
Лекции математика / 04 Лекции 05 Дифференциальное исчисление Ряжских
.pdf
3. ДИФФЕРЕНЦИРОВАНИЕ ФУНКЦИЙ
3.1.Производная функции. Ее геометрический
ифизический смысл
Определение. Производной функции f(x) в точке х = х0
называется предел отношения приращения функции в этой точке к приращению аргумента, если предел существует.
f ′(x) = lim
x→0
у
f(x0 + x) f
f(x0)
α
0
f (x + x) − f (x)
x
|
f(x) |
|
|
P |
|
M |
x |
|
β |
|
|
x0 |
x0 + x |
x |
|
Пусть f(x) определена на некотором промежутке (a, b). |
|||
Тогда |
tg β = |
f |
- тангенс угла наклона секущей МР к графику |
|
функции. |
x |
|
|
|
|
|
f = f ′(x0 ) = tg α, |
||
|
lim tg β = lim |
|||
|
x→0 |
x→0 |
x |
где α - угол наклона касательной к графику функции f(x) в точке
(x0, f(x0)).
Угол между кривыми может быть определен как угол между касательными, проведенными к этим кривым в какой-либо точке.
Уравнение касательной к кривой: y − y0 = f ′(x0 )(x − x0 ) .
3

Уравнение нормали к кривой: y − y0 = − f ′(1x0 ) (x − x0 ) .
Производная функции показывает скорость изменения функции, т.е. как изменяется функция при изменении переменной.
Физический смысл производной функции f(t), где t - время, а f(t)- закон движения (изменения координат) – мгновенная скорость движения.
Существуют понятия односторонних производных функции в точке.
Определение. Правой (левой) производной функции f(x) в точке х = х0 называется правое (левое) значение предела отноше-
ния |
f |
при условии, что это отношение существует. |
||||
|
x |
|
f |
|
|
f . |
|
|
f+′(x0 ) = lim |
, |
f−′(x0 ) = lim |
||
|
|
x→0+ |
x |
|
x→0− |
x |
Если функция f(x) имеет производную в некоторой точке х = х0, то она имеет в этой точке односторонние производные. Обратное утверждение неверно. Во-первых, функция может иметь разрыв в точке х0, а во-вторых, даже если функция непрерывна в точке х0, она может быть в ней не дифференцируема.
Например: f(x) = x - имеет в точке х = 0 и левую и правую производную, непрерывна в этой точке, однако, не имеет в ней производной.
Теорема. (Необходимое условие существования производной) Если функция f(x) имеет производную в точке х0, то она непрерывна в этой точке.
Понятно, что это условие не является достаточным.
3.2.Основные правила дифференцирования. Производная сложной функции
Обозначим u= f(x), v = g(x) - функции, дифференцируемые в точке х.
4

1) (u ± v)′= u′± v′; 2) (u v)′= u v′+ u′v,
u |
′ |
′ |
′ |
|
||
= |
u v −v u |
, если v ≠ 0. |
||||
3) |
|
|
|
|
||
|
|
v2 |
||||
v |
|
|
|
Эти правила могут быть легко доказаны на основе теорем о пределах.
Производные основных элементарных функций:
1) С′ = 0; |
|
|
|
|
|
9) (sin x)′ = cos x ; |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
2) (xm)′ = mxm-1; |
|
10) (cos x)′ = −sin x ; |
|
|
|
|||||||||||||||||||||
3) ( |
x )′ = |
1 |
|
|
; |
|
11) |
(tg x)′ = |
|
1 |
|
|
|
|
; |
|
|
|
|
|
|
|||||
|
1 ′ |
2 |
|
|
x |
|
|
|
|
cos2 x |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
′ |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
4) |
|
|
= − |
|
|
|
|
; |
|
12) |
(ctg x) = − |
|
|
|
|
|
|
; |
|
|
|
|
|
|||
|
x |
2 |
|
|
sin 2 |
|
|
|
|
|||||||||||||||||
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|||||||||||||
5) (e x )′ = e x ; |
|
|
|
|
13) |
(arcsin x)′ = |
|
|
|
|
1 |
|
|
|
; |
|
||||||||||
|
|
|
|
|
1 − x2 |
|||||||||||||||||||||
6) (a x )′ = a x ln a ; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
14) |
(arccos x)′ = − |
|
1 |
|
|
|
; |
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 − x2 |
||||||
|
|
′ |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
′ |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
||||||
7) (ln x) |
= x |
|
; |
|
|
|
15) (arctg x) |
= |
|
|
|
; |
|
|
|
|||||||||||
|
|
1 |
|
1 + x 2 |
|
|
|
|||||||||||||||||||
8) |
(loga x)′ = |
|
; |
16) |
(arcctg x)′ = − |
|
1 |
|
|
|
. |
|
||||||||||||||
|
x ln a |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 + x2 |
|
|
|
Теорема. Пусть y = f(u), u = g(x), причем область значений функции u входит в область определения функции f.
