Литература по Идеологии / Чавусаў (Партыя БНФ напярэдадні 2004)

руск³х пал³тычных партыя¢, якая ня будзе мець за мэту б³бл³яграф³чны анал³з партыйных дасьледаваньня¢, а будзе адлюстро¢ваць нашую ³нтэрпрэтацыю метадал¸г³³ гэтага нак³рунку беларускага пал³тычнага мысьленьня. Пры ажыцьця¢леньн³ дадзенай працы выкарысто¢вал³ся ная¢ныя пал³таляг³чныя дасьледаваньн³, анал³тычныя матэрыялы, публ³кацы³ ¢ сродках масавай ³нфармацы³, дакумэнты Парты³ БНФ ³ ³нтэрв³ю зь сябрам³ к³ра¢н³чых органа¢ парты³.

Накірункі вывучэньня палітычных партыяў

У дадзены момант вывучэньне беларускай партыйнай сыстэмы ³ асобных пытаньня¢ партыйнага буда¢н³цтва знаходз³цца на пэрыфэры³ ¢ваг³ навуко¢ца¢-пал³толяга¢. У вял³кай ступен³ гэта выкл³кана малым уплывам пал³тычных партыя¢ на пал³тычныя працэсы — рэальна ³ апазыцыйныя парты³, ³ тыя з партыя¢, што падтрымл³ваюць ³сную ¢ладу, ня ¢ключаныя ¢ працэс прыняцьця дзяржа¢ных рашэньня¢, большасьць пал³тычных праекта¢ у сучаснай Беларус³ ня маюць партыйнай асновы. Пра¢ладныя пал³тычныя парты³ ¢ вын³ку а¢тарытарных памкненьня¢ к³ра¢н³чага рэжыму не атрымл³ваюць ня тольк³ будзь-якога рэальнага значэньня альбо выгода¢ (за выключэньнем асабл³вага выпадку Л³бэральна-дэмакратычнай парты³ Беларус³, гэтыя арган³зацы³ ¢ пал³тычным сэнсе ¸сьць ф³кцыяй, а м³зэрныя дыв³дэнды атрымл³ваюць адно л³дэры гэтых арган³зацыя¢), але нават пазба¢леныя рэальнай ³нстытуцыял³зацы³ хоць бы на ¢зро¢н³, як³ маюць Беларуская фэдэрацыя прафсаюза¢ ³ Беларуск³ рэспубл³канск³ саюз моладз³. Напрыклад, ³хн³ ¢дзел у парлямэнцк³х выбарах 2004 году нельга л³чыць чымсьц³ большым за дэкарацыю, нават у пара¢наньн³ з ФПБ ³ БРСМ. Апазыцыйныя пал³тычныя парты³, як прынята л³чыць, знаходзяцца па-за межам³ пал³тычнай сыстэмы, па-за межам³ дзяржа¢нага апарату ¢лады ³ мэхан³зма¢ пераразьмеркаваньня публ³чных рэсурса¢ ³ ¢плыву — фактычна яны дзейн³чаюць у ³ншай пал³тычнай прасторы, у прасторы ¢я¢най «апазыцыйнай пал³тычнай сыстэмы», быццам бы аддзеленай ад «дзяржа¢най пал³тычнай сыстэмы» (гэткая б³нарная ³нтэрпрэтацыя беларускага пал³тычнага жыцьця праглядаецца ¢ вял³кай колькасьц³ анал³тычных матэрыяла¢ ³ дасьледаваньня¢).

Аднак гэтыя чыньн³к³ не зам³наюць акты¢наму прадукаваньню пал³тычнай анал³тык³ ¢ форме

публ³цыстык³ пал³таляг³чнага кшталту. У гэтых тэкстах пал³тычныя парты³ апазыцыйнага бл¸ку выступаюць як складн³к³ суб’екту аб’яднанай-разь-

