Якаўлеў_ Тэхналогія формных працэсаў

41

асвятляльнік з паралельнай плынню і магутнасцю 1–8 кВт з яе пераключэннем на 50% і 25%;

рассейвальная плѐнка, якае забяспечвае дыфузнае экспанаванне;

металічны корпус, абаронныя шторкі, якія аўтаматычна зачыняюцца пры экспанаванні і забяспечваюць бяспеку персанала.

Асвятляльнікі КР бываюць двух тыпаў. Для буйных тыпаграфій з вялікай загрузкай КР выкарыстоўваюць асвятляльнікі, што павольна ўваходзяць у нармальны рэжым працы, таму ўключаны на працягу ўсѐй змены і маюць «спячы рэжым», у якім спажываюць толькі 25–50% магутнасці. Для невялікіх тыпаграфій прызначаны асвятляльнікі з сістэмай паскоранага падпалу, што дазваляе іх адключаць у перапынках паміж цыкламі экспанавання. Пасля ўключэння лямпа ўваходзіць ў неабходны рэжым практычна імгненна.

КР можа мець спецыяльныя прылады для выдалення паветраных пухіроў. У

КР фірмы Theimer гэта прылады Theimospeed і Theimoplaner.

Да галоўных тэхнічных паказчыкаў КР належаць максімальны фармат экспанавання і магутнасць лямпы. Тэхнічныя паказчыкі некаторых КР змеешчаны ў табл. 3.

42

Абсталяванне для апрацавання копій на монаметалічных пласцінах

Для апрацавання монаметалічных копій раней выкарыстоўвалі лініі тыпу ФМО-120. Лінія складалася з паслядоўных модуляў і ўключала стол загрузкі, пяць працоўных секцый і прыѐмны стол. Лінія выконвала праяўленне, гідрафілізацыю (выкарыстоўваліся пласціны УПА, якія патрабавалі гідрафілізацыі), прамыванне, нанясенне абароннага калоіду і сушку. Цяпер паўсюдна выкарыстоўваюць аўтаматызаваныя працэсары для апрацавання копій, якія выконваюць увесь цыкл апрацавання ад праяўлення да сушкі. Большасць працэсараў маюць скампанаваныя ў адным корпусе чатыры секцыі, дзе выконваюцца праяўленне, прамыванне, гумаванне і сушка копій. Праграмнае кіраванне дазваляе рэгуляваць хуткасць руху копіі, якая вызначае працягласць праяўлення, тэмпературу, рэжымы рэгенерацыі і ачысткі праяўніка і інш. Некаторыя працэсары маюць тры секцыі, а прамыванне заменена адцісканнем рэшткаў праяўніка валікамі на выхадзе з секцыі праяўлення.

У табл. 4 змешчыны асноўныя тэхнічныя паказчыкі працэсараў для апрацавання монаметалічных копій.

Для тэрмаапрацавання формаў выкарыстоўваюць тэрмашафы, прыкладам TopLine 2000, або ўласнага вырабу. Для тэрмаапрацавання монаметалічных копій раней выкарыстоўвалі лініі тыпу ФМТ-120.

43

Патрабаванні да якасці і метады кантролю монаметалічных формаў

Пасля сушкі копія гатова для кантролю і карэктуры. Якасць формы залежыць ад шэрагу фактараў, з якіх найбольш важныя:

якасць фотаформаў — аптычная шчыльнасць растравых кропак, плашак, штрыхоў і прасветаў, геаметрычныя памеры, рэзкасць і роўнасць краѐў растравых кропак, штрыхоў;

сэнсітаметрычныя ўласцівасці КП — інтэгральная і спектральная чуласці, кантрастнасць, раздзяляльная і выдзяляльная здольнасці;

фізіка-хімічныя ўласцівасці КП — адгезія да падкладкі, аднароднасць пакрыцця, таўшчыня, унутраныя напружанні, устойлівасць да праяўніка;

уласцівасці формнай асновы — каэфіцыенты адбіцця і паглынання УФвыпраменьвання, паказчыкі шурпатасці, гідрафільная здольнасць;

наяўнасць зазору паміж фотаформай і КП;

параметры асвятляльніка — спектральны склад і магутнасць выпраменьвання, паралельнасць плыні, раўнамернасць асветленасці;

склад праяўніка і рэжымы праяўлення; склад раствораў і рэжымы апрацавання. На гатовай форме кантралююць:

а) наяўнасць усіх элементаў відарыса; б) поўнае выдаленне КП з ПЭ, у тым ліку і адсутнасць вуалі на іх;

