Культура_Беларуси

Своеасаблівым фіналам развіцця барока стала фарміраванне ў сярэдзіне 18 ст. адметнага ад іншых стылю ракако, у аснову мастацтва якога быў пакладзены крывалінейны асіметрычны арнамент. Апошні быў заснаваны на стылізаванай і перайначанай форме ракавіны, абрамлёнай спляценнем складанейшых завіткоў, увагнутых ліній. У стылі ракако былі пабудаваны палацы М.Радзівіла ў Дзятлаве, М.К.Агінскага ў Слоніме і інш.

30. Несвижский замок — дворцово-замковый комплекс, находящийся в северо-восточной части города Несвижа в Минской области Белоруссии. В XVI—XIX веках — резиденция князей Радзивиллов. Первое упоминание о строительстве замка датируется 1551 годом и приписывается Николаю Радзивиллу Чёрному. В 1580-х годах при Николае Радзивилле Сиротке замок был перестроен и представлял собой прямоугольник примерно 170 на 120 метров с несколькими тайными входами-выходами. Согласно размещенной над входом во дворец закладной плите, начата перестройка была 7 мая 1583 года. Во время русско-польской войны замок выдержал осады русских войск, бравших штурмом сам Несвиж, в 1654 и 1659 годах. В 1706 году во время Северной войны замок был захвачен шведскими войсками и превращён в военный бастион, многое в замке было разрушено. Только в конце 1720-х гг. началась реконструкция, а в 1740 году построена дворцовая часовня. В 1792 году во время войны против польских конфедератов замок сдался русским отрядам под командованием И. Е. Ферзена и Л. Л. Беннигсена. В 1812 году владелец замка Доминик Иероним Радзивилл выступил на стороне французской армии, после чего вынужден был бежать. Только в 1860-х гг. замок вернулся к Радзивиллам, после чего началось его расширение и строительство собственно комплекса: Замковый парк, Старый парк, Японский сад, Новый парк, Английский парк. Общая площадь всего комплекса к 1939 году составляла около 90 гектаров. 28 июня 1941 г. в замке располагался штаб немецкой 2-й танковой группы генерала Гудериана.

После распада СССР комплекс перешёл под опеку Министерства культуры Беларуси, после чего началась реставрация. Первый комплекс Несвижского замка должен быть введен в строй по плану реконструкции в сентябре 2008 года. Для посещения будут открыты южная галерея, позднее — дворец, арсенал и восточная галерея. Планируется также открытие гостиницы на 80 мест, кафе, ресторан-бара. В ходе реставрации выяснилось, что по причине недочётов строителей замка, в частности, из-за избытка дымовых ходов в стенах, кладка стала непрочной; в некоторых случаях пришлось разбирать старые стены. Завершить реставрацию замка планируется в начале 2012 года. Весь комплекс внесён во Всемирное наследие ЮНЕСКО (с 2005 года).

31. Музычнае мастацтва да 18 ст. Першаасновай прафесіянальнай музычнай культуры і крыніцай яе нацыянальнай акрэсленасці з'яўляецца народ. Беларуская музыка ў дакастрычніцкі перыяд развівалася пераважна ў форме вуснай народнай творчасці. Народная музыка (музычны фальклор, вакальная і музычна-інструментальная народная творчасць) развівалася ў непарыўнай сувязі з працоўная дзейнасцю чалавека, з грамадскім побытам. Творы народнай музыкі ўзнікаюць на аснове мастацкіх традыцый, адлюстроўваючы калектыўна выпрацаваныя эстэтычныя прынцыпы працоўнага народа. У працэсе вуснай перадачы твораў кожнае пакаленне удзельнічае ў іх адборы і шліфоўцы. Абагульняючы і заоўваючы вопыт многіх пакаленняў, народная музыка мае вялікае эстэтычнае, пазнавальнае і выхаваўчае значэнне. Музычны фальклор – аснова нацыянальнага музычнага стылю, вызначальная крыніца прафесійнай кампазітарскай музыкі і канцэртнай творчасці самадзйных музычных калектываў.

