011 / 13, 14

Ф КГМУ 4/3-04/02

ИП №6 УМС при КазГМА

от 14 июня 2007 г.

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

Эпидемиология және коммуналды гигиена кафедрасы

ДӘРІС

Тақырыбы: «Бейбітшілік және соғыс уақыты кезіндегі пайда болатын ошақтарында біріншілік медициналық көмекті көрсетуді ұйымдастыру».

Тақырыбы: «Бейбітшілік және соғыс уақыты кезіндегі пайда болатын ошақтарында алғашқы дәрігерлік көмекті көрсетуді ұйымдастыру».

Пәні: «Тіршілік қауіпсіздігінің негіздері»

Мамандығы: 5В130100-"Жалпы медицина"

Курс: 1

Уақыт: (ұзақтығы) 2 сағат

ҚАРАҒАНДЫ – 2011ж.

Кафедраның мәжілісінде бекітілді

Хаттама № __1__

"___01___" _____09_____ 2011ж.

Эпидемиология және коммуналды гигиена кафедрасының

меңгерушісі м.ғ.к., доцент _______________ Шайзадина Ф.М.

Тақырыбы: «Бейбітшілік және соғыс уақыты кезіндегі пайда болатын ошақтарында біріншілік медициналық көмекті көрсетуді ұйымдастыру».

Тақырыбы: «Бейбітшілік және соғыс уақыты кезіндегі пайда болатын ошақтарында алғашқы дәрігерлік көмекті көрсетуді ұйымдастыру».

● Мақсаты: Алғашқы медициналық және бірінші дәрігерлік көмек көрсету әдістері мен тәсілдерін студенттерге үйретіп, табельді және қолда бар заттармен қолдануға дағдыландыру.

● Дәріс жоспары:

1. Алғашқы медициналық көмектің анықтамасы, мазмұны, көмек көрсетудің негізгі көздері;

2. Алғашқы медициналық көмектің эффектілігінде ТЖ және АҚ құрылуындағы тұрғындардың дайындығының маңызы мен ролі;

3. Санитарлық дружина, тағайындалуы, ұйымдасу құрылымы, мүмкіндіктері мен зақымдану ошағындағы жұмыстарды ұйымдастыру;

● Дәріс тезистері:

ТЖ-да жарақаттанғандарға шұғыл медициналық көмек көрсетуді ұйымдастырудың басты элементі дұрыс негізделген шешім қабылдауға мүмкіндік беретін қалыптасқан жағдайды дұрыс және уақытында бағалау болып табылады. Медициналық жағдайды бағалағанда емдік-эвакуациялық шараларды ұйымдастыруға маңызды септігін тигізетін тактикалық, инженерлік, өрттік, техникалық, радиациялық, химиялық жағдайларды және т.б. факторларды ескеру керек.

Медициналық жағдайды бағалауда негізгі бастапқы мәліметтерге жатады:

- ТЖ ошағындағы халықтың саны, оның орналасуы, қорғаныс ғимараттарымен және жеке қорғаныс заттарымен қамтамасыз ету дәрежесі;

- АМ күштері мен құралдарының дислокациясы және олардың ТЖ ошағында жұмысқа дайындық дәрежесі.

Картаға (қала, облыс, аудан жоспары) түсірілген бұл мәліметтер келесі есептеулерді жүргізуге мүмкіндік береді:

- шаруашылық объектілерінде және жалпы ошақта санитарлық шығындарды есептеуге;

- алғашқы медициналық және дәрігерлік көмек көрсетуге арналған АМ қызметінің күштері мен құралдарын және оларға деген қажеттіліктерді есептеуге;

- АМ қызметінің күш-құралдарының шығындарын бағалауға;

- Осы күштерді енгізу маршруттарын және зақымдалған халықты эвакуациялау маршруттарын бағалау;

-Зақымданғандарды эвакуациялауға арналған транспортпен қамтамасыздандыруды бағалау;

Шұғыл медициналық көмекті ұйымдастыру апат аймағындағы процестердің даму айырмашылығымен тығыз байланысты. Мысалы, бірнеше минуттан бірнеше сағатқа созылатын изоляция фазасы кезеңінде алғашқы медициналық көмекті жарақаттанғандар бір-бірлеріне тек өздері көрсете алады. Бұл кезеңде өзіне және басқаға көрсетілетін көмек ұйымдасқан сипатта болмайды, ол мүмкіндігінше халықтың дайындық және көмек көрсету заттарымен қамтамасыз етілу дәрежесіне байланысты көрсетіледі.