яднанай апазыцы³, дзяржа¢н³цк³я ж парты³ пазба¢леныя нават гэткай дасьледчыцкай уваг³, але яе маюць згаданыя протапарты³ як органы дзяржа¢нага к³раваньня грамадзка-асацыяванага выгляду — ФПБ, БРСМ, ³ншыя ляб³сты ³ тэрытарыяль- на-клянавыя ¢тварэньн³, што таксама красамо¢на сьведчыць пра значэньне пра¢ладных кваз³партыйных утварэньня¢. Дадзеная плыня дасьледаваньня¢, што ¢ большасьц³ прадукуюцца ¢ коле незалежных анал³тыка¢ ³ фабрыка¢ думк³, у «незалежнай», гэта значыць, у недзяржа¢най прэсе (у тым л³ку ³ на анал³тычных ³нтэрнэт-рэсурсах), але таксама ³ ¢ некаторых дзяржа¢ных ³нстытуцыях ³ мэдыях, нягледзячы на часам вельм³ добрую якасьць, пакутуе на адну х³бу: большасьць гэтых тэкста¢ не арыентаваная на практычнае ¢жываньне, мае характар г³старычна-хран³кальнага тлума- чальнага ап³саньня альбо актуальнага ³нфармацыйнага паведамленьня, а ¢ горшых сва³х увасабленьнях дадзеныя матэрыялы рэпрэзэнтуюць партыйнае жыцьц¸ як н³зку анэкдота¢ ³ сварка¢ партыйных л³дэра¢ у мэладраматычным ключы. Важна адзначыць, што сапра¢днае ¢нутрыпартыйнае разьв³цьц¸, праблемы партыйнага буда¢н³цтва ³ працэсы прыняцьця рашэньня¢ збольшага застаюцца па-за межам³ дасьледаваньня¢ гэткага нак³рунку — увага тут сканцэнтраваная на зьнешняй акты¢насьц³ партыя¢, удзеле ¢ пал³тыч- ным працэсе ц³ ¢ спробах уплываць на рэальны пал³тычны працэс, а пытаньн³ ¢нутрыпартыйнага жыцьця закранаюцца, бадай, тольк³ ¢ выпадку пагрозы расколу ¢ парты³. Пал³тычная анал³тыка гэтага нак³рунку зья¢ляецца непа¢навартаснай, пакольк³ адпаведны пал³тычны анал³з не арыентаваны на працэдуру прыняцьця рашэньня¢, не вядзе да пал³тычнага с³нтэзу ³ ¢ гэтым сьвятле практычна пазба¢лены спажы¢най якасьц³.

Другую групу дасьледчых матэрыяла¢ утвараюць рознага кшталту практычныя партыйныя дакумэнты, як³я датычацца пераважна ¢нутранага абгрунтаваньня асобных партыйных рашэньня¢ ³ ³нтэрпрэтацы³ падзея¢ ва ¢нутрыпартыйным жыцьц³. Частка гэтых матэрыяла¢ недаступная дасьледчыкам (у тым л³ку ³ з-за ³х канф³дэнцыйнага характару, але часткова з-за згаданай малой уваг³ дасьледчыка¢ да партыйнага жыцьця), а частка ня можа л³чыцца дасьледаваньнем ³ зья¢ляецца тольк³ аб’ектам для дасьледаваньня з-за вял³кай рол³ суб’екты¢ных фактара¢ пры ¢тварэньн³ гэтых дакумэнта¢ (таксама як аб’ектам дасьледаваньня зья¢ляюцца праграмныя ³ ¢стано¢чыя дакумэнты, разнастайныя ¢хвалы, рэзалюцы³, пратаколы пасяджэньня¢ ³ галосныя рашэньн³ партыйных органа¢). У дачыненьн³ да гэтай плын³ матэрыяла¢ варта адзначыць, што гэтая партыйная ¢нутраная

íÿ¢4. Тым ня менш, мы ¢пэ¢неныя, што празь нейк³ час ³ дадзены мас³¢ тэкста¢ будзе ¢ведзены ¢ навуковы ¢жытак ³ стане грунто¢ным матэрыялам для па¢навартасных дасьледаваньня¢ узаемадзеяньня апазыцыйных пал³тычных партыя¢ ³ структура¢ а¢тарытарнай улады ¢ Беларус³. Але, бясспрэч- на, матэрыялам ³ тэкстам дадзенай групы нельга адмов³ць у ³х практычнай ск³раванасьц³ — яны разнастайным чынам забясьпечваюць ажыцьця¢леньне дзяржа¢най пал³тык³ ¢ нак³рунку ¢заемадзеяньня з партыйным³ структурам³, рэальна ¢плываюць на стан партыйнай сыстэмы праз ажыцьця¢леньне юрыдычнага кантролю за дзейнасьцю пал³тычных партыя¢ ³ захада¢ па абмежаваньн³ свабода¢ дзейнасьц³ апазыцыйных пал³тычных партыя¢5.