Асноўныя галіны беларускай народнай музыкі – песнятворчасць. Яна характэрызуецца, перш-наперш, жанравай разнастайнасцю і багаццем меладычных тыпаў традыцыйных каляндарна-земляробчых і сямейна-абрадавых песень (развіты цыкл жніўных, веснавыя, восеньскія, валачобныя, калядныя, шчадроуныя, вясельныя, хрэсьбійныя). Тыповыя беларускай народнай музыцы і спецыфічныя напевы лірычных песень, якія не звязаны з абрадамі ці звычаямі, але ў розных мясцінах прымяркоўваюцца да пэўнага часу ці абставін: зімовыя, праполачныя, калі жывёлу пасуць, калі ідуць у грыбы. Больш позні гістарычны пласт - песні з ярка індывідуалізаванымі напевамі, пазбаўленыя ўсякага прымеркавання: любоўна-лірычныя, сямейна-бытавыя, баладныя, сацыяльная лірыка (казацкія, батрацкія, салдацкія, рэкруцкія).

Бярэ свае вытокі ў народнай музыцы ўсходніх славян і Кіеўскай Русі. Найважнейшая частка нацыянальнай культуры — старажытны музычна–паэтычны фальклор (калядныя, масленічныя, купальскія, жніўныя, хрэсьбінныя, вясельныя і іншыя абрадавыя песні). У іх знайшлі адлюстраванне этычная рысы беларускага народа, яго спадзяванні і мары. Важнай сферай фармавання нацыянальнай музычнай культуры сталіся тэатралізаваныя танцы. Сярод народных інструментаў атрымалі распаўсюджанне дуда, жалейка, гудок, ліра, скрыпка, басэтля і цымбалы. Першымі носьбітамі свецкай прафесійнай музычнай традыцыі былі скамарохі — вандроўныя акторы.

XV стагоддзе — фарміруецца мясцовы тып знаменнага распеву ў праваслаўнай царкоўнай музыцы. XVII стагоддзе — складваюцца партэсныя спевы (харавыя канцэрты, псальмы). У эпоху Сярэднявечча атрымала пашырэнне царкоўная музыка. Асяродкамі царкоўнай і свецкай музычнай культуры 16 — 17 ст. былі брацкія школы, музычныя буры пры калегіумах і манастырах, якія мелі капэлы, тэатры, ставілі спектаклі. Музычнымі помнікамі таго часу з'яўляюцца зборнікі вакальна–інструментальных твораў "Полацкі сшытак" і "Куранты". XVIII стагоддзе — цэнтрамі музычнай культуры становяцца прыватныя тэатры і капэлы магнатаў Радзівілаў, Сапегаў, Агінскіх і іншых. Сярод вядомых кампазітараў — Голанд, Ванжура, Радзівіл і іншыя.

32. Архитектура белорусских земель эпохи классицизма. Классицизм (фр. classicisme, от лат. classicus — образцовый) — художественный стиль и эстетическое направление в европейском искусстве XVII—XIX вв. Классицизм на белорусской земле оказался крупнейшим в развитии европейского искусства стилем, охватившим почти столетие и давшим уникальные произведения зодчества, прежде всего в сфере градостроительства. Это проект мануфактур в Лососне – первый в градостроительстве Речи Посполитой план, где использованы приемы французского регулярного градостроительства; проект Крынок – первый план города на радиальной основе и единственный известный нам проектный замысел целого города в архитектуре станиславовской эпохи; созданные под руководством графа З.Г. Чернышева проекты уездных городов Могилевской губернии и город Чечерск – наиболее значительные замыслы в градостроительстве Российской империи “идеальных” городов, выполненные на основе идей Просвещения и масонских идей; строительство графом Н.П. Румянцевым Гомеля – последнего в Европе города, возведенного вельможей на собственные средства и по собственному замыслу.