Тогда y′ = f ′(u) u′.
Пример. Найти производную функции y = x cos x sin x + 12 cos2 x .
Преобразуем данную функцию: y = 12 x sin 2x + 12 cos2 x .
Находим производную:
5
y′ |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
= |
|
|
sin 2x + |
|
|
x2 cos 2x + |
|
2 cos x(−sin x) = |
|
sin 2x + x cos 2x − |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 |
2 |
2 |
2 |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
− sin x cos x = x cos 2x. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
Пример. Найти производную функции y = |
x2ex2 |
. |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
x2 +1 |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
y′ = |
(2xe x2 + x2 2xe x2 |
)(x2 +1) − (2x)x 2 e x2 |
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x |
2 +1)2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
= |
|
2x3e x2 |
+ 2x5e x2 + 2xe x2 + 2x3e x2 − 2x3e x2 |
|
|
= |
2xe x2 (x |
4 +1 |
+ x2 ) |
. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x2 +1)2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x 2 |
+1)2 |
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
Пример. Найти производную функции y = ln tg |
|
x |
|
− |
|
x |
|
. |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
sin x |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
y |
′ |
|
|
|
1 |
|
|
|
1 |
1 |
|
|
sin x − x cos x |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
sin x − x cos x |
|
||||||||||||||||||||
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
− |
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
− |
|
|
|
|
|
|
= |
||||||||||||
|
|
tg |
x |
|
cos |
2 |
|
x |
2 |
|
sin 2 x |
2 sin |
x |
|
cos |
x |
|
|
|
sin 2 |
x |
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
= |
sin x − sin x + x cos x |
|
= |
x cos x |
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
sin 2 x |
|
sin 2 x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3.3. Логарифмическое дифференцирование
Рассмотрим функцию y = ln |
|
x |
|
= |
ln x, при |
|
x > 0 |
|
. |
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ln(−x), при x < 0 |
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
1 |
|
|
|
|
′ |
|
1 |
|
′ |
|
|
(−x) |
′ |
|
|
1 |
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
Тогда (ln x )′= х |
, т.к. (ln x) |
= x |
; (ln(−x)) |
= |
|
x |
|
= x . |
||||||||||||||||||
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
Учитывая полученный результат, можно записать |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
(ln |
|
f (x) |
|
)′ = |
f ′(x) |
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
f (x) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
f ′(x) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
Отношение |
называется логарифмической произ- |
|||||||||||||||||||||||||
f (x) |
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
водной функции f(x).
6

Способ логарифмического дифференцирования состо-
ит в том, что сначала находят логарифмическую производную функции, а затем производную самой функции по формуле
f ′(x) = (ln f (x) )′ f (x) .
Логарифмическое дифференцирование удобно применять для нахождения производных сложных, особенно показательностепенных функций, для которых непосредственное вычисление производной с использованием правил дифференцирования представляется трудоемким.
Определение. Функция называется показательной, если независимая переменная входит в показатель степени, и степенной, если переменная является основанием. Если же и основание и показатель степени зависят от переменной, то такая функция будет показательно-степенной.
Пусть u = f(x) и v = g(x) – функции, имеющие производные в точке х, f(x) > 0. Найдем производную функции y = uv.