² нарэшце, па-за межам³ гэтай эп³стэмаляг³ч- най прасторы пал³тычнай веды знаходзяцца

сацыяляг³чныя дасьледаваньн³ ³ разнастайныя вын³к³ сацыяляг³чных апытаньня¢, як³я ¢ тым л³ку робяцца ³ з мэтай атрыманьня к³ра¢н³цтвам партыя¢ ³нфармацы³ пра стан парты³ ¢ грамадзтве ¢ ³сным пал³тычным раскладзе. Гэта важная крын³ца эмп³рычнай ³нфармацы³ пра папулярнасьць партыя¢ ³ наступствы розных партыйных крока¢ для ¢с³х пазначаных дасьледчыцк³х плыня¢, але збольшага яна мае характар простага паведамленьня ³нфармацы³ як вын³ку дасьледаваньня грамадзкай думк³, часам нават зь нявызначанай мэтадал¸г³яй альбо з загадзя вядомым³ вын³кам³, як³я пав³нныя адпавядаць ужо вырабленай «³нтэрпрэтацы³» альбо ¢жо прынятаму пал³тычнаму рашэньню6.

Такое мадэляваньне вывучэньня беларуск³х партыя¢ зья¢ляецца небясспрэчным, але, з пункту гледжаньня а¢тара, яно ¢ пэ¢най ступен³ адлюстро¢вае стан рэча¢ у гэтым нак³рунку пал³тычных дасьледаваньня¢. В³давочна, што ¢ такой структуры дасьледаваньня¢ неапра¢дана нязначнай выглядае роля ¢ласна пал³таляг³чных дасьледаваньня¢: акрамя трэцяй групы, астатн³я пазначаныя нам³ тэарэтыка-мэтадаляг³чныя падыходы вельм³

часта пера¢твараюцца ¢ мэтаф³зычныя альбо спэкуляты¢ныя дасьледаваньн³ (з загадзя вызнача- ным вын³кам), яны часьцяком арыентаваныя на дасьледаваньне пал³тычнага працэсу ¢вогуле ³ збольшага не прызнаюць канкрэтнай беларускай пал³тычнай парты³ за прадмет, варты навуковага дасьледаваньня (таксама як ³ сацыяляг³чныя дасьледаваньн³ беларуск³х пал³тычных партыя¢ у межах пал³тычнай сыстэмы збольшага маюць сэрв³льны характар, абмежаваны функцыяй складаньня рэйтынга¢, значэньне як³х у адсутнасьц³ канкурэнтнай электаральнай барацьбы давол³ абмежаванае). А м³ж тым, менав³та пал³тычныя парты³ зья¢ляюцца клясычным прадметам дасьледаваньня¢ для пал³тычнай навук³, з аднаго боку, а вын³к³ так³х дасьледаваньня¢ зья¢ляюцца кашто¢ным рэсурсам для актыв³ста¢ ³ к³ра¢н³цтва сам³х пал³тычных партыя¢, зь ³ншага боку, — так, парты³ могуць выкарысто¢ваць вын³к³ гэтк³х дасьледаваньня¢ ня тольк³ ¢ перадвыбарчай барацьбе ³ прагназаваньн³ вын³ка¢ выбара¢, але ³ ¢ разбудове арган³зацыйных структура¢ парты³ ³ ¢ ³ншых сфэрах партыйнага буда¢н³цтва, у каал³цыйным буда¢н³цтве, у павышэньн³ папулярнасьц³ партыйнай ³дэал¸г³³, у паляпшэньн³ працы з актыв³стам³ ³ ¢ заахвочваньн³ новых сымпатызанта¢.