в) адсутнасць дэфектаў КП на ДЭ формы; г) узнаўленне тонавай кантрольнай шкалы тыпу СПШ-к;

д) узнаўленне растравай кантрольнай шкалы. Візуальны агляд формы павінен пацвердзіць, што:

форма пакрыта суцэльным тонкім пластом абароннага калоіду; не мае механічных пашкоджанняў;

на ПЭ няма плямаў, палос, зацѐкаў, рэшткаў КП і іншых забруджанняў; адваротны бок формы чысты, без засохлага калоіду;

узноўлены ўсе крыжы і меткі для сумяшчэння фарбаў, фальцоўкі, абрэзкі, разрэзкі і інш.;

44

відарыс на форме размешчаны ў поўнай адпаведнасці з макетам;

за межамі прыводных крыжоў размешчаны шкалы для кантролю капіравальнага, формнага і друкарскага працэсаў.

Форму кантралююць візуальна, праводзячы шкальны і нешкальны кантроль. Для кантролю правільнасці вытрымкі ўжываюць тонавыя шкалы тыпу СПШ- к. Шкала СПШ-к мае 11 палѐў, з якіх 10 утвараюць аптычны клін з канстантай k=0,15 Б і D1=0,15 Б, а D11 2,0 Б (рыс. 15).

Рыс. 15. Кантрольная шкала СПШ-к

Комплексная шкала Ugra PCW 1982 прызначана для кантролю: а) часу экспанавання; б) раздзяляльнай здольнасці КП формы;

в) градацыйнай перадачы; г) узнаўлення элементаў у высокім святле і глыбокіх ценях.

Шкала Ugra PCW 1982 мае пяць частак, у якіх змешчаны разнастайныя кантрольныя элементы (рыс. 16):

Рыс. 16. Кантрольная шкала Ugra PCW 1982

а) 1 — тонавая шкала з 13 палѐў — аптычны клін з канстантай k=0,15 Б і аптычнай шчыльнасцю першага поля D1=0,15 Б;

б) 2 — 12 палѐў пазітыўных і негатыўных штрыхоў у выглядзе канцэнтрыч-

ных кругоў таўшчынѐй 4, 6, 8, 10, 12, 15, 20, 25, 30, 40, 55, 70 мкм;

в) 3 — растравая шкала з 10 палѐў кропак памерам 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100%;

г) 4 — міры слізгання і дваення;

д) 5 — палі дробных негатыўных і пазітыўных растравых кропак высокага святла і глыбокіх ценяў.

45

Кантроль формы шляхам візуальнага агляду відарысаў шкал павінен пацвердзіць, што:

на відарысе шкалы СПШ-к павінны быць абсалютна чыстымі палі 1–4, 5-е поле можа быць чыстым, або мець лѐгкі тон, палі 6–9 павінны быць узноўлены як тоны, палі 10–11 — як плашкі;

на відарысе шкалы Ugra PCW 1982 растравая шкала павінна быць узноўлена цалкам для кропак памерамі 5–95%; на растравых палях высокага святла і глубокіх ценяў могуць адсутнічаць кропкі 0,5%, 1%, 99% і 99,5%, кропкі 2% і 98% павінны прысутнічаць. На шкале канцэнтрычных кругоў павінны быць узноўлены пазітыўныя штрыхі, пачынаючы 12 мкм, што адпавядае раздзяляльнай здольнасці пласта не менш за 300 лін/см.

Камплект формаў для шматфарбавага друку павінен мець аднолькавую таўшчыню з дапушчальнай хібнасцю не больш за 0,01 мм.

У асобных выпадках, прыкладам, калі адпрацоўваюць рэжымы экспанавання, пераходзяць на новыя пласціны, або адбываецца цяненне формы ў працэсе друку, дазваляецца праводзіць кантроль якасці формы шляхам нанясення фарбы. Пасля прамывання формы фарба павінна застацца толькі на ДЭ формы, а ПЭ застацца абсалютна чыстымі, без слядоў фарбы.

Пры выяўленні дэфектаў праводзяць карэктуру формы.

Усе дэфекты ПЭ — сляды ад клейкай стужкі, цені ад краѐў дыяпазітываў, лішнія меткі і пад. — выдаляюць карэктурным алоўкам «мінус» або тонкім пэндзлем, змочаным у карэктурным гелю. Аловак «мінус» дазваляе карэктаваць у непасрэднай блізкасці ад ДЭ формы, таму што карэктурны пігмент не расцякаецца, дзейнічае селектыўна і не разбурае гідрафільны пласт. Для тонкай карэктуры ўжываюць тонкія і ўльтратонкія алоўкі «мінус».