Осыдан көрсетеміз, ТЖ-дың медико-санитарлық салдарын тиімді ликвидациялауда халықты апат кезінде дұрыс әрекеттерге және алғашқы медициналық көмек көрсетуге үйрету маңызды болып табылады.

Апат аймағында жұмысқа медициналық құрамалар және бірінші кезекте, санитарлық дружиналар, санитарлық посттар, жақын ЕПМ-ның дәрігерлік-медбикелік бригадалармен күшейтілген линиядағы жедел жәрдем бригадалары өздерінің әкімшілік тағайындалуына қарамастан түгелі кірістіріледі.

Медициналық күштердің құрамы мен саны апаттың сипаты мен масштабымен, мүмкін болатын санитарлық шығындармен анықталады.

Кез-келген жағдайда медициналық құрылымдар мен мекемелер, апат ошағында, басқа құрылымдармен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істейді (іздестіру-құтқару, авариялық-техникалық, өрттен қорғау және т.б.). Ойламаған жерде пайда болатын зілзәлә нәубеттер көп зақым келтіріп (қирау, құлау), көп адамдардың өліміне әкеледі, сондықтан да медициналық күштердің белгілі бір бөлігі әрдайым әзір (дайын) болуы керек.

Осы бөлімшелердің әзір болуы, біріншіден олардың жұмыс орынына тез жиналуына мүмкіндігін, жабдықтарды алуын, эвакуациялау, құтқару құрылымдарымен бірге апат ошағына барып, құтқару жұмыстарына кірісуді білдіреді. Құтқару отрядының басқармасы медициналық күштерінің қызметін басқарып басқа құрылымдармен қарым-қатынастарды қамтамасыз етеді. Осындай жағдайда отрядтың командирі барлық құрылымдардың алдына мақсат қойып, орындау кезегін орынның және жұмыс уақытын анықтайды, құрылымдар арасындағы байланыс белгісін, орындалған жұмыс туралы мағлұмат беру жиілігін белгілейді.

Қызмет ететін құрылымдардың көмек көрсетуі керекті заттармен қамтамасыз етуі үшін шаралар қолданады. Кез-келген жағдайда, медициналық құрылымдар өз бетімен және құтқару отрядының құрамында қызмет етсе де олардың жеке құрамы қуатты жұмысты істеп, белгіленген жұмыс учаскесінде үзбей барлау өткізіп, жарақаттанғандарды іздеп, сұрыптау жүргізуге тиісті. Шокты жағдайдағы ауыр жарақаттар көмек сұрамайды, сондықтан да медициналық қызметкерлердің білмегендіктерін оларға көмек көрсетілмей қалуы мүмкін. Осы себептен барлық жарақаттанғандарды мұқият қарау керек.

Өмір көрсеткіштері бойынша көмекті керек зиян шеккендерге бірінші кезекте көрсетілуі тиіс. Осы топқа жататындардың ішінде алдымен көмекті жүкті әйелдерге және балаларға көрсетеді. Зиян шеккендердің арасында реактивті жағдайдағы науқастар болуы мүмкін екенін есте сақтау керек.

Жоғарыда айтылғандай, апаттан кейінгі сәтте “оңашалау кезеңі” – алғашқы медициналық көмек зиян шеккендер өзін-өзіне немесе бір - біріне принципіне көмек береді. Бұл кезеңде зиян шеккендер табельді медициналық құралдарды қолдана алмайды, сондықтан қолда бар заттарды қолданады. ТЖ ошағына келген авариялық құтқару құрылымдары тұрғындарды құтқаруға арналған табельді заттармен медициналық көмекті көрсетеді.

Яғни, алғашқы медициналық көмек дегеніміз зиян шеккендердің өмірін құтқару, аурудың асқынуын азайту немесе алдын-алу, зақымдаушы факторлардың одан әрі әсер етуін жою мақсатпен, орындалатын қолда бар немесе табельді медициналық құралды қолданумен, апат болған жерде көрсететін қарапайым медициналық шаралардың комплексі.