Так³м чынам, мы л³чым, што ¢ дадзены пэрыяд ад беларускай пал³тычнай навук³ патрабуецца п³льная ¢вага да пытаньня¢ дасьледаваньня партыйнага жыцьця як асобнага аб’екту, а менав³та: праблема¢ практычнага арган³зацыйнага буда¢н³цтва ³ пабудовы рэг³янальных структура¢, дынам³к³ партыйнага апарату ³ асабовага складу партыйца¢, зьмена¢ у партыйных шэрагах ³ ратацыя¢ на к³ра¢н³чых пасадах, падрыхто¢к³ ³ ¢дзелу ¢ электаральных кампан³ях з вызначэньнем карэкц³ро¢к³ партыйнай стратэг³³ пасьля кампан³³, пабудовы рэг³янальных ³ нацыянальных м³жпартыйных каал³цыя¢, фракцыйнага разьмежаваньня, сх³зма¢ ³ плыня¢ у межах партыя¢, працы з мэдыям³, матываваньня партыйных актыв³ста¢ ³ прых³льн³ка¢, камун³кацыя¢ унутры парты³ ³ камун³кацыя¢ з вонкавым атачэньнем, партыйнай

псыхал¸г³³ ³ канфл³ктал¸г³³, мэхан³зма¢ прыняцьця рашэньня¢ ³ ³нфармацыйна-анал³тычнай дзейнасьц³ парты³. Натуральна, у гэтым нак³рунку непазьбежна па¢стане неабходнасьць вывучэньня п³яр-ак- ты¢насьц³ партыя¢ падчас электаральных кампан³я¢, ф³нансаваньня партыйнай дзейнасьц³ ³ асабл³васьця¢ аднос³на¢ зь дзяржа¢ным³ органам³ з ул³кам спэцыф³к³ беларускай сытуацы³. Таксама прадукты¢ным уя¢ляецца напрамак дзейнасьц³ дзеля выву- чэньня рэг³янальных партыйных мапа¢, што можа вельм³ дапамагчы ¢ практычным сэнсе дзеля складаньня пара¢нальных пашпарто¢ акруга¢ ³ пабудовы м³жпартыйных пал³тычных кампан³я¢ на ¢зро¢н³ рэг³¸на¢. Менав³та гэткае першапачатковае прадметнае поле дазвол³ць пал³тычнай навуцы дасягнуць належнага балянсу пам³ж дынам³чнай ³ статычнай ведай ³ пераадолець крызу непаразуменьня пам³ж навукай ³ практыкай партыйнага буда¢н³цтва ¢ Беларус³. На наш погляд, тольк³ ³стотнае павел³чэньне плын³ падобных дасьледаваньня¢ ак ап³сальна-анал³тычна- га, так ³ стратэг³чна-рэкамэндацыйнага характару, дазвол³ць стварыць навуковы бэкгра¢нд для эфэкты¢нага партыйнага разьв³цьця ³ дапаможа беларускай партыйнай сыстэме выйсьц³ на належны ¢зровень. Садружнасьць пал³тычнай навук³ ³ пал³тычнай (партыйнай) практык³ пав³нная прывесьц³ да ¢заемакарысных вын³ка¢ для абодвух суб’екта¢.

К³руючыся гэтым³ тэзам³, а¢тар л³чыць неабходным працягнуць гэты шэраг дасьледаваньня¢ вывучэньнем дынам³к³ разьв³цьця найстарэйшага з суб’екта¢ партыйнага поля Беларус³ — Парты³ БНФ — напярэдадн³ выбара¢ у Палату прадста¢н³ко¢ Нацыянальнага Сходу Рэспубл³к³ Беларусь. Дадзеная спроба дасьледаваньня пав³нная даць матэрыял для пастано¢к³ дасьледчых задача¢ больш вузкага нак³рунку, ск³раваных на атрыманьне ³нфармацы³ пра арган³зацыйныя магчымасьц³ гэтай парты³ напярэдадн³ наступных пал³тычных кампан³я¢, пра ¢нутрыарган³зацыйныя пагрозы ³ матывацыйныя чыньн³к³ ¢ асабовым складзе парты³.