Вопреки принятому мнению о возникновении классицизма на белорусской земле в связи с присоединением ее к Российской империи доказано, что классицизм здесь появился ранее, в 1760-е гг., во время вхождения в состав Речи Посполитой, и широкое распространение получил в строительстве магнатов и шляхты. Был определен вклад местных зодчих в архитектуру классицизма Беларуси, причем не только в создание отдельных произведений, но и оригинальных местных направлений, которые вполне сравнимы со значительными течениями в европейской архитектуре того времени. Среди них наиболее значительным был строгий стиль виленского классицизма. Его создатели – выдающийся зодчий Л. Гуцевич, первый заведующий кафедрой архитектуры в Виленском университете, и его ученики и коллеги М. Шульц, А. Коссаковский, К. Подчашинский и другие. Этот стиль отличался использованием в композиции зданий простых геометрических форм, широким применением портиков и колоннад преимущественно дорического ордера, упрощенной, подчас огрубленной трактовкой архитектурных деталей, отсутствием, в особенности в интерьерах зданий, элементов декоративного убранства. Именно поэтому строгий стиль виленского классицизма можно назвать стилем сопротивления.

Уже со 2-й половины 18 в. в архитектуре начинается поворот к новомодному классицизму. В сельских усадьбах строят упрощенные по формам барские имения - удлиненный блок одноэтажного здания, ряд окон, портик с треугольным фронтоном и скромный декор. Крыши часто крупные, иногда с переломом и мансардном окнами или люкарнами, что несколько смягчало аскетическую, слишком провинциальную архитектуру и напоминало остатки барокко. Сооружения напоминают подобные в Прибалтике или в Западной Украине. Архитектурный образ мало напоминает дворцы магнатов, хотя некоторые черты классицизма имеет даже роскошный ансамбль Ружанского дворца. К этому типу сооружений относятся :

Дворец Хрептовичей в Щорсах ― образец архитектуры синтеза позднего барокко и раннего классицизма ― был построен в 1770―1776 годах по проекту итальянских зодчих Дж.Сакко и К.Спампани. В усадьбе размещалась одна из самых богатых в Восточной Европе библиотек ― в середине XX века книжная коллекция насчитывала около 20 тысяч экземпляров. В архиве Хрептовичей в разное время работали известные ученые и писатели: И. Лелевель, И. Данилович, М. Почобут - Адляницкий, А. Мицкевич, Я.Чечет, В. Сырокомля. В 1914 г. часть библиотеки наследниками И. Хрептовича была передана Киевскому университету.

На примере усадьбы Огинских клиентам видно, как изменилось барская усадьба, где уделяют внимание комфорту. Дворец имеет значительное количество комнат, кабинеты, собственную библиотеку, картинную галерею, небольшой театр.

Дворец Бутримович в городе Пинск. Архитектор создал строго симметричную композицию, центральная часть которой – круглый зал – была несколько выдвинута на богато декорированную террасу главного фасада. Из зала, следуя оси симметрии, можно было попасть в вестибюль и на парадное крыльцо или же через 2 боковых выхода в малые прямоугольные залы и кабинеты. Все парадные помещения одноэтажного с высоким цоколем дворца располагались в главном, центральном корпусе. В боковых крыльях-корпусах находились жилые комнаты и кабинеты. Цокольный этаж отводился под хозяйственные помещения и комнаты для прислуги. Помещения дворца располагались по коридорному и анфиладному принципам таким образом, что залы главного корпуса образовывали 2 параллельные линии, переходящие с помощью угловых залов с особыми наружными входами в левый и правый каскады помещений боковых корпусов. Стены по всему периметру здания были расчленены пилястрами, оконные проёмы украшали фронтоны, фасадный декор завершал хорошо развитый антаблемент.