Алғашқы медициналық көмек көрсету оптимальді мерзімі – жарақатталғаннан кейін 30 минут арасында. АҚ кейбір жағдайларда (тыныс алудың тоқталуы, профузды сыртқа қан кету) бұл мерзім көпке қысқарады.

Алғашқы медициналық көмектің нақты шараларын зақымдау шараларына және адамдардың алған жарақатына байланысты. Мысалы, егер механикалық (динамикалық) зақымдау факторының әсері белсенді болса, онда келесі шараларды өткізеді:

- қираған ғимараттардың астынан алып шығу;

- жоғары тыныс алу жолдарының өтімділігін қалпына келтіру (ауыз қуысын тазарту) “ауыздан ауызға”, “ауыздан мұрынға” әдістерімен өкпенің жасанды желдетуін өткізу;

- жарақат алғанда физиологиялы ыңғайлы күйде отырғызу (жатқызу);

- барлық өткізу мүмкін әдістерді қолданып уақытша қанды тоқтату (саусақпен тамырды қысу, жгут қою);

- жүрекке тікелей емес, жабық массаж жасау;

- сынықта, күйікте, үсікте қол-аяқты қозғалтпайтын жағдайға келтіру;

- жараға, күйікке байлам салу;

- омыртқа жотасын зақымдағанда денені тақтайға бекіту;

- ½ шай қасық ас содасын және тұз қосып жылы түрінде су ішкізу;

- жарақатталғанды жылыту.

Термиялық жарақаттар көп болатын зақымдалу ошағында, жоғарғы айтылған шараларға қосымша өткізіледі:

- өртенген киімді өшіру;

- таза шүберекке орау;

Қоршаған ортаға (КӘУЗ) күшті әсер ететін уландыру заттарымен ластанған аппараттар кезінде алғашқы медициналық көмек ретінде өткізілетін шаралар:

- тыныс алу жолдарын, көзді, теріні КӘУЗ тікелей әсерінен жеке қорғайтын заттар қолданып қорғау;

- улану аймағынан зиян шеккендерді жедел алып шығу;

- КӘУЗ асқазанға өткен жағдайда;

- Асқазанды “ресторанды” әдістен тазарту мақсатымен мол су беру, сүт, адсорбенттер беру;

- Дененің ашық жерлеріне жартылай емес санитарлық өңдеу сумен, сабынмен, 2% сода ерітіндісімен;

Атомды реакторлардың жарылыс болған кезде, апат ауданында орындалады:

- Иодты профилактика;

- Радиопротекторды қабылдау;

- Аяқ киім мен киімді жартылай дезинфекциядан өткізу;

- Зақымдалған орындарда тұрғындарды эвакуациялау және алғ,ашқы көмек қоса көрсетілу қажет.

Биологиялық ошағында жаппай инфекциялық аурулар пайда болған кезде:

- табельді және қолда бар жедел көмек заттарын қолдану;

-қызуы жоғарлаған және инфекциялық ауруларды белсенді анықтау және оңашалау;

- шұғыл профилактика заттарын қолдану;

- толық және жартылай санитарлық өңдеу өткізу.

Инфекциялық аурулардың, тағамдық улану жаппай өршу жағдайларда, атомды реакторлардағы аварияларда, шығындардың көлемі тұрғындарды осы жағдай туралы дер кезінде хабарландыруымен байланысты. Осы себептен жаппай хабарландыру құралдары кең қолданылады. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай отырып, алғашқы медициналық көмек зиян шеккендерге жараланған жері мен сипатына байланысты, көрсетілетіні туралы айтуға болады.

Апат аймағына жақындағын сайын, шұғыл медициналық көмек көлемі кеңейеді.

Жоспарлататын медициналық әрекеттердің көлемі медициналық құрылымдардың қызметкерлердің мамандық дәрежесіне, алып жүретін емдік-диагностикалық аппаратурасына жеткілікті болуымен байланысты. Медициналық көмектің көлемі: дәрігерге дейінгі көмек, бірінші дәрігерлік және мамандандырылған көмек ретінде кеңейеді.

