Минкевич. Лесная таксация (тексты лекций) / Тэма 2. Сучасныя лесатаксацыйныя інструменты

дэндраметр абсталяваны паслядоўным портам RS-232 для абмену звесткамі. На вонкавую прыладу, напрыклад, наўтбук, могуць быць перададзены вынікі вымярэнняў трох параметраў: дыяметр, вышыня, на якой дрэва мае вызначаны дыяметр і велічыня ўхілу мясцовасці.

У цэлым дадзеная мадэль заслугоўвае ўсебаковай увагі, бо падае новыя магчымасці, якія дазваляюць спрасціць і палегчыць працэс рэласкапічнай таксацыі, павялічыць дакладнасць вымярэнняў, што актуальна пры выкананні вымярэнняў для навуковых даследаванняў.

Сучасныя інструменты для рэласкапічнай таксацыі істотна павялічваюць эфектыўнасць працы таксатара ў лесе. Выкарыстанне мікраэлектронікі дазваляе назапашваць інфармацыю ў лічбавым выглядзе з усімі вынікаючымі выгодамі: беспапяровая тэхналогія працы, аўтаматызаваная апрацоўка звестак таксацыі, падвышэнне дакладнасці вымярэнняў. З’яўленне цалкам электронных мадэляў дазваляе палегчыць працу таксатара пры вызначэнні «памежных» дрэваў на кругавой пробнай пляцоўцы. Акрамя таго, шматлікія інструменты з’яўляюцца шматфункцыянальнымі і дазваляюць выконваць вымярэнні іншых таксацыйных паказчыкаў.

2.13. Інструменты для вызначэння радыяльнага прыросту ствала дрэва, узросту дрэва, таўшчыні кары

Узроставы свярдзѐл– лесатаксацыйны інструмент, прызначаны для ўзяцця цыліндрычных узораў драўніны (кернаў), якія дазваляюць вызначыць узрост дрэваў па колькасці гадавых кольцаў (канструкцыя свярдзѐла была некалі прапанавана нямецкім даследчыкам Прэслерам). Асноўныя сучасныя вытворцы свярдзѐлаў:

Haglof AB, Matsson, Suunto, Timberline.

Узроставы свярдзѐл (гл. рыс. 2.18) складаецца з трубчастага свярдзѐла 1 з рэжучай шрубавай галоўкай 2 і чатырохкантовым хваставіком 3, на якім умацаваны футарал-калаўроцік 4 пасродкам замацавальнай пласціны 5, і экстрактара 6, які прызначаны для вымання керна. Для ўзяцця керна свярдзѐл з дапамогаю дзяржальні-калаўрота 7 ушрубоўваюць у дрэва да цэнтра ствала на ўзроўні каранѐвай шыйкі (для вызначэння ўзроста дрэва).

Па меры ўкручвання ўзроставага свярдзѐла ў полую трубку 1 уваходзіць слупок (керн) драўніны. Пасля ўкручвання на патрабаваную глыбіню (у ствол дрэва) у трубчасты свярдзѐл 1 устаўляюць экстрактар 6 (г. зн. падкліньваюць керн драўніны ў полай трубцы).

© УА «Беларускі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт», 2014 41 С.І. Мінкевіч. Для студэнтаў спецыяльнасці ―Лясная гаспадарка‖

Рыс. 2.18. Узроставы свярдзѐл кампаніі Haglof AB (Швецыя)

1– Трубчасты свярдзѐл; 2– Рэжучая шрубавая галоўка; 3 – Чатырохкантовы хваставік; 4 – Футарал-калаўроцік; 5 – Пласціна; 6 – Экстрактар; 7 – Дзяржальня

Робяць некалькі віткоў дзяржальняй свярдзѐла супраць гадзіннікавай стрэлкі (як бы выкручваюць свярдзѐл са ствала). Затым акуратна дастаюць экстрактар з полай трубкі з кернам драўніны (змешчаным на экстрактары). Поўнасцю выкручваюць свярдзѐл са ствала. На вынятым цыліндрыку драўніны (керне на экстрактары) падлічваюць гадавыя слаі і, пры неабходнасці, вымяраюць таўшчыню некалькіх гадавых слаѐў для вызначэння велічыні радыяльнага прыросту ствала дрэва.

Узроставыя свярдзѐлы маюць даўжыню ад 20 см да 1 м. У апошнім выпадку ѐсць магчымасць вызначыць узрост дрэва дыяметрам каля 2 м.

Прыроставы свярдзѐл – лесатаксацыйны інструмент для ўстанаўлення прыросту дрэва па дыяметры (радыяльнага прыросту). Яго канструкцыя аналагічная ўзроставаму свярдзѐлу (гл. рыс. 2.18), але даўжыня не перавышае 10–15 см. З дапамогай прыроставага свярдзѐла са ствала дрэва, звычайна на вышыні 1,3 м, выкручваецца керн драўніны, па шырыні гадавых кольцаў якога вызначаюць прырост драўніны па дыяметры дрэва, як правіла, за апошнія 10 гадоў.