Дворец Радзивиллов, Полонечка. Когда-то дворцово-парковый комплекс включал в себя двухэтажный дворец с флигелями, красивый парк регулярно-пейзажного типа с живописной системой водоемов, часовню-усыпальницу, оранжерею, въездную браму, мельницу и другие постройки. Дворец соединялся с флигелями крытыми галереями с высокими «французскими» окнами. Фасад украшали четырёхгранные колонны, завершённые скульптурным изображением головы какого-либо древнегреческого героя или философа, размещенные на уровне второго этажа. Их использование во внешнем оформлении Полонечского дворца является уникальным фактом в истории отечественной архитектуры. Анфилада залов, зеркальное покрытие стен создавали впечатление бесконечности пространства. Во дворце хранились бесценные произведения искусства из родового собрания Радзивиллов, нумизматическая коллекция и богатая библиотека, насчитывавшая более 4-х тысяч томов. Все ценности были перевезены в Варшаву после смерти Константина Радзивилла в 1869 году его сыном Матеем. Вновь Полонечка ожила лишь в конце XIX века, когда в отремонтированном дворце поселился Альберт Станислав Радзивилл, который жил здесь вплоть до Первой мировой войны. Он частично изменил внутренний интерьер, распорядился пристроить с тыльной стороны левого павильона Зимний сад в неоготическом стиле с большими стрельчатыми оконными проёмами и широкую парадную лестницу, придавшую комплексу величественный вид. Дворец в Полонечке пострадал в годы Великой Отечественной войны. В годы советской власти здесь находилась школа-интернат, тогда же полностью была изменена планировка комплекса.

Дворец Тышкевичей, Логойск. Монументальное строение было поднято на высокий цоколь прямоугольной формы (70×20 м). На усадебном дворе находились «поварня», ледовня, стойня, вазоўня и другие хозяйственные постройки. Около дворца был основан парк. Объемную композицию дворца формировали три соединенные между собой части: средняя 2-этажная и две боковых одноэтажных. Средний корпус дворца на фасаде выделялся глубоким шестиколонным портиком. Его раздвинутые колонны по центру фланкировали широкий центральный проезд и боковые пандусные проезды. Колонны несли гладкий антаблемент с карнизом и 2-ярусный прямоугольный атик с треугольным фронтоном в завершение — типичная ампирная форма. С парковой стороны у дворца очень хорошо просматривался полукруглый эркер с шестью пристенными колонами и закругленным атиком в завершении. Вокруг эркера, поднятого на высокий, цокольный полуэтаж, проходила смотровая терраса со спусками, с которой открывались парковые пейзажи.

Образцом роскошной усадьбы столичного образца, ориентированной на образцы Петербурга, стала усадьба Румянцевых-Паскевичей в городе Гомель. Но на фоне маловыразительной, рядовой архитектуры Беларуси - это скорее уникумы или исключения. Памятником, отразившим особенности русского классицизма, является дворец Р у м я н ц е в а в Гомеле, зало­женный в 1785 г. Дворец расположен на высоком берегу Сожа. Планировка примыкающею к дворцу Гомеля свелась к двух-лучевой системе улиц, обращенных к дворцу. Главный корпус — двухэтажный объем с повышенной центральной частью, завер­шенной куполом. В центре находится квадратный зал с гостиными в глубоких нишах. Построение плана восходит к русским дворцам. Основным элементом декорации зала являются коринфские колонны, покрытые искусственным белым мрамором. Интерьеры были украшены живописью и лепниной. В 1791 —1805 гг. по бокам главного корпуса были построены галереи и павильоны. В 1837—1848 гг. сооружены павильон и многоярусная южная башня.

Архитектура классицизма оказала влияние на формы деревянного зодчества. Распространились деревянные колонны антаблементы и пр., в связи с чем изменились пропорции ордера: увеличился пролет между колоннами, утонились стволы, уменьшилась высота антаблемента, упростились профили. Деревянная обшивка стала имитировать каменный руст.

Усадьба в Хальче имеет планировку, построенную по оси, проходящей через, оставленное на краю обрывистого спуска к реке главное здание. Два одинаковых деревянных флигеля с портиками на торцах образуют перед ним парадный дворик, открытый к въезду. Дом двухэтажный; первой этаж каменный, второй деревянный. Декор имитирует каменные формы. Планы обоих этажей одинаковы. Парадные комнаты, в том числе главный зал с выходом на террасу, занимают второй этаж.

Жилые дома в городах в ряде случаев строились по «образцовым» или повторным проектам, что облегчало строительство и способствовало ансамблевой застройке городов.

В конце XVIII в классицизм стал единственным архитектурным направлением, в духе которого создавались все сооружения. Подъем экономической и культурной жизни, наступивший после воссоединения Белоруссии с Россией, стимулировал строительство. Новые, прогрессивные идеи проникают в градостроительство и архитектуру. Массовые градостроительные мероприятия изменили планировочную структуру и художественный облик городов.

