Дзяржаўныя ўтварэнні на

беларускіх землях

(ІХ – сярэдзіна ХVІ стст.)

1.Першыя дзяржавы-княствы на тэрыторыі Беларусі.

2.Беларускія землі ў складзе Вялікага Княства Літоўскага.

Ужо ў пачатку ІХ ст.

існавалі два

ўсходнеславянскія саюзы: паўночны – з цэнтрам у

Ноўгарадзе і паўднёвы – з цэнтрам у Кіеве. У 882 г.

гэтыя саюзы аб’ядналіся і

ўтварылі адну дзяржаву –

Кіеўскую Русь.

Кіеў і Ноўгарад вялі барацьбу за кантроль над Полацкам.

Полацк упершыню згадваецца ў 862 г.

Каля 70-х гг. Х ст. у Полацку пачаў княжыць Рагвалод. Пры ім да саюзу з

Полацкай зямлёй імкнуліся і наўгародскі князь Уладзімір, і кіеўскі князь Яраполк. У 980 г. Уладзіміру

Святаславічу ўдалося захапіць Полацк. Рагвалод з сям’ёй быў забіты, яго дачка Рагнеда гвалтам узята Уладзімірам у

жонкі. Яна нарадзіла яму сына Ізяслава, які потым, верагодна, быў

запрошаны на княжанне ў Полацк.

Пасля смерці Ізяслава і яго

малалетняга пераемніка Усяслава (1001 – 1003) полацкі прастол

заняў малодшы сын Ізяслава

Брачыслаў (1003 – 1044). У

барацьбе з кіеўскім князем

Яраславам Мудрым за Ноўгарад

Брачыслаў дабіўся перадачы яму гарадоў Віцебска і Усвят (1021),

якія стаялі на “шляху з варагаў у грэкі”.

Усяслаў Брачыслававіч (Чарадзей, 1044 - 1101) пачаў барацьбу за падпарадкаванне

Полацку Паўночнай Русі. У 1065 г. полацкія дружыны асаджалі Пскоў, а ў 1066 г. штурмам узялі Ноўгарад. У адказ на гэта тры князі Яраславічы: Ізяслаў, Святаслаў і Усевалад, – пайшлі на Полацкую зямлю і захапілі Менск. 3 сакавіка 1067 г. на беразе р. Нямігі адбылася бітва. Усяслаў

адступіў. Пазней Яраславічы схапілі яго пад Оршай і адвезлі ў Кіеў. У 1068 г. кіяўляне, якія паўсталі супраць Ізяслава, вызвалілі Усяслава і зрабілі яго вялікім кіеўскім князем. Праз 7 месяцаў ён вярнуўся на радзіму.

Тураўскае княства ўтварылася ў канцы ІХ ст. Горад Тураў упершыню ўпамінаецца пад 980 г. Тураўская зямля ў асноўным

адпавядала тэрыторыі рассялення дрыгавічоў. Асаблівасцю грамадска-

палітычнага ладу Турава была прысутнасць адначасова князя і пасадніка.

У канцы Х і на працягу ХІ ст. Тураўская зямля знаходзілася ў палітычным кантакце з Кіевам.

Аднак у 1158 г. Тураў выйшаў з падпарадкавання Кіеву, і ў ім усталявалася самастойная княжацкая дынастыя.

Пачынальнікам яе быў князь Юрый

Яраславіч.

У ХІІ – першай палове ХІІІ ст. Полацкая, Тураўская землі і інш. дзяржаўныя

ўтварэнні, у склад якіх уваходзілі беларускія землі, перажывалі этап феадальнай

раздробленасці.

Сярод полацкіх удзелаў асабліва ўзвысіўся Менскі, дзе княжыў Глеб Усяслававіч,

актыўная палітыка якога выклікала рэпрэсіі кіеўскага князя Уладзіміра Манамаха.

Адносіны Полацка з паўднёвымі князямі ў

першай трэці ХІІ ст. заставаліся вельмі

вострымі. Гэта прывяло ў 1129 г. да таго, што кіеўскі князь Мсціслаў захапіў полацкіх

князёў з сем’ямі ў палон і выслаў у Візантыю.

Палітычнае жыццё Полацка другой паловы ХІІ ст. характарызавалася выступленнямі гараджан супраць князёў, барацьбой варожых груповак, змаганнем паміж

удзеламі. Аднак барацьба паміж удзеламі не была сепаратысцкай, нацэле-най на

поўную адасобленаць. Гэта была барацьба

за дамінуючае становішча ў Полацкай зямлі.

У пачатку 80-х гг. ХІІ ст. Полацкая зямля

стала выходзіць са стану міжусобнай барацьбы. Працэс феадальнай

раздробленасці, які пачаўся на Полаччыне раней за іншыя землі, тут пачаў і раней вычэрпвацца.

Тураўшчына ў працэсе феадальнай раздробленасці не прайшла праз пакуты міжусобіц. Драбленне на ўдзелы, якое

пачалося пасля смерці князя Юрыя Яраславіча, не прывяло да ўзаемнай

барацьбы тураўскіх князёў. Аднак Тураўская зямля не набыла і той палітычнай

кансалідацыі, якую здабыла Полаччына.

Раздробленая і аслабленая Тураўская

зямля паступова трапляла ў залежнасць ад

Галіцка-Валынскага княства. З пачатку ХІІІ ст. Турава-Пінская зямля ўсё больш і больш звязвала свой лёс з Навагародскай зямлёй.

Беларускія землі ўваходзілі ў склад і некаторых

іншых дзяржаўных утварэнняў. Да ХІІ ст. адносяцца першыя звесткі пра Гарадзенскае княства, на чале якога стаялі князі – нашчадкі

малодшага сына Яраслава Мудрага Ігара, звязаныя пераважна з Валынню (Усеваладка Гарадзенскі – сын Давыда Ігаравіча). З

сярэдзіны ХІІ ст. у склад Уладзіміра- Валынскага княства ўваходзіла

Берасцейшчына. У ХІІ – ХІІІ стст. у склад

Смаленскага княства ўваходзілі беларускія гарады Прупой (Прапойск), Крычаў, Мсціслаў. У пачатку ХІІ ст. да яго адышлі Копысь і Орша,

аднак Орша была хутка вернута Полацку. З

другой паловы ХІ ст. у склад Чарнігаўскага княства ўвайшлі землі з гарадамі Гомель, Рэчыца, Чачэрск, беларускія гарады Мазыр і Брагін адносіліся да Кіеўскага княства.