Логарифмируя, получим:
|
|
y′ |
|
|
|
|
u′ |
|
|
|
v |
u′ |
|
|
ln y = v ln u, |
|
|
= v′ln u + v |
|
|
, |
y′ =u |
v |
|
+ v′ln u , |
||||
|
y |
u |
u |
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
(u v )′ = vu v−1u′+ u v v′ln u . |
|
|
|
|||||||||||
Пример. Найти производную функции |
|
|
||||||||||||
f (x) = (x 2 |
+ 3x) x cos x . |
|
|
|
|
|
|
|||||||
По формуле (uv )′ |
= v uv−1u′+ uv ln u v′ получаем: |
|||||||||||||
u = x2 +3x; |
v = x cos x; |
|
|
|
|
|||||||||
Производные этих функций: u′ = 2x + 3; |
v′ = cos x − x sin x; |
|||||||||||||
Окончательно: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
′ |
|
(x |
2 |
+ 3x) |
x cos x−1 |
(2x |
+ 3) + |
|
||||||
f (x) = x cos x |
|
|
|
|
|
|
||||||||
+ (x2 + 3x) x cos x (cos x − x sin x) ln(x 2 |
+ 3x). |
|
||||||||||||
Пример. Найти производную функции |
|
|
1
y = (x 2 + cos2 ln x) lnsin x .
7

|
|
|
|
|
Используя формулу (uv )′ |
= v uv−1u′+ uv ln u v′ , найдем |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
−1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
lnsin x |
2 |
|
|
|
2 |
|
|
2 |
|
|
2 |
|
|
|
lnsin x |
|
|
|||||||||||||
y′ = |
|
|
(x |
|
+ cos |
|
ln x) |
|
|
|
|
|
|
|
(x |
|
+ cos |
|
ln x)′ + (x |
|
+ cos |
|
ln x) |
|
|
× |
||||||||||||||||||||
lnsin x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
1 |
|
|
|
′ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
×ln(x |
|
|
+ cos |
|
ln x) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ln sin x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
−1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
lnsin x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
′ |
|
|
|
|
|
|||||||||||||
= |
|
|
|
(x |
|
+ cos |
|
ln x) |
|
|
|
|
|
|
|
|
(2x + 2 cos ln x (−sin ln x) (ln x) ) |
+ |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
ln sin x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(ln sin |
x) ′ |
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ln x) ln sin x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
+ (x 2 + cos 2 |
|
ln(x 2 |
+ cos 2 |
ln x) − |
|
|
|
|
|
|
|
|
= |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ln 2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
sin x |
|
|
|
|
|
|||||
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
−1 |
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|||||||
= |
|
|
(x 2 |
+cos2 ln x) |
lnsin x |
(2x |
− |
sin(2 ln x)) − (x2 |
+ cos2 ln x)lnsin x × |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
ln sin x |
|
|
|
|
|
|
|
|
ctg x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
×ln(x2 +cos2 ln x) |
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ln2 sin x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Рассмотрим примеры нахождения производных функций.
|
Пример. Найти производную функции |
y = arctg |
|
2x4 |
|
. |
||||||||||||
|
1 |
− x |
8 |
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8x3 |
(1 − x8 ) − (−8x7 )2x4 |
|
|
|
||||
y′ = |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
4x |
8 |
|
|
|
|
(1 − x8 )2 |
|
|
|
|
|
|
||||
|
1 |
+ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
8 |
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
(1 − x |
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= |
(1 − x8 )2 |
(8x3 −8x11 |
+16x11 ) |
= |
8x3 |
+8x11 |
= |
8x3 (1 + x8 ) |
|
= |
|
|
8x3 |
. |
|||||
|
|
(1 + x8 )2 (1 − x8 )2 |
|
|
(1 |
+ x8 )2 |
(1 + x8 )2 |
1 |
+ x8 |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
Пример. Найти производную функции y = x 2 e x2 |
ln x . |
|
||||||||||||||
|
|
′ |
2 x2 ′ |
2 x2 |
1 |
|
|
|
x2 |
2 x2 |
|
|
x2 |
|
|
|
|
||
|
y |
= (x e |
)ln x + x e |
x = (2xe + x e 2x)ln x + xe |
|
= |
|
||||||||||||
|
|
|
|
= 2xe x2 (1 + x 2 ) ln x + xe x2 = xe x2 (1 + 2 ln x + 2x2 ln x).
