢´й бик … ºтте.

11. Агачлардан … коела, салкын ¢илл´р ….

12. Беренче к¿зге б´йр´м – … к¿не.

13. Бу к¿нне укучылар ºзл´рене¼ укытучыларын ….

14. Унбишенче октябрьд´ республикабызда … к¿не.

15. Алтынчы ноябрь – Татарстан Республикасы … к¿не.

16. Кышын кºп кар явачак, … ³´м … бозлар катачак.

17. … ел б´йр´ме – и¼ кº¼елле б´йр´мн´рне¼ берсе.

18. Аннары, 23 нче февральд´ … … к¿не бкулачак.

19. Балалар кышкы уеннар …, … да ак карга ³´м саф ³авага шатлана.

20. Аннары май аенда … кºренер, чиял´р, … ч´ч´к атар.

21. Яз … хатын-кызлар б´йр´ме 8 Март бел⫍14⫍….

22. Аларга ч´ч´к … ….

23. Беренче апрель – … ³´м … к¿не.

24. Беренче мая – эшчел´р … к¿не.

25. Тугызынчы май – … б´йр´ме.

2. Фигыльл´рне билгеле кил´ч´к заман формасына куегыз:

ªрн´к: Бºген я¼гырлы к¿н. Ирт´г´ я¼гырлы к¿н бклачак. Кич´ кояшлы к¿н булды. Ирт´г´ кояшлы к¿н булачак. Ирт´г´ ирт´ томанлы булыр. Ирт´г´ ирт´ томанлы булачак. Б´лки, кил´се атнада концерт булыр. ¥лб´тт´, кил´се атнада концерт булачак.

1. ªтк´н атнада без концертка бардык.

2. Бºген мин кинога барам.

3. Б´лки, мин кинога барырмын.

4. Алар сыйныфтан чыгалар.

5. Кич´ кºкт´ кояш балкыды.

6. Кар ява.

7. Б´лки, без хат язарбыз.

8. Б´лки, мин эшк´ бармам.

9. Б´лки, ¢´й к¿не ¢ылы булыр.

10. Б´лки, к¿зен Англияд´ томаннар булыр.

3. Сорауларга ¢авап бирегез:

1. Без кайчан табигатьк´ чыктык?

2. Сабан туе б´йр´ме кайчан булды?

3. Утызынчы августта нинди б´йр´м булды?

4. ¥ унбишенче октябрьд´ республикабызда нинди б´йр´м булды?

5. Укытучы ирт´г´ безг´ билгел´рне ´йт´ч´кме?

6. Я¼а ел б´йр´ме кайчан булачак?

7. Студентлар Я¼а ел б´йр´ме вакытында ял ит´л´рме?

8. Без кайчан ипт´шл´ребезг´ «Я¼´ ел бел´н» дип ´йт´ч´кбез?

9. Язын нинди б´йр´мн´р булачак?

10. К¿з нинди айдан башлана?

11. Сигезенче Мартта без хатын-кызларга, гад´тт´, н´рс´ бºл´ ит´без?

12. Кайчан к¿лке ³´м м´з´к к¿не булачак?

13. 31 нче декабрь быел атнаны¼ нинди к¿не булачак?

14. ¡´й нинди ай бел´н башланачак?

15. Язны¼ со¼гы ае кайсы?

16. Тугызынчы май к¿нне нинди б´йр´м була?

17. К¿зне¼ икенче ае кайсы?

18. Кайчан чиял´р ³´м алмагачлар ч´ч´к атар?

19. Татарстан Республикасы конституциясе к¿не кайчан була?

20. Россия конституциясе к¿не кайчан була?

4. Курсив бел´н язылган сºзл´рг´ сораулар куегыз:

1. Имтиханнардан со¼ без табигатьк´ ял ит´рг´чыктык.

2. Сабан туе – татар халкыны¼ и¼ зур б´йр´мн´рене¼ берсе.

3. Быел ¢´й бик кº¼елле ºтте.

4. Бу к¿нне укучылар ºзл´рене¼ укытучыларын котлыйлар.

5. Унбишенче октябрьд´ республикабызда Х´тер к¿не була.

6. Я¼а ел б´йр´ме вакытында студентлар зачетлар бир´л´р ³´м имтиханнарга ´зерл´н´л´р.

7. Май аенда ч´ч´кл´р кºп була.

8. Беренче апрель – к¿лке ³´м м´з´к к¿не.

9. Февраль ае бел´н кыш бет´ч´к.

10. Язны¼ икенче ае – апрель.

5. Берсе артык:

кº¼елле ат сыер

б´йр´м яшел к¿н

¢иде сары кара

кар табигать я¼гыр

яз март ¢и¼º

д´фт´р м´з´к китап

¢омга яз шимб´

кºнегº срау быел

якты з´¼г´р кара¼гы

т´ºлек б¿тен ³´р

эшли язар кºрер

бпрды кит´ ºтте

озын кыска ак

ял ит´рг´ барырга бºл´к ит´рг´

эшл´яч´к эшл´р язачак

УН¯ЧЕНЧЕ Д¥РЕС

Сине¼ ´ние¼ М´ск´º булганмы? Юк, минем ´нием М´ск´ºд´ булмаган. ªтк´н елда да бармаган, беркайчан да булмаган. Б¿ек Ватан сугышы кайчан башланган? Б¿ек Ватан сугышы 1941 нче елда башланган.

Алабугада нинди б¿ек кешел´р яш´г´н? Р´ссам Иван Шишкин, шагыйр´ Марина Цветаева, язучы Стахеев Алабугада торганнар. ¥ Лев Толстой Алабугада яш´г´нме? Юк, ул Казанда яш´г´н ³´м монда университетта укыган.

Ул авылга кайткан. ¥нисе ш´³´рг´ китк´н. ¥ ´тисе эшт´ булган. Ул нишл´рг´ д´ белм´г´н.

Фигыль нишли (нишл´де, нишл´г´н, нишл´р, нишл´яч´к…) соравына ¢авап бир´.

Ул нишли? Ул китап укый. Ул нишл´г´н? Ул китап укыган. Ул нишл´де? Ул китап укыды. Ул нишл´яч´к? Ул китап укыячак. Ул нишл´р? Ул китап укыр.