У ХІІ – першай палове ХІІІ ст. Полацкая, Тураўская землі і інш. дзяржаўныя

ўтварэнні, у склад якіх уваходзілі беларускія землі, перажывалі этап феадальнай

раздробленасці.

У ХІІІ ст. старажытнарускім землям стала пагражаць небяспека з боку крыжакоў і мангола-татараў. Аднымі з першых перанялі на сябе цяжар барацьбы з крыжакамі полацкія князі.

З сярэдзіны ХІІІ ст. беларускія землі пачалі ўваходзіць у склад Вялікага Княства Літоўскага.

Працэс

утварэння

Вялікага

княства

Літоўскага працяглым і насіў складаны характар. Ён

адбываўся

з другой чвэрці ХІІІ ст. па трэцюю чвэрць XIV ст.

У 1385 г. паміж ВКЛ і Каралеўствам Польскім была падпісана Крэўская ўнія. Задуманая як інкарпаратыўная, з мэтай уключыць землі ВКЛ у склад Польшчы, з-за

супраціўлення часткі палітычнай эліты ВКЛ на чале з князем Вітаўтам (гады кіравання 1392 – 1430 гг.) яна ператварылася ў

ваенна-палітычны саюз дзвюх дзяржаў. Дзякуючы гэтаму саюзу ўдалося ліквідаваць

пагрозу з боку Тэўтонскага ордэна, перамагчы яго ў Грунвальдскай бітве

1410 г. Але польскі бок не адмовіўся ад

сваіх задум паглынуць ВКЛ. Спрыяльныя ўмовы для гэтага склаліся ў сярэдзіне XVI cт.

1 ліпеня 1569 г. быў зацверджаны акт Люблінскай уніі.

Згодна з умовамі ўніі,

стваралася новая дзяржава – Рэч Паспалітая.

У складзе Рэчы Паспалітай ВКЛ мела сваё войска, асобнае ад Польшчы

заканадаўства і судовую арганізацыю, захоўвала даўні адміністрацыйны апарат і

сваю пячатку. Польшча і ВКЛ захоўвалі самастойныя назвы і да 1696 г. мелі розныя

дзяржаўныя мовы. У ХVІ – першай палове ХVІІ ст. грошы ў Кароне і Княстве

таксама былі асобныя.

Пасля Люблінскай уніі ў ВКЛ дзейнічаў

генеральны соймік, які з цягам часу

набываў рысы заканадаўчага органа Княства, а з 1581 г. пачаў дзейнічаць Галоўны трыбунал ВКЛ – вышэйшая

апеляцыйная судовая ўстанова ВКЛ.

Аднак самым магутным усплёскам барацьбы

за незалежнасць ВКЛ было прыняцце Статута ВКЛ 1588 г., які, па сутнасці,

скасоўваў шэраг пастаноў Люблінскай уніі. Артыкул 1 раздзела ІV Статута зацвярджаў дзяржаўнасць старабеларускай мовы.

У далейшым уплывовымі коламі ВКЛ неаднаразова рабіліся захады адасобіцца ад Польшчы. Урад Рэчы Паспалітай вымушаны

быў пайсці на некаторыя саступкі ў адносінах да ВКЛ. У 1673 г. было прынята рашэнне

аб правядзенні кожнага трэцяга сейма Рэчы Паспалітай на тэрыторыі Княства, у

Гародні, пад старшынствам аднаго з мясцовых дэпутатаў.

Працяглы час у ВКЛ існавала рэлігійная талерантнасць. Аднак у канцы XVI ст. падчас Контррэфармацыі актывізаваў свой уплыў

каталіцызм. У 1596 г. у Брэсце была заключана царкоўная ўнія, паводле якой утваралася ўніяцкая

царква. Насаджэнне царкоўнай уніі сустрэла супраціўленне ў праваслаўным асяроддзі, што разам з цяжкім эканамічным становішчам сялянства і гарадскіх нізоў прывяло да вайны 1648

– 1651 гг., распачатай запарожскімі казакамі. У

1654 г. пачалася вайна Расіі з Рэччу Паспалітай,

якая прынесла вялікія страты Беларусі. Па ўмовах

Андрусаўскага перамір’я 1667 г. беларускія землі засталіся ў складзе Рэчы Паспалітай, якая паступова скатвалася ў бездань крызісу.