11

З вынаходніцтвам фотапрацэсу ручныя спосабы вырабу формаў былі заменены фотамеханічным спосабам (ФМС), які ў сучаснай паліграфіі выкарыстоўваюць шырока і паўсюдна. Неад’емным элементам ФМС служаць фотаформы (ФФ), якія вырабляюць з арыгіналаў выдання.

Апошнія гады інтэнсіўна развіваюцца лічбавыя лазерныя тэхналогіі

Computer-to-Plate (CtPlate) і Computer-to-Press (CtPress) вырабу формаў, г. зн. камп’ютар – друкарская форма і камп’ютар – друкарская машына. Асноўныя перавагі CtPlate- і CtPress- тэхналогій — высокая прадукцыйнасць формнага працэсу, скарачэнне дадрукарскага цыкла, эканомія расходных матэрыялаў і інш.

Разглядаючы фотамеханічныя спосабы вырабу формаў, трэба адзначыць, што цяпер для вырабу формаў плоскага афсетнага, высокага і флексадруку паўсюдна ўжываюць папярэдне ачуленыя пласціны. Фотаформы вырабляюць на фотанаборных аўтаматах (ФНА), а тэкставыя дыяпазітывы — таксама на лазерных прынтарах. Тэхналогіі вырабу друкарскіх формаў капіраваннем з такіх відарысаў называюць тэхналогіямі Computer-to-Film, скарочана CtFilm, або CtF.

Літаратура

[1] Гл. 1, с. 17–35; Гл. 2, с. 36–49; [2] Гл. 1, с. 6–11; [3] с. 6–12.

Тэма 2. Фотаформы

Разглядаючы тыпы фотаформаў, неабходна звярнуць увагу на іх класіфікацыі паводле розных крытэрыяў. У залежнасці ад спосабу друку вырабляюць фотаформы з простым або люстраным відарысам арыгінала, штрыхавыя, растравыя і тонавыя негатывы і дыяпазітывы. Трэба ведаць, якія фотаформы вырабляюць для розных відаў і спосабаў друку.

Пры разглядзе пытання пра капіравальную здольнасць фотаформаў трэба адзначыць, што ў выніку капіравання неабходна атрымаць задубленыя (негатыўны капіравальны пласт) або дэструктураваныя (пазітыўны капіравальны пласт) участкі капіравальнага пласта і ўчасткі, якія не змянілі растваральнасць. Капіравальная здольнасць фотаформаў забяспечваецца адпаведнымі значэннямі аптычных шчыльнасцей Dmin і Dmax. Пасля апрацоўкі копіі на друкарскай форме ўтвараюцца друкарскія і прагальныя элементы.

12

Пры вывучэннні формул Мурэя — Дэвiса i Юла — Нiльсана трэба засвоіць, што ў паліграфіі растравыя відарысы характарызуюць адносным памерам растравай кропкі ў працэнтах, а градацыя растравага відарыса вызначаецца шляхам вымярэння аптычных шчыльнасцей. Аптычную шчыльнасць растравага відарыса называюць візуальнай шчыльнасцю DV. Яна залежыць ад плошчаў друкарскіх Sф і прагальных Sп элементаў, шчыльнасцей плашкі Dф і паперы Dп, а таксама ад аптычных з’яў на растравым адбітку.

Велічыню візуальнай шчыльнасці на ўчастку фотаформы або адбітка падае формула Мурэя — Дэвіса:

DV = – lg[Sф 10–Dф + (1 – Sф) 10–Dп].

Формула Юла — Нільсана падае значэнне візуальнай шчыльнасці з улікам «расціскання» кропкі на адбітку:

DV = – N lg[Sф 10–Dф/N + (1 – Sф) 10–Dп/N],

дзе N — каэфіцыент Юла — Нільсана, які залежыць ад уласцівасцей паперы і лініятуры растра.

Тэхнічныя патрабаванні да якасці фотаформаў падзяляюць на агульныя і спецыяльныя. Агульныя патрабаванні абумоўлены патрабаваннямі капіравальнага працэсу і аднолькавыя для штрыхавых і растравых фотаформаў. Спецыяльныя вызначаны тыпам арыгінала, спосабам вырабу друкарскіх формаў і фармулююцца асобна для кожнага тыпу фотаформаў.

Неабходна ведаць патрабаванні да растравых фотаформаў. Асноўныя з іх — аптычныя шчыльнасці растравых кропак дыяпазітываў, вырабленых на фотатэхнічнай стужцы, павінны быць не менш за 3,5 Б, фону — не больш за 0,1 Б. Для дыяпазітываў, вырабленых на лазерным прынтары, — адпаведна не менш за 1,5 Б і не больш за 0,12 Б.

Кантралююць дыяпазітывы візуальна, праглядаючы іх у лупу з кратнасцю не менш за 10, і аб’ектыўна. Аптычную шчыльнасць вымяраюць дэнсітометрам, які працуе ў праходным святле, памеры відарыса — лінейкай з міліметровай шкалою.