Пример. Найти производную функции y = ln x e 5x sin 42x.
8

Находим производную от произведения функций.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
y′ = ( ln x )′ e 5x sin 4 2x + |
|
|
ln x |
|
( e 5x sin 4 2x)′ = |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
= ( |
|
|
ln x )′ e 5x sin 42x + |
|
|
ln x |
(e 5x)′ sin 42x + |
|
ln x e 5x(sin 4 2x)′= |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
(ln x)′ e 5x sin 4 2x + |
|
|
ln x e 5x (5x)′ sin 4 2x + |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 ln x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
ln x |
|
|
e 5x 4 sin 3 2x (sin 2x)′ |
|
= |
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
e 5x sin 4 2x + |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2x |
|
|
|
ln x |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
ln x |
|
5e 5x sin 4 2x + |
ln x e 5x 4 sin 3 2x 2 соs 2x = |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= e 5x sin 3 2x ( |
|
sin 2x |
|
+ |
|
ln x 5 sin 2x + 8 |
ln x соs 2x). |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ln x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
Пример. Найти производную функции |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 + ln4 x |
|
|
|
1 + ln4 x |
1/ 5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
у = |
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 − tg |
5x |
|
|
|
1 − tg |
5x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
′ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
1 + ln 4 x |
|
−4 / 5 |
|
1 + ln 4 x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
y′ = |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
1 − tg |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 − tg |
5x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
1 |
|
|
|
|
1 |
− tg |
2 |
5x |
|
−4 |
|
(1 + ln |
4 |
|
|
|
′ |
|
|
|
2 |
5x) |
|
− (1 + ln |
4 |
x)(1 − tg |
2 |
5x) |
′ |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
= |
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x) (1 − tg |
|
|
|
|
|
|
|
= |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
5 |
|
|
|
|
|
1 + ln |
4 |
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(1 − tg |
2 |
5x) |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
−4 |
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
′ |
|
||||||
|
1 |
|
|
|
|
1 − tg2 5x |
|
|
4 ln |
|
|
x x (1 − tg 5x) + (1 + ln x) 2tg5x (tg5x) |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
= |
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
5 |
|
|
|
|
1 + ln |
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(1 − tg |
5x) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 − tg |
2 |
5x |
|
−4 |
|
4 |
ln3 x(1 − tg 2 5x) +10(1 + ln 4 |
|
x) |
tg5x |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
cos |
2 |
5x |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
= |
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
1 + ln |
4 |
|
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(1 − tg |
2 |
5x) |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пример. Найти производную функции у = (arctg 3 sin ln x )4. y′ = 4(arctg 3 sin ln x )3 (arctg 3 sin ln x )′= 4(arctg 3 sin ln x )3×
9

|
|
((sin ln x)1/ 3 )′ |
3 |
sin ln x ) |
3 1/ 3(sin ln x)−2 / 3 |
(sin ln x)′ |
|
||||
× |
|
|
=4(arctg |
|
|
|
|
|
= |
||
|
|
|
|
1+3 sin 2 ln x |
|||||||
|
1 + 3 sin 2 ln x |
|
|
|
|
|
|||||
|
|
= 4(arctg 3 sin ln x )3 |
(sin ln x)−2 / 3 cos ln x |
. |
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
3x(1+3 |
sin 2 ln x ) |
|
|
3.4. Дифференциал функции. Применение дифференциала к приближенным вычислениям
Пусть функция y = f(x) имеет производную в точке х:
|
lim |
y |
= |
′ |
|
|
|
|
|
|
x |
f (x) . |
|
|
|
|
|||
|
x→0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
Тогда можно записать: |
y |
= |
′ |
+ α , где α→0, при х→0. |
|||||
x |
f (x) |
||||||||
Следовательно, |
′ |
|
x + α |
x . |
|
|
|
|
|
y = f (x) |
|
|
|
|
|||||
Величина αΔx- бесконечно малая более высокого порядка, |
|||||||||
чем f′(x) x; f′(x) |
x- главная часть приращения |
у. |
|||||||
Определение. Дифференциалом функции f(x) в точке х |
|||||||||
называется главная линейная относительно |
x часть приращения |
||||||||
функции. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Обозначается дифференциал dy или df(x). |
|
|
|
||||||
Из определения следует, что dy = f′(x) |
x |
или dy = f′(x)dx. |
|||||||
Еще одно обозначение производной: |
′ |
|
dy |
||||||
|
|
|
|||||||
f (x) = dx . |
Если u = f(x) и v = g(x) функции, дифференцируемые в точке х, то непосредственно из определения дифференциала следуют следующие свойства:
d(u ± v) = (u ± v)′dx = u′dx ± v′dx = du ± dv, d(uv) = (u v)′dx = (u′v + v′u) dx = v du + u dv,
|
u |
|
vdu −udv |
|
||
d(Cu) = C du., |
d |
|
|
= |
|
. |
|
v2 |
|||||
|
v |
|
|
10

Для изучения геометрического смысла дифференциала рассмотрим MKL.. Из соотношения элементов в прямоугольном треугольнике получим KL = dy = tgα x = y′ x.