Партыя БНФ у беларускай палітычнай прасторы

Напэ¢на, н³ для якой зь ³ншых беларуск³х пал³тычных партыя¢ ня маюць такога вял³кага значэньня пытаньн³ паходжаньня ³ фармаваньня парты³. Нягледзячы на тое, што сучасныя сацы- ял-дэмакратычныя парты³ выводзяць сваю генэа- л¸г³ю ад адраджэнскай Беларускай Сацыял³стыч- най Грамады пачатку ХХ стагодзьдзя7, Камун³стычная партыя Беларус³ мае рэпутацыю нашчадка па¢на¢ладнай КПБ як частк³ КПСС8, падобная ж норма фармальна замацаваная ³ ¢ праграмных дакумэнтах ПКБ, гэтыя пал³тычныя парты³ могуць разглядацца як простыя нашчадк³ сва³х ³дэаляг³чных папярэдн³ка¢ тольк³ ¢мо¢на9. Для парты³ ж БНФ перадг³сторыя ³ г³сторыя стварэньня руху зья¢ляецца па-ранейшаму актуальнай, вызначае характар партыйнай ³дэал¸г³³, разуменьне ¢ласнай пал³тычнай ³ г³старычнай м³с³³, ³м³дж парты³ ¢ вачах улада¢ ³ насельн³цтва. Ды ³ с¸ньняшн³ пэрсанальны склад парты³ (прынамс³, ядро ейных структура¢ ³ к³ра¢н³чых органа¢) бы¢ у вял³кай ступен³ вызначаны пры яе фармаваньн³. Менав³та са стварэньня БНФ «Адраджэньне» ¢ 1989 годзе для большасьц³ беларуса¢ распача¢ся пэрыяд легальнай пал³тычнай альтэрнаты¢насьц³. Брэнд «БНФ» зья¢ляецца ¢ беларускай пал³тыч- най мове атаесамленьнем апазыцыйнасьц³, дэмакратычнасьц³ ³ нацыянальнай сьвядомасьц³. Такая перадвызначанасьць з боку партыйнай г³сторы³ накладае свой адб³так на с¸ньняшняе партыйнае разьв³цьц¸, мае як пазыты¢ныя, так ³ нэгаты¢ныя наступствы.

²нстытуцыял³зацы³ БНФ напрыканцы 1980-х гадо¢ папярэдн³чала дзейнасьць гэтак званых «нефармальных аб’яднаньня¢» пераважна маладз¸вага характару, што ³снавал³ ¢ Беларус³ ¢ 1980-я гады ³ ¢ чы¸й дзейнасьц³ зь цягам перабудовы ¢с¸ гучней адчувалася нота пал³тычнай барацьбы10. Ужо ¢ 1988 ³ 1989 гадах папярэдн³к³

лякаматывам супрац³ву альбо вырашальнай с³лай у пал³тычнай барацьбе: асно¢ную ролю ¢ пал³тыч- най апазыцы³ стал³ адыгрываць дзеячы распушча- нага Вярхо¢нага Савету 13-га скл³каньня, партыя АГП, а пазьней нават непартыйныя структуры кшталту «Харты³-97», у той час як ПБНФ, хоць ³ зья¢лялася важным складн³кам апазыцыйных с³ла¢, страц³ла былую вагу на пал³тычным пол³. ПБНФ была па-за канкурэнцыяй тольк³ ¢ гал³не арган³зацы³ масавых акцыя¢ пратэсту, паступова саступаючы АГП у м³жнародных кантактах ³ ¢ рэал³зацы³ ¢ласных пал³тычных праекта¢. Падзе³ вакол непрызнаньня сфармаванай Лукашэнкам Палаты прадста¢н³ко¢, альтэрнаты¢ныя прэзыдэнцк³я выбары 1999 году, байкот мясцовых выбара¢ 1999 году ³ парлямэнцк³х выбара¢ 2000 году адбывал³ся, безумо¢на, з удзелам ПБНФ, меркаваньн³ парты³ ¢л³чвал³ся пры выпрацо¢цы рашэньня¢, аднак збольшага актыв³сты парты³ адчувал³ сябе часткай гульн³, якую вял³ ³ншыя пал³тычныя акторы, л³дэры Вярхо¢нага Савету. ПБНФ прымала ¢дзел у стварэньн³ ³ працы Кансультаты¢най рады апазыцыйных пал³тычных партыя¢ ³ Каардынацыйнай рады дэмакратычных с³ла¢ ³ грала там другую скрыпку пасьля АГП.