33. Асвета і навука 19 - 20 ст. У першы гады XIX стагоддзя ў Расійскай імперыі была праведзена рэформа сістэмы адукацыі, навучанне было падзелена на тры прыступкі: вышэйшае, сярэдняе і пачатковае. Створанае Міністэрства народнай асветы (1802 г.) цэнтралізавала дзяржаўнае кіраўніцтва школай. У кожным губернскім горадзе стваралася гімназія, у павятовым горадзе – павятовае вучылішча. Пры кожным царкоўным прыходзе – царкоўнапрыходскія вучылішча, у якія прымаліся дзеці “ўсялякага стану” без розніцы “полу і год”. Прадугледжвалася пераемная сувязь паміж школамі розных ступеняў. Асноўным асяродкам навукі і адукацыі Беларусі ў першай трэці XIX ст. быў Віленскі ўніверсітэт, з 1803 г. – Імператарскі. Адначасова ён з’яўляўся вучэбным і адміністрацыйным цэнтрам навучальнай акругі. Ён не толькі ажыццяўляў кантроль за работай школ, але яго выкладчыкі прымалі ўдзел у складанні праграм навучання, у напісанні падручнікаў. Падзеі 1820-30 гг. прывялі да ліквідацыі Віленскай навучальнай акругі, закрыцця ўніверсітэта, ўнеслі істотныя змены ў сістэму асветы Беларусі. Пераемнасць навучання была парушана. Выпускнікам Віленскага ўніверсітэта, як удзельнікам рэвалюцыйных падзей, забаранялася выкладаць у мясцовых школах. Настаўніцкія кадры для Беларусі рыхтаваліся Пецярбургскім педагагічным інстытутам і створанай у 1834 г. Віцебскай настаўніцкай семінарыяй. 1836 Горы-Горыцки земл. инстытут

На Беларусі правядзенне Адукацыйнай рэформы 1864 года супала з пераадоленнем наступстваў паўстання 1863 года, у якім актыўны ўдзел узялі навучэнцы Горы-Горацкага земляробчага інстытута і сярэдніх навучальных устаноў. Гэта абумовіла асаблівасці рэфармавання адукацыі на Беларусі. Так, у 1864 г. быў зачынены земляробчы інстытут – апошняя вышэйшая навучальная ўстанова на Беларусі часоў імперыі. З гэтага часу вышэйшую адукацыю беларусы атрымлівалі за межамі Радзімы. Зачыняліся так сама некаторыя гімназіі – Навагрудская і Свіслацкая. Забаранялася выкладанне на польскай і беларускай мовах. Пачатковых школ было вельмі мала. Таму абвешчаныя прынцыпы рэформы – усесаслоўнасць, свецкасць, даступнасць, пераемнасць адукацыі, на Беларусі не дзейнічалі. На Беларусі не была праведзена Земская рэформа – таму не існавалі земскія пачатковыя школы для сялянскіх дзетак. А царкоўна-прыхадскія школы былі пастаўлены пад нагляд паліцыі і праваслаўнай царквы, а не міністэрства адукацыі. Сярэднюю адукацыю атрымлівалі ў павятовых вучылішчах (няпоўную) ці гімназіях, але навучанне там было платным і для большасці жыхароў з гэтай нагоды недаступным. Да тагож, у 1887 годзе з’явіўся ўказ “Аб кухарчыных дзецях”, згодна з якім у гімназіі недапушчаліся дзеці прыслугі. Асобнымі ўказамі ўводзіўся цэнз на навучанне ў гімназіях і вну для асоб яўрэйскага паходжання. З гэтай нагоды на Беларусі заставаўся высокі ўзровень непісменнасці.

Змены ў сістэме адукацыі Беларусі прывялі да ўстойлівага росту колькасці навучальных устаноў на працягу другой паловы ХІХ – пачатку ХХ ст. Калі ў канцы 50-х – пачатку 60-х гг. ХІХ ст. ва ўсіх навучальных установах Беларусі навучалася прыкладна 16,5 тыс. чалавек (0,5 % усяго насельніцтва), то ў 1900 г. у Віленскай навучальнай акрузе было 248 тыс. навучэнцаў, а ў 1914 г. іх лічба дасягнула 490 тыс. чалавек.