Візуальнае растварэнне ўчастка КП пад уздзеяннем карэктурнага пігмента адбываецца на працягу 5–20 с. Карэктаваць можна толькі сухую форму, у тым ліку пакрытую пластом абароннага калоіду. Пасля поўнага выдалення непатрэбнага элемента трэба адразу ж прамыць апрацаваны ўчастак вялікай колькасцю вады. Калі выконваюць карэктуру на значнай плошчы формы, то адкарэктаваную форму ўводзяць у секцыю прамывання працэсара, мінуючы секцыю праяўлення або прамываюць форму ў ракавіне-мойцы.

У адрозненне ад «мінус» карэктуры, «плюс» карэктуру, г. зн. дадаванне ДЭ, выконваць практычна немагчыма.

46

Дэфекты афсетных формаў, іх прычыны і спосабы ліквідацыі

Дэфекты формаў, іх прычыны і спосабы ліквідацыі прыведзены ў табл. 5.

Тэрмаапрацаванне монаметалічных формаў

У друкарскім працэсе форма знаходзіцца пад цыклічным уздзеяннем церця афсетнага палатна, фарбавых і ўвільгатняльных валікаў, абразіўным уздзеяннем папяровага пылу і інш., што прыводзіць да механічнага зносу формы. Акрамя таго, ДЭ формы знаходзяцца ў кантакце з фарбаачышчальнымі пастамі, сродкамі змывання і інш.

Каб павялічыць зносаўстойлівасць формаў і тыражаўстойлівасць ДЭ форм, выконваюць іх тэрмаапрацаванне, утрымліваючы форму ў тэрмашафе пры павялічанай тэмпературы. У выніку ў КП адбываецца палімерызацыя алігамераў, узнікаюць папярочныя структуры і разнастайныя хімічныя сувязі, што прыводзіць да рэзкага росту фізіка-хімічны і механічных паказчыкаў плѐнкі КП. Пры тэмпературы, меншай за 180 С, павелічэнне зносастойлівасці не адбываецца. Выкарыстанне тэмператур, большых за 240 С, змяншае адгезію КП і ў працэсе друку выклікае ўзнікненне расколін на форме ля клапана. Таму тэрмаапрацаванне праводзяць пры тэмпературы 180–210 С на працягу 4–5 хвілін.

Тэрмашафай служыць тэрмаізаляваная ѐмістаць, у якую ўсталѐўваюць формы для апрацавання. Папярэдне іх пакрываюць абаронным калоідам, г. зв. «экранам» з мэтай абароны ПЭ ад абязводжвання, а ДЭ ад ўтварэння расколін. «Экран» наносяць на стале ўручную, або заліваюць яго ў секцыю гумавання працэсара. Кантроль якасці тэрмаапрацавання праводзяць візуальна: відарыс на форме павінен быць цѐмным, насычаным і аднолькавага

48

колеру на ўсѐй форме. «Экран» можа служыць абаронным пакрыццѐм не больш за суткі. Калі форму трэба захоўваць на большы тэрмін, «экран» змываюць з паверхні формы губкай з цѐплай вадой і наносяць пласт дэкстрыну.

Тэрмаапрацаванне формаў дазваляе павялічыць тыражаўстойлівасць у 2, 3 і больш разоў, аднак тыражаўстойлівасць формаў залежыць таксама ад шэрагу іншых фактараў, у тым ліку ад стану і наладкі друкарскай машыны.

Кансерваванне (гумаванне) афсетных формаў

Для абароны формы ад механічных пашкоджанняў і забруджання, а ПЭ ад дэгідратацыі. Для гэтага на паверхню формы — у працэсары або ўручную тампонам наносяць тонкі пласт дэкстрыну таўшчынѐй 1–1,5 мкм. У працэсе захоўвання адбываецца адсорбцыя калоіду і ўзмацненне гідрафільнасці ПЭ.

Патрабаванні да абароннага пакрыцця заключаюцца ў тым, што яно павінна лѐгка раствараюцца ў вадзе, захоўваць гідрафільнасць ПЭ, не зніжаць алеяфільнасць ДЭ, не парушаць іх адгезію да асновы і не выклікаць яе карозію. Гэтымі ўласцівасцямі валодаюць прыродныя палімеры, у прыватнасці дэкстрыны — прадукты рашчаплення крахмалу, гуміарабік, камедзь лістоўніцы.