Асно¢най падзеяй партыйнага жыцьця ¢ гэты пэрыяд стала барацьба за адх³леньне ад к³ра¢н³цтва Зянона Пазьняка, як³ ³мкну¢ся к³раваць партыяй з выгнаньня. У папярэдн³ пэрыяд БНФ бы¢ партыяй, арыентаванай на моцную постаць свайго харызматычнага правадыра, аднак ва ¢мовах эм³грацы³ л³дэра партыя апынулася ¢ глыбок³м крызысе, страц³ла ³ маральны дух, ³ папулярнасьць, з-за ¢партасьц³ л³дэра не давала згоды на некаторыя пал³тычныя кампрам³сы. У вын³ку працяглай кулюарнай барацьбы на VI Зьезьдзе БНФ «Адраджэньне» бы¢ абраны новы старшыня ПБНФ В³нцук Вячорка, зь ³м прыйшла група амб³тных л³дэра¢, частка партыйнага к³ра¢н³цтва ³ частка сябра¢ парты³ ¢ знак пратэсту пак³нула шэраг³ БНФ ³ стварыла ¢ласную арган³зацыю КХП-БНФ на чале зь Зянонам Пазьняком (не¢забаве падчас судовага працэсу было прызнана, што частка, якая адкалолася, ня мае право¢ на назву «БНФ»). Супрацьстаяньне ПБНФ ³ КХП-БНФ, хоць ³ не такое радыкальнае, як у часы расколу, ³ зараз зья¢ляецца адчувальным фактарам унутрыпартыйнага жыцьця — нязначныя ³дэаляг³чныя разыходжаньн³ ³ пэ¢нае перакрыжаваньне сымпатыка¢ абедзьвюх партыя¢, да¢н³я, але недаравальныя асаб³стыя кры¢ды ³ кепская дыфэрэнцыяцыя ¢ шырок³м непал³тызаваным грамадзтве ствараюць умовы для працягу зьнешняй канфрантацы³ ³ пэрыядычных канфл³кта¢ унутры ПБНФ.

Як бы там н³ было, падрыхто¢ка да прэзыдэнцк³х выбара¢ 2001 году ³ сам³ выбары был³ сустрэтыя партыяй у абно¢леным стане — раскол можна ¢ пэ¢най ступен³ назваць санацыяй парты³, хоць нэгаты¢ныя наступствы ¢ выглядзе сапсаванага ³м³джу, страты папулярнасьц³ ³ ная¢насьц³ непажаданага «двайн³ка» — КХП-БНФ — будуць адчу- вацца яшчэ до¢га (пытаньне пра неабходнасьць збл³жэньня ПБНФ з КХП-БНФ пэрманэнтна па¢стае падчас унутрыпартыйных дыскус³я¢, але зья¢ляецца для с¸ньняшняга к³ра¢н³цтва гэтых партыя¢ раз ³ наза¢жды вырашаным). Тым ня менш актыв³сты ПБНФ адыгрывал³ важную ролю ва ¢с³х складн³ках кампан³³ аб’яднанай апазыцы³ на прэзыдэнцк³х выбарах 2001 году (аг³тацыя ³ збор подп³са¢, маб³л³зацыйная кампан³я, наз³раньне, праца штабо¢). Абсалютная большасьць сябра¢ парты³ ³ партыйнае к³ра¢н³цтва выступал³ ¢ падтрымку кандыдатуры Сям¸на Домаша, як³ найбольш адпавяда¢ прынцыпам ПБНФ. Таму ¢весь шараговы склад парты³ бы¢ шакаваны, кал³ адз³ным апазыцыйным кандыдатам бы¢ вызначаны Уладз³м³р Ганчарык — шмат дзе ¢ рэг³¸нах актыв³сты парты³ папросту спын³л³ працу з насельн³цтвам альбо стал³ став³цца да яе фармальна, бо не магл³ пагадз³цца працаваць у межах «саюзу намэнклятуры з нацыянал³стам³» ³ л³чыл³ такое рашэньне партыйнага к³ра¢н³цтва ня проста здрадай партыйным ³дэалам, але ³ неапра¢даным у пал³тычным сэнсе крокам да ф³яска на выбарах (не сакрэт, што кандыдатура Ганчарыка ляб³явалася збольшага зьнешн³м³ пал³тычным³ акторам³, пры гэтым парты³ был³ давол³ аддаленыя ад мэхан³зму вызна- чэньня адз³нага апазыцыйнага кандыдата ³ выступал³ ¢ гэтым працэсе наз³ральн³кам³). Партыя БНФ цяжка перажыла паразу апазыцы³ на тых выбарах менав³та яшчэ ³ таму, што ¢ гэтай барацьбе яны пацярпел³ паразу, нават не выста¢ляючы кандыдата, як³ б адпавяда¢ партыйнай ³дэал¸г³³ — гэта была маральная параза. Трэба адзначыць, што ¢ гэты час Партыя БНФ губляе ¢плы¢ на зьнешнепал³тычнай арэне, перастае быць гало¢ным стрыжнем беларускай апазыцы³ ¢ вачах замежных партнэра¢.