Даследаванне кернаў драўніны дрэваў, атрыманых з дапамогай свярдзѐла дазваляе вызначыць узрост і прырост дрэваў, а таксама уплыў забруджвальнікаў, угнаенняў, пашкоджанняў і іншых вонкавых уздзеянняў на рост дрэва і характарыстыкі драўніны. Акрамя таго, свярдзѐл выкарыстоўваецца для тэставання стану драўніны будаўнічых канструкцый, слупоў, дэталяў судоў і інш.

Маецца два віды завострывання свярдзѐла – для звычайнай і цвѐрдай драўніны.

Шведскай кампаніяй Haglof AB у супрацоўніцтве з вядучым еўрапейскім лясным навукова-даследчым інстытутам рапрацаваны адмысловы інструмент для падліку (даследавання) гадавых кольцаў

(рыс. 2.19, 1).

2

1

3

Рыс. 2.19. Адмысловая прадукцыя кампаніі Haglof AB для вызначэння прыросту ствала дрэва, таўшчыні кары

1– Вымяральнік гадавых кольцаў; 2– Прыроставы малаток; 3 – Вымяральнік кары

З дапамогай свярдзѐла бярэцца проба (керн) драўніны. Даследуючы керн праз высакаякасную аптычную лінзу, таксатар можа ў лясных умовах вызначыць многія ўзроставыя змены.

Шведскай кампаніяй Haglof AB дадаткова распрацавана серыя інструментаў для хуткага вызначэння прыросту ствала дрэва, таўшчыні кары ў лясных умовах.

Напрыклад, прыроставы малаток – прылада для ўзяцця ўзораў драўніны (кернаў) дыяметрам 4–6 мм, даўжынѐй 25 мм, дазваляе хутка абследаваць вялікую колькасць дрэваў на прадмет велічыні прыросту апошніх гадоў (рыс. 2.19, 2). Вымяральнік кары (рыс. 2.19, 3) прызначаны для вымярэння таўшчыні кары (да 50 мм). Пры працы лязо прылады ўтыкаецца ў дрэва на глыбіню кары і кручэннем прылады адбіраецца цыліндрык (проба) кары.

© УА «Беларускі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт», 2014 43 С.І. Мінкевіч. Для студэнтаў спецыяльнасці ―Лясная гаспадарка‖

2.14. Мабільныя тэрміналы і палявыя камп’ютары

Аўтаматызаваныя сістэмы збору звестак па ўліку і маніторынгу руху нарыхтаванай лесапрадукцыі, якія ўваходзяць у склад сістэмы кіравання лясным прадпрыемствам, прад’яўляюць усе больш цвѐрдыя патрабаванні да мабільнасці прылад збору і апрацоўкі дадзеных, што выкарыстоўваюць тэхналогіі штрыхавога кадавання і радыѐчастотнай ідэнтыфікацыі. Лічыцца, што адным з найболей эфектыўных рашэнняў у гэтай вобласці з’яўляецца выкарыстанне бесправодных мабільных тэрміналаў збору звестак. Для счытвання рыска-кодаў з бірак на бярвенні, чытанні/запісу звестак і абмену дадзенымі з вымяральнымі інструментамі ў палявых умовах на еўрапейскім рынку сродкаў аўтаматызацыі ўліку лесапрадукцыі прапануюцца да выкарыстання мабільныя тэрміналы збору звестак (рыс. 2.20).

2

1

Рыс. 2.20. Мабільныя тэрміналы збору звестак таксацыі лесапрадукцыі

1 – Motorola; 2 – Handheld

Асноўныя вытворцы мабільных тэрміналаў збору звестак па ўліку нарыхтаванай лесапрадукцыі: Motorola, DataLogic ADC, TDS, LXE, Handheld, IndusLine (рыс. 2.20).

У якасці прыкладу аўтаматызацыі ўліку лесапрадукцыі можна прывесці г. зв. адзіную дзяржаўную сістэму электроннага ўліку драўніны на базе аўтаматызаванай інфармацыйнай сістэмы дзяржаўнага камітэта лясной гаспадаркі Украіны. Канцэпцыя адзінай сістэмы прадугледжвае паштучную маркіроўку драўніны на лесасеках і складах уніфікаванымі пластыкавымі маркерамі (біркамі) (з унікальным рыска-кодам), пры дапамозе якіх рэгіструюцца паходжанне, якасныя і колькасныя паказчыкі драўніны з выкарыстаннем электронных сродкаў ўліку, падрыхтоўкі, друку дакументаў у палявых умовах і сістэмнага кантролю легальнасці нарыхтоўкі.