34. Развіццё навуковага беларусазнаўства. Першая палова 19 ст. – час узнікнення навуковага беларусазнаўства. Вывучэнне Беларусі ажыццяўлялі Расійская акадэмія навук, Рускае геаграфічнае таварыства, Віленскі універсітэт, Маскоўскае таварыства аматараў старажытнасцей расійскіх, створаныя па ініцыятыве Я. Тышкевіча Віленскі музей старажытнасцей і Віленская археалагічная камісія. Гісторыю, этнаграфію, фальклор беларусаў яшчэ ў 1780 г. пачала вывучаць экспедыцыя рускага акадэміка І.І. Ляпёхіна. Гэта было знаёмства рускіх вучоных з Беларуссю пасля далучэння яе да Расійскай імперыі. Праца рускага вучонага К.Ф. Калайдовіча “Пра беларускую гаворку” (1822) уяўляла сабой першую спробу навуковага даследавання мовы беларусаў.

Вялікі інтарэс да Беларусі праявілі польскія вучоныя. Лінгвіст С. Ліндэ і гісторык Т. Чацкі першымі загаварылі пра самабытнасць беларускай мовы і неабходнасць яе вывучэння. У першай палове 19 ст. убачылі свет шматлікія дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі: “Беларускі архіў” І.І. Грыгаровіча, “Летапісец Літвы і руская хроніка” І. Даніловіча, “Акты Заходняй Расіі”, “Кнігі пасольскія Метрыкі ВКЛ” і інш. Выдадзены “Помнікі гісторыі Літвы” Т. Нарбута, выйшлі ў рускім друку Статуты ВКЛ. Значны ўклад у развіццё беларусазнаўства ўнеслі ўраджэнцы Беларусі: гісторыкі Іван Грыгаровіч, Ігнат Даніловіч, аўтар дзевяцітомнай “Гісторыі літоўскага народа” Тэадор Нарбут, Міхаіл Без-Карніловіч, які ў 1855 г. выдаў у Пецярбургу “Гістарычныя звесткі аб знамянальных мясцінах у Беларусі”, лінгвісты Іван Насовіч і Станіслаў Мікуцкі. Пісьменнік-этнограф Павел Шпілеўскі з’яўляўся аўтарам навукова-пазнавальных твораў “Падарожжа па Палессі і беларускім краі” і “Беларусь у характарыстычных апісаннях і фантастычных яе казках”. На карысць беларускай гісторыі, археалогіі, этнаграфіі і краязнаўства працавалі браты Яўстафій і Канстанцін Тышкевічы, вучоны і грамадскі дзеяч Адам Кіркор, публіцыст і адзін з першых даследчыкаў беларускай літаратуры Рамуальд Падбярэзскі.

У 80–90-я гг. ХІХ ст. пашырылася кола збіральнікаў і даследчыкаў побыту і культуры беларускага народа. Адным з найбольш вядомых прадстаўнікоў беларускай этнаграфіі гэтага перыяду з’яўляецца Мікалай Нікіфароўскі – аўтар шматлікіх прац па этнаграфіі, фалькларыстыцы і гісторыі Віцебшчыны. Беларускі даследчык Еўдакім Раманаў ажыццявіў некалькі экспедыцый, падчас якіх збіраў матэрыял для свайго “Беларускага зборніка” – своеасаблівай энцыклапедыі побыту і культуры беларусаў дарэвалюцыйнага часу. Гісторык і краязнаўца Аляксей Сапуноў рыхтаваў публікацыі старажытных актаў і дакументаў па гісторыі Віцебскага краю ў зборніках “Витебская старина”. У 90-я гг. пачынае публікаваць свае этнаграфічныя і гістарычныя работы Мітрафан Доўнар-Запольскі. У гэты ж час з’яўляюцца этнаграфічныя працы Адама Багдановіча (бацькі паэта Максіма Багдановіча). Сярод даследаванняў пачатку ХХ ст. вылучаюцца працы заснавальніка беларускага навуковага мовазнаўства і літаратуразнаўства, этнографа і фалькларыста Яўхіма Карскага. Вынікі шматгадовай працы ён апублікаваў у трохтомніку “Беларусы”, які і сёння не страціў сваёй навуковай каштоўнасці. У пачатку ХХ ст. узрастае грамадская актыўнасць у вывучэнні Беларусі, ствараецца шэраг музеяў і таварыстваў, якія ажыццяўлялі гістарычныя, этнаграфічныя, мовазнаўчыя і краязнаўчыя даследаванні.

