7-8_LEKCIYA_ES

1.Qatań real waqıt sistemaları: Sheshimdi belgilengen waqıttan keshiktirmey qabıllaw kerek. Mısalı, aviaciya, yadrolıq energetika.

2.Jumsaq real waqıt sistemaları: Waqıt sheklewleri kritikalıq emes, biraq juwap júdá kesh bolmawı kerek. Mısalı, xabar almasıw sistemaları.

Qollanıw tarawı boyınsha:

1.Óndirislik sistemalar: Óndirislik processlerdi basqarıw hám monitoring júrgiziw ushın.

2.Medicinalıq diagnostikalıq sistemalar: Patalogiyalardı real waqıtta anıqlaw hám emlew boyınsha usınıslar beriw.

3.Finanslıq monitoring sistemaları: Finans bazarlarındaǵı ózgerislerdi analizlew hám investiciyalıq sheshimler qabıllaw.

4.Logistikalıq hám transport sistemaları: Marshrutlardı optimallastırıw hám transport aǵımların basqarıw.

5.Áskeriy qollanbalar: Qorǵanıw sistemaları, radarlar, dronlar hám basqa da áskeriy texnikalarda.

Real waqıt ekspert sistemaların jaratıw texnologiyaları

Programmalıq támiynat:

1.Real waqıt operaciyalıq sistemalar (RTOS): QNX, VxWorks, RTLinux sıyaqlı operaciyalıq sistemalar real waqıt ekspert sistemalarınıń tiykarın quraydı.

2.Arnawlı programmalastırıw tilleri: Ada, Real-Time Java, C++ hám t.b.

3.Real waqıt informaciyalar bazası (RTDB): Informaciyalardı tez saqlaw hám izlew ushın arnawlı bazalar.

Apparatlıq támiynat:

1.Parallel esaplaw sistemaları: Kóp sanlı esaplawlardı bir waqıtta orınlaw ushın.

2.Arnawlı processorlar: Real waqıt esaplawları ushın optimallastırılǵan.

3.Joqarı ótkizgishlikke iye tarmaqlar: Informaciyalardı tez jetkerip beriw ushın.

Real waqıt ekspert sistemalarınıń qollanıw tarawları

Kárxana hám óndiris:

1.Óndiriske monitoring: Óndiris liniyaların úziliksiz qadaǵalaw hám avariyaǵa qarsı sharalar kóriw.

2.Energetika: Energiya sistemaların basqarıw hám avariyalıq jaǵdaylardı aldın alıw.

3.Ximiya óndirisi: Qáwipli ximiyalıq processlerdi qadaǵalaw hám basqarıw.

Transport:

1.Aviaciya: Ushıwdı basqarıw hám aldın alıw sistemaları.

2.Avtomobil transportı: Avtonomlı kólikler, qozǵalıs qáwipsizligi sistemaları.

3.Temir jol transportı: Poezd qozǵalısın optimallastırıw hám basqarıw.

Medicina:

1.Reanimaciya bólimi: Patalogiyalıq jaǵdaylardı operativ anıqlaw hám shara kóriw.

2.Xirurgiyalıq robotlar: Operaciya barısında real waqıt sheshimlerin qabıllaw.

3.Telemedicina: Uzaqtan turıp nawqastı diagnostikalaw hám monitoring júrgiziw.

Qarjı:

1.Algoritmlik sawda: Bahalardıń ózgerisine tez juwap qaytarıw.

2.Bank sistemaları: Tranzakciyalar monitoringi hám aldawshılıqtıń aldın alıw.

Ekologiya:

1.Ekologiyalıq monitoring: Atmosfera jaǵdayın qadaǵalaw hám eskertiw beriw.

2.Tabiyiy apatlardıń aldın alıw: Sel, tawdaǵı tasqınlar, cunami hám basqa da tabiyiy apatlardı prognozlaw.

Real waqıt ekspert sistemaların jaratıwdaǵı mashqalalar

1.Waqıt sheklewleri: Juwap waqtın qısqa etiw menen sheshimler dálligin saqlaw arasında teńsalmaqlıqtı saqlaw.

2.Sistema isenimliligi: Jumıs barısında buzılmawın hám toqtap qalmawın támiyinlew.

3.Maǵlıwmatlar integraciyası: Hár túrli derekten kelgen informaciyalardı birlestiriw hám olardan paydalanıw.