Літаратура

[1] Гл. 5, с. 111–113; [4] с. 11–12, 19–26; [6].

13

Тэма 3. Фізіка-хімічныя асновы капіравальнага працэсу

Вывучаючы капіравальны працэс, неабходна звярнуць увагу на азначэнне капіравальнага пласта і патрабаванні да яго. Капіравальны пласт (КП) — гэта тонкая паветрана-сухая палімерная святлачулая плёнка, на якую капіруюць ФФ або мантаж ФФ. Пад уздзеяннем прамянёвай энергіі падчас экспанавання растваральнасць КП павялічваецца або памяншаецца. Паводле тыпу рэакцыі на выпраменьванне вылучаюць негатыўныя і пазітыўныя пласты.

Негатыўны пласт, ад пачатку растваральны, рэагуе на выпраменьванне задубленнем (сшываннем, ацвярдзеннем), памяншаючы сваю растваральнасць у пэўных растваральніках. Пазітыўны пласт, наадварот, нерастваральны ад пачатку, рэагуе на выпраменьванне дэструкцыяй, павялічваючы сваю растваральнасць. Трэба ўмець даць тлумачэнне схемы экспанавання і вынікаў апрацоўкі копій на негатыўных і пазітыўных пластах.

КП, які застаўся на формным матэрыяле пасля апрацоўкі копіі, выконвае абаронныя функцыі і павінен адпавядаць шэрагу патрабаванняў.

Пры разглядзе паслядоўных стадый капіравальнага працэсу трэба засвоіць, што ў агульным выпадку ён уключае:

–выраб святлачулай палімернай кампазіцыі — капіравальнага раствору;

–нанясенне кампазіцыі тонкім пластом на папярэдне падрыхтаваны формны або прамежкавы матэрыял і сушку КП;

–кантактнае капіраванне фотаформаў на КП у капіравальнай раме (экспанаванне КП) з атрыманнем копіі;

–апрацоўку копіі — працэс, галоўная аперацыя якога — праяўленне, г. зн. растварэнне і выдаленне ўчасткаў КП, якія захавалі (негатыўны пласт) або набылі (пазітыўны пласт) растваральнасць у пэўных растваральніках;

–умацаванне капіравальнага пласта.

Выраб формаў пачынаюць з капіравання фотаформаў на папярэдне ачуленыя пласціны. З прычыны надзвычай нізкай інтэгральнай чуласці КП ужываюць кантактнае капіраванне і вялікія асветленасці. Так, асветленасць шкла сучасных капіравальных рам складае 10–20 тыс. лк, што адпавядае 40–50 Вт/м2.

14

Спектральная чуласць капіравальных пластоў распаўсюджана ў дыяпазоне спектра 320–450 нм з максімумам спектральнай чуласці ў дыяпазоне 350–420 нм. Гэта азначае, што актынічным выпраменьваннем для капіравальных пластоў служаць ультрафіялетавае (УФ) і сіняе выпраменьванні аптычнага спектра. Таму ў якасці асвятляльнікаў у капіравальных рамах ужываюць люмінесцэнтныя, галагенныя і металагалагенныя лямпы.

Працэс капіравання выконваюць звычайна ў пнеўматычных капіравальных рамах (КР). Трэба ведаць схему КР і прызначэнне яе прыладаў.

Асноўнай аперацыяй апрацоўкі копій служыць праяўленне — растварэнне і выдаленне ўчасткаў КП, якія атрымалі або захавалі растваральнасць. Надзейнасць праяўнага працэсу ацэньваюць паводле паказчыкаў выбіральнасці праяўлення.

Для дадатковага дублення пласта і павелічэння яго адгезіі да падкладкі можа быць праведзена тэрмаапрацоўка формы. Узмацненне капіравальнага пласта павялічвае яго абаронныя ўласцівасці і тыражаўстойлівасць формаў.

Пры разглядзе сучасных капіравальных пластоў трэба звярнуць увагу на іх тыпы і ўласцівасці.

Разглядаючы сенсітаметрычныя характарыстыкі капіравальных пластоў, трэба звярнуць асаблівую ўвагу на склад сенсітаметрычных паказчыкаў КП, умовы пабудовы іх характарыстычных крывых, а таксама вызначэнне інтэгральнай чуласць КП.

З прычыны чуласці КП да УФ- і сіняга выпраменьванняў інтэгральную чуласць пластоў вымяраюць у энергетычных адзінках — квадратных метрах на джоуль (м2/Дж) або квадратных сантыметрах на джоуль (см2/Дж).

Інтэгральная чуласць КП дужа нізкая і складае 1–103 см2/Дж, што ўмоўна адпавядае 10–7–10–4 адзінкам святлачуласці ДАСТу.

Трэба ведаць таксама азначэнні і велічыні раздзяляльнай і выдзяляльнай здольнасцей сучасных КП.

Літаратура

[1] Гл. 3, с. 50–71. Гл. 4, с. 72–110; [2] Гл. 2, с. 12–47; [3] с. 12–22.