Арнайыландырылған медициналыќ кµмек – кала сыртындаѓы аймаќта дєрігер мамандар кµрсететін шаралар ж‰йесі. Ол жараќат алѓандарѓа м‰мкіндігінше ертерек кµмек кµрсетуді, соњына дейін толыќ емдеу мен ќарауды ескереді. Б±л кµмек µлім санын жараќатталѓандардыњ арасындаѓы м‰гедекті азайтуѓа жєне олардыњ ж±мыс ќабілетін ќалпына келтіруге баѓытталады.

Арнайыландырылған медициналыќ кµмек ±йымдастыру табыстарына байланысты болады:

1. кезењде емдеудіњ мањызды талаптарын орындау – жалѓастырушылыќ жєне дєйектілікке;

2. алдаѓы кезењде µткізілген емдеу саќтандыру шаралардыњ сапасына;

3. басты емханада µткізілетін с±рыптаудан.

Одан єрі ќарай ауруханалыќ база ±йымдастыру ќ±рылысын ќарастырайыќ.

Ауруханалыќ базаныњ негізгі міндеті – зиян шеккендерге жєне науќастарѓа арнайыландырылѓан жєне мамандандырылѓан медициналыќ кµмек кµрсету ‰шін, ќала сыртында АЌМЌ-тімен жазылатын емдеу саќтандыру мекемелердіњ жинаќтыѓы.

Емдік-эвакуациялыќ ќамтамасыз етудіњ екінші жєне соњѓы кезењі – ауруханалыќ база болып саналады. Ауруханалыќ база койкалыќ сиымдылыѓы орналасќан ауданныњ зиян шеккндердіњ госпитализациясын ќамтамасыз ету керек. Керекті койка санын аныќтау ‰шін, заќымдану ошаѓында бір уаќытта болатын санитарлыќ шыѓынныњ санын есепке алу керек. Ауруханалыќ база койкалардыњ санымен ќамтамасыз ету ‰шін, санаторийларда, демалыс ‰йлерде, мектептерде, клубтарда койкалар ќойылады. Заќымдану ошаѓы мен ауруханалыќ база арасындаѓы араќашыќтыѓы ж‰з километрге дейін болуы м‰мкін. Біраќ арнайыландырылѓан жєне мамандандырылѓан медициналыќ кµмек уаќытында кµрсету ‰шін, АБ кµлікпен ж‰рген кезде 10-12 саѓатта жету керек.

Ауруханалыќ база ќ±рамына келесі емдеу мекемелер кіреді:

• басты кµппрофильді, профильденген ауруханалар;

• медициналыќ топтау пункті (МТП);

• ќосымша пункттер (ЌП);

• эвакоќабылдаѓыштар (ЭЌ);

• жењіл жараќаттарды жинау пункты (ЖЖЖП).

Арнайыландырылѓан жєне мамандандырылѓан медициналыќ кµмекті ±йымдастыруды к‰шейту ‰шін ЖМКБ жєне ЖМКО іске ќосады. Ауруханалыќ база ќызметін ауруханалыќ базасыныњ басќармасы (АББ) басќарады.

Ќазіргі уаќыттаѓы соѓыстарда зиян шеккен т±рѓындарѓа арнайыландырылѓан жєне мамандандырылѓан ±йымдастыру негізінде жатќан принциптері:

1. Ќала сыртындаѓы аймаќта алдын ала даярланѓан АЌМЌ ауруханалары арнайыландырылѓан жєне мамандандырылѓан медициналыќ кµмек кµрсетудіњ негізі болып табылады. Олар аудандыќ ќалалыќ учаскілік ауруханалар базаларында жєне ауыл жергілікті дењсаулыќсаќтаудыњ басќада медициналыќ мекемелерінде, сонымен ќатар ќаладан эвакуацияланѓан емдеу-саќтандыру мекемелерде ќ±ралады, жергілікті халыќ шаруашылыѓыныњ жєне т±рѓындардыњ ќ±ралдарын ќолданады.

2. Ќаладан кµшірілген бµлек медициналыќ мекемелердіњ (емханалар, диспансерлер жєне т.б.) жабдыќтарымен жєне медициналыќ ќ±рылымымен, ќала сыртындаѓы аймаќтаѓы емдеу мекемелерді к‰шейту жолымен АЌМЌ аруханасын ќ±ру м‰мкін.

3. АЌМЌ ауруханалыќ базасыныњ жайылу жаѓдайда, ќайта ±йымдастырылѓан койкалыќ сыйымдылыѓы едєуір кµбейтуге м‰мкіндіктер ќарастырылады.