4.Testlestiriw hám validaciya: Real waqıt sistemaların haqıyqıy dúnyadaǵı sharayatlarda tolıq testlestiriwdiń qıyınlıǵı.

5.Adam faktorı: Sistema sheshimlerine operatorlardıń durıs juwap qaytarıwı.

Real waqıt ekspert sistemalarınıń keleshegi

1.Jasalma intellekt penen integraciya: Tereń oqıtıw hám mashinalıq oqıtıw algoritmlerin real waqıt sistemalarına integraciyalaw.

2.Dumanlı hám shetki esaplawlar: Lokal ortalarda real waqıt sheshimlerin qabıllaw hám onlayn úyreniw.

3.5G hám IoT integraciyası: Júdá kóp sandaǵı qurılmalardan informaciyalardı jıynaw hám qayta islew.

4.Kognitiv real waqıt sistemaları: Insan oylaw processlerin modellestiriw hám sheshim qabıllawda qollanıw.

Ámeliy jumıs: Ápiwayı real waqıt ekspert sistemasın modellestiriw

Bul ámeliy jumısta biz ápiwayı real waqıt ekspert sistemasın modellestiremiz, ol temperatura informaciyaların qabıl etedi hám eger temperatura belgilengen shegaradan asıp ketse, eskertiw beredi.

1-basqısh: Real waqıt informaciyaların modellestiriw

Biz real waqıtta kelip túsetuǵın temperatura informaciyaların modellestiriw ushın ápiwayı funkciya jasaymız:

import time import random

Bul funkciya bárqulla shaqırılǵanda 20 hám 40 gradus aralıǵındaǵı tosınnan temperatura informaciyasın qaytaradı.

2-basqısh: Ekspert sistemasınıń negizgi logikası

Endi ekspert sistemasınıń negizgi logikasın jaratamız. Bul logika temperatura informaciyaların qabıl etedi, belgilengen shegara menen salıstıradı hám eger temperatura shegaradan asıp ketse, eskertiw beredi:

def ekspert_sistema(shek_temperatura):

"""Temperaturanı tekseredi hám eskertiw beredi.""" temperatura = temperatura_alimeti()

print(f"Házirgi temperatura: {temperatura:.2f} gradus")

if temperatura > shek_temperatura:

print("DÍQQAT! Temperatura shegaradan asıp ketti!") else:

print("Temperatura normada.")

Bul funkciya temperatura informaciyasın aladı, onı shegara temperaturası menen salıstıradı hám tiyisli eskertiw beredi.

3-basqısh: Real waqıt ciklı

Real waqıtta informaciyalardı qabıl etiw hám qayta islew ushın biz cikl jaratamız:

shek_temperatura = 35 # Shegara temperaturası 35 gradus

while True: ekspert_sistema(shek_temperatura)

time.sleep(1) # 1 sekundtan keyin qayta tekseredi

Bul cikl úziliksiz túrde temperatura informaciyaların aladı, olardı tekseredi hám eskertiw beredi. time.sleep(1) funkciyası sistemaǵa hár 1 sekundtan keyin qayta tekseriwge imkaniyat beredi.

Tolıq kod:

import time import random

def temperatura_alimeti():

"""Real waqıtta temperatura informaciyalarin modellestiredi."""

return random.uniform(20, 40)

def ekspert_sistema(shek_temperatura):

"""Temperaturanı tekseredi hám eskertiw beredi.""" temperatura = temperatura_alimeti()

print(f"Házirgi temperatura: {temperatura:.2f} gradus")

if temperatura > shek_temperatura:

print("DIQQAT! Temperatura shegaradan asıp ketti!") else:

print("Temperatura normada.")

shek_temperatura = 35

while True: ekspert_sistema(shek_temperatura) time.sleep(1)

Bul kodtı Python ortalıǵıńızda isletip kóriń. Siz hár 1 sekundta temperatura informaciyalarınıń ózgeretuǵının hám eger temperatura 35 gradustan asıp ketse, eskertiw beriletuǵının kóresiz.

Real waqıt ekspert sistemaları zamanagóy texnologiyalar arasında áhmiyetli orın iyeleydi. Olar qáwipli hám kritikalıq ortalarda sheshim qabıllawǵa, bárqulla

ózgerip turatuǵın jaǵdaylarda operativ háreket etiwge imkaniyat beredi. Bunday sistemalardı jaratıw hám qollanıw medicina, kárxanalar, transport hám basqa da tarawlarda anaǵurlım jetiskenlikke alıp kelmekte.