Таким образом, дифференциал функции f(x) в точке х равен приращению ординаты касательной к графику этой функции в рассматриваемой точке.
y
K
y dy
M L
α
x |
x + x |
x |
Пусть y = f(x), x = g(t), т.е. у =f(g(t)) - сложная функция.
Тогда dy = f′(x)g′(t)dt = f′(x)dx.
Видно, что форма записи дифференциала dy не зависит от того, будет ли х независимой переменной или функцией какой-то другой переменной, в связи с чем эта форма записи называется
инвариантной формой записи дифференциала.
Однако, если х - независимая переменная, то dx = x, но если х зависит от t, то х ≠ dx.
Таким образом, форма записи dy = f′(x) x не является инвариантной.
Дифференциал функции y = f(x) зависит от х и является главной частью приращения функции у. Во многих задачах приращение функции в данной точке приближенно заменяют дифференциалом функции в этой точке: у ≈ dy. Абсолютная погрешность при такой замене равна y − dy и является при х→0 бес-
конечно малой более высокого порядка , чем х. Итак, для малых dx
11

y = f (x0 + x) − f (x0 ) ≈ f ′(x0 )dx = dy
c малой относительной погрешностью |
y − dy |
. |
|
dy |
|
Получаем формулу, которая практически используется прежде всего при приближенных вычислениях значений функции
f (x0 + x) ≈ f (x0 ) + f ′(x0 ) x .
Рассмотрим следующие примеры приближенных вычислений с помощью дифференциала,, обозначив х0 через х.
Функция y = n x .
|
Дифференциал функции равен |
dy |
= |
1 n x |
x |
и, значит, |
|||||||||||||||||||||
|
n |
|
x |
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
n |
x + |
x ≈ n |
x |
+ |
1 n |
x |
x . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
n |
|
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x . |
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
В частности, при х = 1 |
получим n 1 + |
x ≈1 + |
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
|
|
Пример. |
|
Вычислить значение |
4,001 . |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
х = 4; х = 0,001; |
n = 2. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
Получим |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
4 + 0,001 ≈ 4 + |
|
1 |
|
|
4 |
0,001 = 2 + 0,00025 = 2,00025 . |
|||||||||||||||||||
|
|
2 |
|
|
4 |
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
Функция |
y = sin x. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
Дифференциал равен dy = cos x |
х и, значит, |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
sin(x + х)≈sin x + cos x |
х. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
В частности, при х = 0 получим формулу sin |
|
х ≈ |
х. |
||||||||||||||||||||||||
|
Пример. Вычислить значение sin 29°. |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
Положим х = π/6 (= 30°), |
х = - |
π |
|
|
|
(= -1°). Найдем |
||||||||||||||||||||
|
180 |
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
o |
|
π |
|
|
π |
|
|
|
|
π |
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
sin 29 |
|
≈ sin |
|
+ cos |
|
|
− |
|
|
|
|
|
≈ 0,5 − |
|
|
|
0,01745 ≈ 0,48488 . |
||||||||||
|
6 |
6 |
180 |
2 |
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В четырехзначных таблицах Брадиса для синуса этого угла указано значение 0,4848.
12