4. АЌМЌ ауруханалыќ базасыныњ жазылу барысында, к‰тілетін жараќаттардыњ сипаты бейбіт уаќытындаѓы патологиядан айырмашылыѓы бар екенін ескерту керек жєне ядролыќ ќарудан заќымдалѓандарѓа жылдам арнайыландырылѓан жєне мамандандырылѓан медициналыќ кµмекті кµрсетуге, керек кезінде УЗ жєне БЗ заќымдалѓандарѓа койкаларды ќайта профильдауѓа ќалыптасуы ќажет.

5. АЌМЌ ауруханаларыныњ профильдері базалыќ ќ±растырушы- мекемелердіњ немесе олардыњ арнайы ±жымдарыныњ профильдеріне сєйкес болуы ‰шін, ауруханалыќ база ќ±ру барысында принциптердіњ толыќ атќарылуына ќол жеткізу ќажет.

6. Ќала сыртындаѓы аймаќќа кµшірілген т±рѓындардѓа керек кµмекті ескеріп, бейбітшілік уаќыттын ќалалыќ жєне ауылдыќ дењсаулыќ саќтау ж‰йесініњ психоневрологиялыќ, туберкулезді, инфекциялыќ бµлімшелері, перзентханалар тармаѓы саќталады да ±лѓайтылады.

7. Жараќаттардыњ (аурулардыњ) сипаты, бойынша бір арнайыландырылѓан бірпрофильді емдеу мекемесіне немесе кµппрофильді ауруханалардыњ (КПА) ірі арнайыландырылѓан бµлімдерінде науќастарды шоѓырландырудыњ лайыќтылыѓын бейбіт уаќытындаѓы дењсаулыќ саќтау жєне ¦ОС –ѓы єскери-медициналыќ ќызметініњ ж±мыс тєжірибесі дєлелдейді. Ол науќастардыњ кµп санына ќызмет кµрсету ‰шін арнайы емдік-диагностикалыќ жабдыќтарды жєне кадрларды нєтижелі ќолдануѓа жєне шоѓырлауѓа м‰мкіндік етеді. Сонымен ќатар зиян шеккендерге, олардыњ жаппай т‰су жаѓдайында, арнайыландырылѓан медициналыќ кµмекті дифференциялдау жєне интеграциялау туралы с±раќтарды табысты шешуге м‰мкіндік туѓызады. Оныњ мањыздылыѓы, содан басќада жаѓдайларда байќалады. Себебі бейбітшілік уаќыты кезіндегі ауруханалардаѓы жаѓдаймен салыстырсаќ, АЌМЌ ауруханаларда єрбір 100 койкаѓа дєрігерлердіњ штаттыќ ќ±рылымыныњ саны 4 есе кем болады.

Жоѓарыда айтылѓан орналастыру принципініњ таралуы, бейбіт кезінде дєрігерлерді, ауруханалардыњ ќ±рал, жабдыќтарды соѓыс кезіне таѓайындау есебімен дайындау. Сонымен ќатар ЖМКБ-сыныњ ж±мысына ќолайлы жаѓдай туѓызады, зиян шекендердіњ к‰тімі ‰ндестіріледі, барлыќ медициналыќ жєне ќосымша ќ±рамыныњ ќызметі нєтижелі ќолданады.

АЌМЌ ауруханалыќ база ж±мысыныњ нєтижелігін жоѓарлату ‰шін, профильді ауруханаларда бір т±рѓын жерде орналастыру ќолайлы.

Республикалыќ, облыстыќ, аудандыќ ауруханалыќ база ж±мыстарын тікелей басќару ‰шін арнайы ‰йымдыќ – емдік жєне єдістемелік орган аураханалыќ базасыныњ басќармасы ќ±ралады. Аураханалыќ базасыныњ басќармасы бастыѓы облыстын, республикалыќ АЌМЌ бастыѓына баѓынады.