35. Развіццё літаратуры на Беларусі: ад рамантызму праз сентыменталізм да рэалізму. Новая бел. літаратура ў XIX – пачатку XX ст. фарміравалася пад уплывам Вялікай франц. рэвалюцыі, рускага і польскага рэвалюцыйна-вызваленчага руху. Літаратура Бел. XIX ст. заставалася шматмоўнай. Станаўленне новай бел. літаратуры ішло ад рамантызму праз сентыменталізм да рэалізму. Абвяшчаючы прынцып народнасці і нацыянальнай самабытнасці мастацкай творчасці, рамантызм 20-50-х гг. стымуляваў літаратурны працэс, садзейнічаў арыентацыі пісьменнікаў на жывую бел. мову і фальклёр. Ад гэтага часу збераглося няшмат твораў, якія маюць канкрэтнага аўтара, бо літаратура заставалася пераважна ананімнай, распаўсюджвалася вусна і ў рукапісах. Найбольш значныя творы ананімнай літаратуры – “Энеіда навыварат” і “Тарас на Парнасе”, напісаныя людзьмі высокай культуры, добра знаёмымі са здабыткамі рускай і укр. літаратур. У паэмах пад маскай антычных персанажаў выступаюць звычайныя бел. сяляне і шляхта, выкрываюцца розныя заганы прыгонніцкага ладу, ухваляецца дэмакратычны накірунак рускай літаратуры на чале з А.С.Пушкіным.

Значны ўплыў на бел. літаратуру аказала творчасць А.Міцкевіча і Ул.Сыракомлі. “Балады і рамансы” А. Міцкевіча, другая частка яго паэмы “Дзяды” зацвердзілі ідэйна-эстэтычную аснову польскага рамантызму і парадзілі ў польскай літаратуры так званую бел. школу, з якой выйшлі бел-польскія паэты Я.Чачот, Я.Баршчэўскі, А.Рыпінскі. Як творчыя індывідуальнасці яны часткова сфарміраваліся пад запозненым уплывам дарамантычных традыцый. Услед за класіцыстамі яны лічылі, што шлях да паляпшэння свету ляжыць праз разумовае удасканаленне чалавека, уздзеянне на яго натуру прыгожага, разглядалі сваю творчасць, як адзін са сродкаў пашырэння ведаў. Ад сентыменталізму ішлі цікавасць да ўнутранага свету герояў, гіпербалізацыя іх пачуццяў, ідэалізацыя прыгоннай вёскі. Аднак пачынаючы з 40-х гг. у творчасці гэтых пісьменнікаў пераважае ўплыў рамантызму, асабліва паэзіі А,Міцкевіча, што абумовіла павышанаю ўвагу да народнага побыту, вуснай народнай творчасці. Яны апрацоўвалі народныя казкі і легенды адпаведна з эстэтычнымі прынцыпамі рамантызму, стваралі на іх аснове арыгінальныя мастацкія творы (паэмы “Рабункі мужыкоў”, “Шляхціц Завальня” Я.Баршчэўскага, вершы Я.Чачота і А.Рыпінскага).