Цехавыя ўмовы і патрабаванні бяспекі ў вырабе афсетных формаў

У капіравальным аддзяленні асвятленне павінна быць неактынічным — жоўтым, на вокнах — жоўтыя жалюзі. Тэмпература ў памяшканні аддзялення павінна быць у зімовы перыяд 18–20 С, у летні перыяд — 21–23 С. Адносная вільготнасць паветра павінна складаць 50–60%. Як вядома, нізкая вільготнасць і наяўнасць пылу могуць быць прычынай закапіравання. Таму трэба праводзіць вільготную прыборку, а найлепш выкарыстоўваць сістэмы штучнага клімату.

Пры экспанаванні металагалагеннымі лямпамі забаронена апраменьванне адкрытых частак цела — рук, твару і інш., а таксама праца з адчыненымі асвятляльнікамі або нешчыльна зачыненымі абароннымі экранамі. Металагалагенныя лямпы ў працэсе працы выдзяляюць азон, які служыць канцэрагенам першага класа небяспекі ў паветры з ПДК 0,1 г/м3. Таму памяшканне капіравальнага аддзялення павінна быць абсталявана прытокава-вытяжной вентыляцыяй і мясцовымі адсосамі паветра. Пры праяўленні копій у адпрацаваным праяўніку знаходзяцца натрыевыя солі індэнкарбонавай кіслаты і фенолфармальдэгідных смол, іоны алюмінію, сілікату натрыю, фасфаты і

49

інш. Таму неабходна карыстацца гумовымі пальчаткамі.

Выраб біметалічных афсетных формаў

Працэс вырабу біметалічных формаў на поліметалічных пласцінах тыпу сталь-нікель-медзь-хром траўленнем хрому з ДЭ уключае наступныя асноўныя аперацыі.

1.Экспанаванне дыяпазітываў у КР.

2.Праяўленне копіі.

3.Хімічнае дубленне КП.

4.Прамыванне.

5.Сушка копіі.

6.Хімічнае траўленне хрому.

7.Выдаленне задубленага КП.

8.Утварэнне ўстойлівых ДЭ і ПЭ.

9.Кантроль якасці формы.

10.Нанясенне абароннага калоіду.

У выніку праяўлення вадой копіі на поліметалічнай пласціне з негатыўным КП выдаляюцца неэкспанаваныя ўчасткі. Пасля праяўлення праводзяць дадатковае хімічнае дубленне задубленых участкаў злучэннямі трохвалентнага хрому для павелічэння кіслотаўстойлівасці. У выніку ўтвараецца прасторава сшыты палімер, які надзейна абараняе ПЭ у працэсе траўлення хрому на ДЭ формы. Далей выконваюць прамыванне і сушку копіі, выдаляючы ваду з набрынялага пласта. Траўленне хрому выконваюць растворам на аснове салянай кіслаты.

Пасля траўлення праводзяць выдаленне задубленага КП растворам у складзе марганцевакіслага калію і едкага натру па 50 г/л. У выніку моцна задублены КП лѐгка выдаляецца з паверхні. Для забеспячэння адпаведных уласцівасцяў ДЭ і ПЭ форму апрацоўваюць комплексным растворам у складзе буцілксантагенату калія (гідрафабізатар) і шчавелевакіслага амонію і натрыю КМЦ (гідрафілізатар).

Буцілксантагенат калія стварае на паверхні медзі гідрафобную плѐнку таўшчынѐй 2–3 мкм, а шчавелевакіслы амоній і натрый КМЦ, ствараюць трывалую гідрафільную плѐнку на паверхні хрому. Краѐвы вугал змочвання

50

вады ў выбіральных умовах на паверхні медзі складае 150 , на паверхні хрому — 45 , г. зн. ДЭ забяспечаны алеяфільныя, а ПЭ — гідрафільныя ўласцівасці. Гатовую форму пакрываюць абаронным калоідам.

Неглядзячы на дужа вялікую тыражаўстойлівасць у 0,5–1 млн. адб., біметалічныя формы мелі значныя недахопы, якія заключаліся ў шматстадыйнасці і неэкалагічнасці формнага працэсу, звязанай з траўленнем. Таму гэтыя формы выраблялі толькі ў буйных друкарнях на шматмодульных лініях. У апошнія гады тыражаўстойлівасць монаметалічыных пласцін значна павялічылася, а тыражы выданняў упалі. Таму ад вырабу біметалічных формаў адмовіліся.