Аураханалыќ базасыныњ басќармасына ж‰ктелетін міндеттер :

• жазылу жєне ж±мыс барысында АБ-дыњ емдеу мекемелердіњ ќызметіњ басќаруды ±йымдастыру;

• аураханалыќ базасындаѓы т‰скен жараќатталѓандарды емдеу мекемелеріне біркелкі жєне рационалды орналастыруды ±йымдастыру;

• емдеу мекемелерінде зардап шеккендерді ќабылдап с±рыптап, оларѓа

арнайыландырылѓан жєне мамандандырылѓан медициналыќ кµмекті

кµрсетіп, одан кейінгі емдеуді ±йымдастыру;

• емдеу мекемелерін медициналыќ санитарлы-шаруашылыќ жабдыќтармен жєне науќастардыњ тамаќтануын ќамтамасыздыѓын баќылау.

Аураханалыќ базасыныњ басќармасыныњ бастыѓы облыстыќ АЌМЌ штатымен бірге аруханалыќ базаны жазу жєне єзірлеу жоспарын ќ±руѓа ќатысады.

Аураханалыќ базасыныњ басќармасы ќ±рамында, белгілі бір емдік-эвакуациялыќ баѓытта т±рѓындарѓа медициналыќ кµмек кµрселтуді ±йымдастыруѓа жауап беретін ж±мыскерлер бар.

Зиян шеккен т±рѓындарды медициналыќ ќамтамасыз емдік эвакуациялы баѓыт (ЕЭБ) бойынша іске асады. Емдік эвакуациялы баѓыт – ол Ауруханалыќ база бµлігі, ірі ќаланыњ бір немесе бірнеше аудандарын медициналыќ ќамтамасыз ету ‰шін жазылады да, бір эвакуациялыќ жолдармен байланысады.

Аураханалыќ базасыныњ басќармасы ќ±рамында келесі бµлімдері бар:

• емдік эвакуациялыќ бµлімі;

• емдік-диагностикалыќ бµлімі;

• медициналыќ ќамтамасыздандыру бµлімі;

• материалды ќамтамасыздандыру бµлімі;

• байланыс бµлімі;

• ауруханалыќ база басќармасы.

Аураханалыќ базасыныњ басќармасы штабына инспекторлар, аѓа-дєрігер мамандар (хирург, терапевт, токсиколог, инфекционист, эпидемиолы педиатор жєне т.б.) кіреді.

Арнайыландырылѓан жєне мамандырылѓан медициналыќ кµмекті ±йымдастыру жєне басќару барысында аѓа-дєрігер мамандар жетекші роль атќарады.

● Иллюстрациялы материалдар: (кестелер, слайдтар)

1. Сызбалар, плакаттар: техникалық құралдармен қамтамасыздандыру

2. Кинофильм «Төтенше жағдай ошағындағы құтқару жұмыстарын ұйымдастыру»

3. Стенд «Зардап шеккендерге медициналық көмек жүйесіндегі емдік-эвакуациялық қамтамасыз етілу»

4. Ауруханалық базалардағы жазылу жобасы

● Әдебиеттер

1. Положение о службе медицины катастроф Республики Казахстан

2. Медицина катастроф. М.: 1997 г.

3. Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 28.01.1997 г. «О государственной системе предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций»;

4. Гражданская оборона. М.: 1989 г.

5. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф. Ястребов Г.С. Ростов н/Д: Феникс, 2002.-416 с.

6. Антонов В.П., Петриченко А.А., Скидан Н.А. Организационные принципы медико-санитарных мероприятий при крупномасштабной аварии на АЭС по опыту Чернобыля. Вестник АМН, 1992, № 2, С. 14-19

7. Приходько Н. Безопасность жизнедеятельности. Курс лекций. Алматы, 2000

● Бақылау сұрақтары (кері байланысы)

1. Бірінші медициналық көмек – бұл?

2. Қандай күштерімен бірінші медициналық көмекті көрсетеді?

3. Медициналық жағдайды бағалау қандай жағдайда есепке алып өткізіледі?

4. Табиғи зілзәлә нәубеті ошағына апат медицина күштерін енгізуді ұйымдастыру?

5. Медициналық жағдайды бағалау үшін қандай мәліметтер негізгі болып табылады?

6. Бірінші медициналық көмектің басты мақсаты?

7. Зақымдалған аудан аппараттарына медициналық көмекті көрсету жұмыстарын қандай үш кезеңдік жұмыстарына бөлуге болады?

8. Медициналық жағдайды бағалау сәтінде қандай есептер жасалады?

10