Так³м чынам, г³сторыя Парты³ БНФ вызначае важныя адметнасьц³ партыйнай пал³тык³. Назва ³ спадчына шмат да чаго абавязваюць, але с¸ньняшняе к³ра¢н³цтва Парты³ БНФ здолела творчым чы- нам разьв³ць спадчыну нацыянальна-адраджэн- скага руху 1980–90-х гадо¢ ³, захава¢шы прынцыпы ³ фундамэнтальныя ³дэаляг³чныя пачатк³ беларускага Адраджэньня, пазьбегнуць пера¢тварэньня ¢ скамянелую ³ нягнуткую структуру. Падставовыя прынцыпы не зьмян³ць, але гнуткасьць па пытаньнях тактычных дазвол³ла цяпер Парты³

БНФ заняць пазыцы³ л³дэра¢ апазыцыйнага да рэжыму Лукашэнк³ бл¸ку ³ пры гэтым прыняць удзел у стварэньн³ шырокай дэмакратычнай каал³цы³ м³жпартыйнага характару. Менав³та г³старычная спадчына руху БНФ «Адраджэньне» вызначае партыйную самасьвядомасьць ³ ³дэа- л¸г³ю, а таксама пазыцыянуе ПБНФ у вачах ³ншых суб’екта¢ пал³тычнага поля ³ грамадзяна¢.

У пэ¢ным сэнсе падобнае вызначанае пал³тычнае крэда перашкаджае парты³. Захава¢шы ³дэаляг³чную сувязь са сва³м³ караням³, партыя БНФ, прынамс³, у асобе частк³ партыйнага к³ра¢н³цтва, адчувае некаторую абцяжаранасьць спадчынай пал³тычных параза¢, якая ¢тварылася ¢ парты³ БНФ у апошняе дзесяц³годзьдзе. Думка пра зьмену партыйнай назвы акты¢на абмярко¢валася ва ¢нутрыпартыйных дыскус³ях да 2003 году: пазыты¢ным вын³кам падобнага кроку была б санацыя ³м³джу парты³ ад нэгатыву, зьвязанага са згаданым³ паразам³, зь вял³к³м нэгаты¢ным рэйтынгам асобы кол³шняга правадыра парты³ Зянона Пазьняка, з наступствам³ шматгадовай нэгаты¢най кампан³³ супраць парты³ ¢ дзяржа¢ных ³ кантраляваных дзяржавай мэдыях. Тым ня менш, зараз гэтае пытаньне не ста³ць на будз¸нным парадку дня, пакольк³ адмо¢ныя моманты падобнай зьмены назвы значна перавышаюць магчымыя выгоды: зараз брэнд «БНФ» зья¢ляецца г³старыч- най кашто¢насьцю ³ гарантыяй таго, што дадзеная партыя н³кол³ не адыйдзе ад пазыцыя¢ нацыянальнага Адраджэньня ³ дэмакраты³; менав³та знач- насьць гэтай назвы накладае на партыйца¢ вял³к³я абавязк³ ³ прымушае ¢лады па-асабл³ваму став³цца да гэтай арган³зацы³ — напрыклад, юрыдычная л³кв³дацыя Парты³ БНФ ра¢назначная забароне шматпартыйнасьц³ ¢ Беларус³; памяня¢шы назву, Партыя БНФ непазьбежна пера¢тварылася б у шараговую апазыцыйную партыю ³ ³мгненна згуб³ла б вял³к³ адсотак папулярнасьц³ — дамаг- чыся падобнага ³ндэксу вядомасьц³ ¢ с¸ньняшняй мэдыйнай сытуацы³ ³ пры с¸ньняшн³х рэсурсах для новага брэнду было б вельм³ цяжка.