На 50я гг. прыпадае росквіт паэтычнай і перакладчыцкай дзейнасці В. Дуніна-Марцінкевіча (вершаваныя аповесці “Вечарніца”, “Купала”, “Гапон” і інш.). Абапіраючыся на фальклёр В. Дунін-Марцінкевіч як рамантык паэтызаваў духоўную прыгажосць і высакароднасць сялян, іх разумовыя здольнасці, гістарычнае мінулае свайго краю. Адначасова адчуваецца імкненне да праўдзівага рэалістычнага адлюстравання рэчаіснасці, пранікнення ў псіхалогію селяніна, раскрыцця індывідуальных асаблівасцяў яго характару, якія склаліся пад ўплывам сацыяльнага асяроддзя (“Гапон”). У парэформеннай жа творчасці (пасля 1861) В. Дуніна-Марцінкевіча выразна ўзмацняееца крытычны пафас, які прыводзіць драматурга да стварэння найлепшага яго твора – п’есы “Пінская шляхта”, у якой высмейваюцца бюракратызм царскага чыноўніцтва і правінцыяльныя норавы бел. шляхты.

Рэвалюцыйна-дэмакратычны, сялянска-дэмакратычны пафас стаў у парэформенны час асноўным пафасам літаратуры, вырашальным фактарам выспявання метаду крытычнага рэалізму. Як творчы метад новай бел. літаратуры крытычны рэалізм зацвердзіў сябе ў творчасці Ф.Багушэвіча, Я.Лучыны, А.Гурыновіча і інш. Не эстэтыка рамантызму, асобная тэндэнцыя класіцызму, сентыменталізму, якія прадвызначалі ў асноўным формы і стылі бел. літаратуры дарэформеннага часу, а спробы шырокага канкрэтна-рэалістычнага паказу жыцця ў тыповых абставінах – вось што выйшла цяпер на першы план.

Вяршыняй развіцця бел. літ-ры другой паловы XIX ст. стала творчасць Ф.Багушэвіча. Тэма сац. няроўнасці , зняважанай чал. годнасці працаўніка, маральнай перавагі чалавека працы перад паразітычным жыццём пана, бяспраўе мужыка – вось што раскрыў у сваёй творчасці Ф.Багушэвіч (“Панская ласка”, “У астрозе”, “Кепска будзе”). Ён стаў абуджальнікам нацыянальнай самасвядомасці народа Бел. Але самае асноўнае ў творчасці Ф.Багушэвіча – мастацкае выяўленне росту сацыяльна-палітычнай свядомасці сялянства, пошукаў справядлівасці, выйсця з сацыяльнай нядолі і бяспраўя. Вобраз мужыка-праўдашукальніка – цэнтральны ў Ф.Багушэвіча.

Рэвалюцыя 1905-1907 гг. паскорыла развіццё бел. літ-ры. Яна зняла абарону з бел. друкаванага слова. Пачалі выходзіць газеты (“Наша доля”, “Наша ніва”), часопісы, альманахі, літаратурныя зборнікі, узнікаюць выдавецкія таварыствы.Застаючыся як і ў . XIX ст. літ-рай розных ідэйна-класавых накірункаў бел. літ-ра ўздымала на новы ўзровень тэму знішчэння нац. і сац. ціску, сцвярджэння чалавечай годнасці мужыка-беларуса (вершы Цёткі, Я.Купалы, Я.Коласа, М.Багдановіча). Літаратура пачатку XX ст. выяўляла настрой і народнай інтэлігенцыі. У 1913 г. выйшлі зборнікі Я.Купалы “Шляхам жыцця” і М.Багдановіча “Вянок”. У іх сцвердзілі сябе высокія традыцыі грамадзянскасці, патрыятычнай патэтыкі; ад іх узялі вытокі і інш. віды літ-ры – пейзажная, філасофская, любоўная. Упершыню ў мастацкую літ-ру прыходзіць вобраз рабочага, рэвалюцыянера, салдата (у творчасці Цёткі, Я.Коласа, Ц.Гартнага, З.Бядулі). Да гэтага часу адносяцца і першыя спробы бел. рамана (Ц.Гартны). Задачу стварэння тэатральнага рэпертуару вырашыў Я.Купала, які напісаў камедзію “Купалінка”, драму “Раскіданае гняздо”, вадэвіль “Прымакі”. Выдатных поспехаў дасягнула бел. паэма – рамантычная (“Курган”, “Яна і я” “Бандароўна” Я.Купалы і інш.) і асабліва рэалістычная “Новая зямля” Я.Коласа, якая азнаменавала станаўленне рэалістычнага эпаса.