Увесь працэс уліку, кантролю нарыхтоўкі і руху лесапрадукцыі ў дзяржаўных лясах Польшы аб’яднаны ў адзіны інфармацыйны паток, які з’яўляецца галоўнай часткай галіновай інфармацыйнай сістэ-

мы «System Informatyczny Lasów Państwowych» (SILP). Для працы ў лесе выкарыстоўваецца рэгістратар (партатыўны камп’ютар) маркі PSION (Psion Industrial PLC) пад кіраваннем праграмнага забеспячэння Lesnik. Для сувязі рэгістратара з серверам надлясніцтва выкарыстоўваецца дыстанцыйнае падключэнне праз мабільны тэлефон.

Іншы накірунак выкарыстання мабільных тэрміналаў і палявых камп’ютараў – таксацыя на пробных плошчах, выбарковая інвентарызацыя лесу. Напрыклад, у Швецыі пры правядзенні нацыянальнай лесаінвентарызацыі (Swedish National Forest and Soil Inventory) для рэгістрацыі і першаснай апрацоўкі звестак таксацыі ўжываецца мабільны таксацыйны камп’ютар Allegro CE Field PC вытворчасці амерыканскай кампаніі Juniper Systems Inc. (рыс. 2.21, 1).

1

2

Рыс. 2.21. Палявыя камп’ютары (рэгістратары)

для збору і трансляцыі звестак выбарковай інвентарызацыі лесу

1 – Allegro (Швецыя); 2 – Husky (Фінляндыя)

У Фінляндыі пры правядзенні нацыянальнай лесаінвентарызацыі пры палявых работах для рэгістрацыі звестак вымярэнняў на кругавых пробных пляцоўках выкарыстоўваюцца палявыя партатыўныя камп’ютары тыпу Husky (рыс. 2.21, 2).

Такім чынам, палявы рэгістратар фактычна замяняе ручныя запісы на папяровых носьбітах. Іх несумнеўная перавага – аператыўны кантроль унесеных звестак, аўтаматычнае фармаванне базы звестак палявой таксацыі, магчымасць выявіць памылкі і супярэчнасці ў

© УА «Беларускі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт», 2014 45 С.І. Мінкевіч. Для студэнтаў спецыяльнасці ―Лясная гаспадарка‖

звестках на стадыі палявых работ. Зразумела, што такія прылады заўсѐды маюць функцыю засцярогі ад пашкоджанняў пры падзенні, уздзеяння пылу, вільгаці, функцыянуюць пры нізкіх тэмпературах.

Кантрольныя пытанні

1.Патлумачце прызначэнне і апішыце канструкцыю мернай вілкі.

2.Патлумачце правілы вымярэння дыяметраў мернай вілкай.

3.Прывядзіце асноўныя маркі звычайных і электронных мерных вілак розных вытворцаў

4.Дайце характарыстыкі электронных мерных вілак вытворчасці

Haglof AB (Швецыя).

5.Апішыце электронныя мерныя вілкі вытворчасці кампаніі

Masser OY (Фінляндыя).

6.Апішыце сучасныя функцыянальныя магчымасці электроннай мернай вілкі.

7.Патлумачце перавагі выкарыстання электроннай мернай вілкі.

8.Прывядзіце класіфікацыю вышынямераў для таксацыі лесу і ас-

ноўныя маркі сучасных вышынямераў.

9. Патлумачце прызначэнне паўнатамера (вуглавога шаблону). Апішыце канструкцыю прасцейшага паўнатамера.

10. Апішыце прынцып вымярэнняў паўнатамерам.

11. Апішыце паўнатамеры розных вытворцаў.

12. Патлумачце прызначэнне і прынцып выкарыстання люстранога рэласкопу Бітэрліха, прызмы Анучына.

13. Апішыце сучасныя інструменты для вызначэння абсалютнай паўнаты кампаніі Haglof AB.

14. Апішыце сучасныя электронныя інструменты для вызначэння абсалютнай паўнаты кампаніі Masser OY.

15. Апішыце функцыянальныя магчымасці электроннага рэласко-

па-дэндраметра фірмы Laser Technology Ltd.

16. Прывядзіце інструменты, якія выкарыстоўваюцца для вызначэння радыяльнага прыросту ствала, узросту дрэва, таўшчыні кары.

17.Апішыце канструкцыю ўзроставага свярдзѐла і прынцып рабо-

ты з ім.

18.Патлумачце прызначэнне мабільных тэрміналаў, палявых камп’ютараў і прывядзіце асноўных вытворцаў.

1

© УА «Беларускі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт», 2014 1 С.І. Мінкевіч. Для студэнтаў спецыяльнасці ―Лясная гаспадарка‖