Так³м чынам, зараз Партыя БНФ заснаваная на трывалых ³дэаляг³чных прынцыпах, як³я зья¢ляюцца нязьменным³, нягледзячы на здольнасьць парты³ да тактычных кампрам³са¢ зь ³ншым³ пал³тычным³ партыям³, як³я вызнаюць кашто¢насьц³ дэмакраты³

³ незалежнасьц³ Беларус³. Непах³сная арыентацыя на нацыянальна-культурнае Адраджэньне ня ¸сьць перашкодай для супрацы з тым³ пал³тычным³ с³лам³, для як³х гэтк³ фэномэн не зья¢ляецца звышкашто¢насьцю. ПБНФ усьведамляе, што нацыянальнае Адраджэньне магчымае тольк³ пры ¢мове дэмакратызацы³ Беларус³. Адначасова Партыя БНФ ¸сьць прамым нашчадкам нацыянальна-адраджэн- скага руху 1980–1990-х, ³ гэтк³я каран³ выкл³каюць як пазыты¢ныя (яснае пазыцыянаваньне парты³ ³ зразумелая ³дэал¸г³я, добрая пазнавальнасьць ³ вядомасьць, трывалы корпус перакананых актыв³ста¢ ³ дастаткова вял³кая колькасьць сьвядомых прых³льн³ка¢, што не зья¢ляюцца сябрам³ парты³, дастаткова моцная сетка рэг³янальных структура¢ зарэг³страванага ³ незарэг³страванага ¢зро¢ню), так ³ нэгаты¢ныя наступствы (вял³к³ нэгаты¢ны рэйтынг, састарэласьць ³ звыкласьць брэнду, ³м³дж радыкала¢-ня¢дачн³ка¢, як³я «за¢с¸- ды ¢ апазыцы³», малая актуальнасьць некаторых праграмных палажэньня¢). Партыя БНФ зараз застаецца моцным пал³тычным акторам ³ адным з асно¢ных элемэнта¢ пал³тычнай апазыцы³.

Партыйнае будаўніцтва ў пэрыяд 2001–2003 гадоў

Параза апазыцыйных с³ла¢ на выбарах прэзыдэнта ¢ 2001 годзе абумов³ла пачатак новага пэрыяду партыйнага разьв³цьця як для ПБНФ, так ³ для ³ншых апазыцыйных пал³тычных партыя¢. Асэнсаваньне прычына¢ ня¢дачы ³ разуменьне патрэбы павел³чэньня рол³ партыя¢ у апазыцы³ вызна- чыл³ асабл³васьц³ стратэг³³ ПБНФ на наступны пэрыяд ³, в³давочна, патрабавал³ зьмена¢ унутры парты³ — для Парты³ БНФ гэта была выпрацо¢ка новых стратэг³я¢, а таксама пэ¢ная ратацыя партыйнага к³ра¢н³цтва ³ пакл³каньне новай генэрацы³ партыйных л³дэра¢13. Таксама для пэрыяду партыйнага жыцьця канца 2001–2003 гадо¢ характэрны ¢плы¢ наступных чыньн³ка¢: узмацненьне пал³тычных рэпрэс³я¢ ³ зьвязанае з гэтым абмежаваньне легальных магчымасьця¢ для пал³тычнай барацьбы; павел³чэньне ¢плыву пазыцы³ замежных актора¢ на м³жпартыйныя стасунк³ ³ ¢зрастаньне важнасьц³ пазыцыянаваньня адз³нства апазыцыйных с³ла¢ на зьнешн³м пол³; заняпад ³ фактыч-